In heel Italië vind je een aantal prachtige oude apotheken, waarvan sommige zelfs nog in gebruik zijn, zodat je in een historische setting pijnstillers of pleisters kunt kopen. Een aantal is omgetoverd tot bar of restaurant, voor een hapje en drankje in een uniek decor.
Andere apotheken doen dienst als museum, zodat je echt even terug in de tijd stapt, omringd door authentieke keramieken potten waar vroeger kinine in zat en vijzels waarin kruiden werden fijngestampt.
We nemen je graag mee op een geurige reis langs de mooiste oude Italiaanse apotheken, van Turijn, Genua en Venetië tot Rome, Napels en Scicli.
Farmacia del Cambio in Turijn
We beginnen met een ontbijt bij Farmacia del Cambio in Turijn, waar de laatjes en kastjes ooit kruiden, specerijen en medicijnen bevatten. De vroegere apotheek aan het Piazza Carignano is nu echter omgetoverd tot een stijlvol café, met op de planken prachtig verpakt zout, krokante grissini, koekjes, kleurrijke snoepjes en prachtige potjes marmelade.
Je kunt er ontbijten en koffie drinken, maar ook lunchen. Er zijn broodjes, soepen, pasta’s, betoverend mooie gebakjes en kleine hartige hapjes.
Farmacia del Cambio is ook een prima plek voor een aperitivo, zeker op het kleine terras op het plein. Bij je Negroni (die net als een sterk medicijn wordt geserveerd in een klein flesje met bijsluiter) krijg je een tafel vol hapjes.
foto’s: Farmacia del Cambio
Antica Farmacia Sant’Anna in Genua
Op een klein half uur lopen vanaf het centro storico van Genua ligt de Antica Farmacia Sant’Anna, die al sinds 1650 aan het Piazza Sant’Anna 8 in de wijk Castelletto is gevestigd.
De apotheek werd opgericht door Martino di Sant’Antonio, een broeder van de Orde der Karmelieten. Hij vestigde zijn kruidenwinkel naast het zestiende-eeuwse klooster waar hij woonde en werkte.
Elke dag ging hij op pad om ingrediënten te kopen om zalven en drankjes te maken voor allerhande kwalen. Broeder Martino werd al snel een begrip bij wie iets onder de leden had.
Tegenwoordig wordt de farmacia gerund door broeder Ezio, die vol trots producten verkoopt die volgens oude receptuur worden bereid in het klooster, van plantaardige siropen, thee en honing tot zeep, crème en kruidenlikeur.
Erborista Ezio geeft zijn klanten maar wat graag advies. Zelfs voor la salute dell’anima heeft Ezio wel een remedie, zoals de medicina del sacro cuore di Gesù of de medicina delle Novene Mariana, een doosje met daarin een hangertje van het heilig hart of een rozenkrans en een preghiera, gebed.
Nieuwsgierig geworden naar deze unieke apotheek? Online kun je alvast een kijkje nemen bij de Erboristeria dei Frati, zoals de bijnaam van de apotheek luidt. Ezio schreef ook een boek, I rimedi di Frate Ezio, met zeshonderd kruidenrecepten voor een goede gezondheid.
foto’s: Erboristeria dei Frati
Farmacia ai Do San Marchi in Venetië
In Ca’ Rezzonico, dat helemaal gewijd is aan het achttiende-eeuwse Venetië – met onder meer mooie fresco’s van Tiepolo – kun je ook een oude apotheek bewonderen, de Farmacia ai Do San Marchi.
Deze farmacia was oorspronkelijk gevestigd op het Campo San Stin en is later verplaatst naar het museum, om dit prachtige erfgoed te kunnen behouden.
De apotheek werd in 1679 opgericht door Orazio Moscatello en kreeg halverwege de achttiende eeuw onder leiding van Bernardo Saletti een volledige metamorfose.
De vrouw van de laatste eigenaar besloot om alle meubilair te verkopen nadat haar man was overleden. Het werd opgekocht door een antiquair, die het later schonk aan de Musei Civici di Venezia, waar Ca’ Rezzonico deel van uitmaakt.
In de voormalige apotheek wordt je aandacht als vanzelf naar de houten planken met gedecoreerde majolicavazen getrokken, die gemaakt zijn door Geminiano Cozzi uit Venetië, een bekende achttiende-eeuwse porseleinfabrikant.
In dit soort vazen werden kruiden en andere ingrediënten bewaard. Op de twee grootste vazen zie je het logo van de apotheek: twee leeuwen, als symbool van Venetië.
In de werkplaats en achterkamer van de apotheek zie je een aantal andere majolicavazen en grote vijzels. Er staan ook glazen potten van glas van het eiland Murano.
foto’s: Farmacia ai Do San Marchi
The Merchant of Venice
Extra tip: neem als je in Venetië bent ook een kijkje bij parfumeriezaak The Merchant of Venice, die als locatie voor hun winkel de zeventiende-eeuwse Spezieria all’Ercole d’Oro (Strada Nova, Santa Fosca, Cannaregio 2233) kozen. De parfums schitteren op de antieke toonbank en op de houten schappen, een perfect decor!
foto’s: The Merchant of Venice
Farmacia Toschi in Bologna
In Bologna vind je het Museo Farmacia Toschi (Via San Felice 89), dat in de achttiende eeuw de druk bezochte apotheek van de familie Toschi was, met een kersenhouten interieur. Overal waar je kijkt, worden de schappen gevuld door keramieken vazen en potten in allerlei soorten en maten, gemaakt door de Oostenrijkse firma Finck.
Voor elke kwaal was er wel een pot met een middeltje dat beterschap beloofde. Ook staat er een pot met de befaamde theriak, een wondermedicijn dat al sinds de oudheid bestaat en gemaakt werd van onder andere opium en addervlees. Het zou helpen tegen tal van aandoeningen.
De beroemde geneeskrachtige preparaten werden zo gewaardeerd dat de koninklijke familie van Savoia de apotheek er patent op gaf.
Je kunt het Museo Farmacia Toschi alleen bezoeken op afspraak. Daarvoor bel je het telefoonnummer 0039-051555062.
foto’s: Museo Farmacia Toschi
Antica Spezieria di San Giovanni in Parma
De Antica Spezieria di San Giovanni bestaat vermoedelijk al sinds 981. In eerste instantie was de apotheek bedoeld voor het Ospedale di San Giovanni, het ziekenhuis dat bij het gelijknamige klooster hoorde, maar in 1201 werd de apotheek ook opengesteld voor andere ziekenhuizen in de stad.
Daardoor konden de broeders steeds verder uitbreiden en moderniseren. In de vijftiende eeuw kreeg de apotheek zelfs een eigen laboratorium.
Na een recente restauratie kun je de apotheek bewonderen zoals de ruimtes er eind zestiende, begin zeventiende eeuw moeten hebben uitgezien. In deze blog lees je er meer over.
met dank aan Giovanni Hänninen | Complesso della Pilotta voor een aantal foto’s
Premiata Farmacia Navarra-Bragliani in Ferrara
In het klooster Santa Maria delle Grazie (Via Mortara 70) kun je het interieur van Premiata Farmacia Navarra bewonderen. De apotheek werd in 1738 geopend door Giovanni Battista Nannini op het Piazza della Pace (de huidige Corso Martiri della Libertà).
In 1864 kwam de farmacia in handen van Filippo Navarra, die een renovatie liet uitvoeren door ingenieur graaf Carlo Laderchi. In 1910 verkochten de Navarra’s hun apotheek aan de broers Bragliani.
Hun neef Alessandro erfde de apotheek en in 1977 schonk hij de hele inrichting aan de Faculteit farmacie van de Universiteit van Ferrara. De apotheek werd in zijn geheel overgebracht naar het klooster, waar de faculteit is gevestigd. Een hele operatie met acht vitrinekasten en een toonbank met een blad van marmer uit Verona.
In de jaren zestig was de apotheek te zien in de film La lunga notte del ’43 van regisseur Florestano Vancini. De film is gebaseerd op het waargebeurde drama uit de Tweede Wereldoorlog, toen vier mensen voor de apotheek werden omgebracht.
Meestal is de apotheek gesloten, maar in de zomer, tijdens het evenement Storie di libri e palazzi, opent de universiteit de deuren. Je kunt ook een e-mail sturen naar farmacianavarra@unife.it om een afspraak te maken voor het bezichtigen van deze bijzondere plek.
foto’s: Università degli Studi di Ferrara & Nicola Quirico – Wikimedia Commons
Antica Farmacia della Scaletta in Imola
In Imola bezoek je de Antica Farmacia della Scaletta (Via Emilia 95), die nog altijd in gebruik is als apotheek en uniek is in zijn soort, vanwege de gewelfde plafonds vol fresco’s die je eerder zou verwachten in een kerk dan in een apotheek.
De apotheek werd opgericht in de vijftiende eeuw, maar het interieur zoals je het nu ziet, dateert van eind achttiende eeuw. Het gewelfde plafond werd tot in detail beschilderd met putti die naar de klanten in de apotheek kijken.
Ook de muren zijn een kunstwerk op zich, met honderden oude majolicavazen die de schappen vullen. Op de hoogste plank prijken verschillende terracottabeelden.
Er zijn meerdere deuren met glazen ramen achter de toonbank, die naar ruimtes achter de apotheek leiden en nieuwsgierig maken naar hoe het er hier ooit aan toe ging…
foto’s: Antica Farmacia della Scaletta
Officina Profumo-Farmaceutica Santa Maria Novella in Florence
In Florence vind je een van de oudste apotheken ter wereld: de Officina Profumo-Farmaceutica Santa Maria Novella (Via della Scala 16), met naast een winkel in de prachtige ruimtes van de vroegere apotheek ook een museum over de historie.
De geschiedenis van deze farmacia gaat namelijk ver terug, tot 1221, toen de Dominicaner monniken een apotheek openden in hun klooster. Ze legden ook een botanische tuin met geneeskrachtige kruiden en planten aan, waarmee ze medicijnen, crèmes en balsems maakten.
In de zestiende eeuw werd de apotheek een hoofdrolspeler in de Europese parfumgeschiedenis dankzij Caterina de’ Medici. Ze nam Renato Bianco, die was opgevoed door de monniken van Santa Maria Novella, mee als haar persoonlijke parfumeur naar het Franse hof, waar ze zou gaan trouwen met koning Hendrik.
Voor het huwelijk vroeg ze Renato om een parfum te ontwikkelen dat haar aan Florence deed denken. Zo werd Acqua della Regina geboren, een koninklijk parfum waarin citrusvruchten de boventoon voeren.
Niet lang daarna gingen de deuren van de apotheek ook voor het grote publiek open. Aan het begin van de zeventiende eeuw kreeg de apotheek van de hertog van Toscane de naam Officina Profumo Farmaceutica. Tot de negentiende eeuw stonden de broeders nog aan het roer.
In de verschillende ruimtes maak je een reis door de tijd, met fresco’s, stucwerk, schilderingen, meubels en decoraties uit verschillende periodes.
De apotheek van Santa Maria Novella staat nog altijd bekend om de parfums die ze maken. Sinds Acqua della Regina zijn er vele geuren en producten bijgekomen, van lippenbalsem en rozenwater tot geurkaarsen en zeep.
Farmacia di San Marco in Florence
De voormalige Farmacia di San Marco – waarvan je de historische gevel nog kunt bewonderen aan de Via Cavour 146/r – werd opgericht door de Dominicanen van het San Marco-klooster, net als de farmacia bij de Santa Maria Novella. In 1450 opende de apotheek op initiatief van Cosimo de’ Medici ook voor het publiek, maar helaas sloten de deuren in 1995.
Aan weerszijden van de deur zijn lijsten van de te koop aangeboden producten uit de negentiende eeuw bewaard gebleven, terwijl boven de deur een nis te zien is waarin vroeger een kleine marmeren leeuw van San Marco stond, die een open boek vasthield met woorden uit het evangelie van Marcus.
Nog meer mooie apotheken in Florence
Loop als je in Florence bent ook even binnen bij Farmacia Molteni (Via dei Calzaiuoli 7/r), met een fraai interieur uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Het gewelde plafond is versierd met prachtig gouden stucwerk op een crèmekleurige achtergrond en de kasten en toonbank hebben gouden decoraties.
Oorspronkelijk dateert deze apotheek uit 1556, toen nog als Spezieria del Canto del Diamante, een verwijzing naar het ambacht van goud- en edelsmid, waar de stad bekend om stond.
foto’s: Farmacia Molteni
Ook bijzonder om te bekijken: de oude reclameborden van de Farmacia Profumeria Inglese (Via de’ Tornabuoni 97).
Sinds 1843 is iets verderop aan de Via de’ Tornabuoni (op nummer 19) Officina de’ Tornabuoni gevestigd, geen apotheek maar een luxe drogisterij die zich in de loop der jaren heeft gespecialiseerd in de beste kwaliteit natuurlijke en effectieve huidverzorgingsproducten.
foto’s: Officina de’ Tornabuoni
Piccola Farmacia Letteraria in Florence
Behoefte aan een medicijn voor je ziel? Stap dan even binnen bij Piccola Farmacia Letteraria aan de Via del Castellaccio 45/r voor een mooi boek. Eigenaresse Elena Molini – die ook het boek La Piccola Farmacia Letteraria schreef – heeft voor elke gemoedstoestand een passende titel. Al voel je je alleen al door even lekker rond te neuzen meteen veel beter!
foto’s: Piccola Farmacia Letteraria
Antica Farmacia in Palaia
De naam van dit door Michelin getipte restaurant herinnert aan het vroegere gebruik, want tot de jaren zeventig zat in dit pand een apotheek. In 2010 maakte chef-kok Juri Zanobini er zijn eigen restaurant van, waar hij innovatieve gerechten serveert die geïnspireerd zijn op de Toscaanse keuken.
Hij tovert lokale ingrediënten en recepten om tot smaakbommetjes die je niet snel zult vergeten. Proef zeker ook de eigen amaro (kruidenlikeur) na de maaltijd.
Nieuwsgierig? Je vindt Ristorante Antica Farmacia aan de Via del Popolo 51 in Palaia (provincie Pisa).
foto’s: Antica Farmacia
Premiata Farmacia Amici in Spoleto
Als je binnenloopt bij Premiata Farmacia Amici (Piazza Giuseppe Garibaldi 3-5) in Spoleto, lijkt het een gewone dertien-in-een-dozijnapotheek, maar in de kelder vind je het interessante Museo della Farmacia.
De apotheek werd opgericht in 1789. Toen de farmacia in 1913 werd gekocht door Nazzareno Amici, groeide de apotheker al snel uit tot een bekendheid. De toevoeging van het woord premiata duidt op de prijzen die de apotheek in de loop van de jaren kreeg, want Amici’s prestaties werden tussen 1907 en 1914 officieel erkend met gouden medailles.
Later werd Nazzareno opgevolgd door zijn zoon Alberto, die uiteindelijk het stokje doorgaf aan zijn zoon Claudio, die ook het kleine apothekersmuseum opende.
In dit museo zie je een rijke collectie voorwerpen uit de geschiedenis van de farmacie. Van vijzels en weegschalen die apothekers gebruikten om medicijnen handmatig te bereiden tot farmaceutische handboeken die een beeld geven van de kennis en werkwijzen uit het verleden.
Antica Farmacia di Santa Maria della Scala in Rome
In de Romeinse wijk Trastevere kun je een kijkje nemen bij de Antica Farmacia di Santa Maria della Scala (Piazza della Scala 23). Deze apotheek werd in de zestiende eeuw opgericht en was oorspronkelijk alleen bedoeld voor het klooster dat bij de Chiesa di Santa Maria della Scala hoort.
De broeders van de Karmelietenorde waren zeer bedreven in het maken van allerlei zalven en medicijnen, waarvoor ze kruiden en geneeskrachtige planten gebruikten die in de kloostertuin groeiden. In de zeventiende eeuw ging de kloosterapotheek ook open voor inwoners van de stad.
Omdat de farmacia zo dicht bij Vaticaanstad lag, was het ook de plek waar kardinalen en pausen kwamen. Niet voor niets kreeg de apotheek als bijnaam ‘farmacia dei papi’, apotheek van de pausen.
In 1954 sloot de beroemde apotheek, maar gelukkig werd de apotheek later heropend als museum. Je kunt er onder andere het boek Trattato delli Semplici zien, geschreven door Fra Basilio, de beroemdste apotheker van het klooster.
Hij beschreef in dit boek verschillende planten en illustreerde het met gedroogde planten en bloemen. Fra Basilio schreef onder meer: ‘herbie non verbi medicorum est pellet e mortis’, met kruiden en niet met de woorden van artsen worden ziektes verdreven.
Hij vond ook een aantal medicijnen uit die voor die tijd belangrijk waren, zoals citroenmelissewater, dat hysterie zou verdrijven, en een middel tegen de pest. In het museum bewonder je een schilderij waarop Fra Basilio broeders onderwijst over geneeskrachtige planten en het bereiden van medicijnen.
Let wel: op het moment van schrijven is de Antica Farmacia di Santa Maria della Scala tijdelijk gesloten voor restauratie.
foto’s: Antica Farmacia di Santa Maria della Scala
Museo Nazionale di Storia dell’Arte Sanitaria in Rome
In het museum over de geschiedenis van geneeskunst, dat is gevestigd in het Ospedale di Santo Spirito in Sassia, aan de Lungotevere in Sassia, vlak bij het Vaticaan, is een kleine maar mooie reconstructie te zien van een apotheek uit de zeventiende eeuw.
Een grote massief houten toonbank staat tegenover de toegangsdeur. Op de planken staan keramieken potten waarin de ingrediënten werden bewaard.
Naast de apotheek werp je ook een blik in een laboratorium van een alchemist, met distilleerkolven, schalen en trechters. Aan het plafond hangt een opgezette krokodil, die vaak werd gebruikt omdat aan deze zoölogische ‘curiositeit’ buitengewone medische deugden werden toegeschreven.
In het laboratorium zie je ook een reproductie van de Porta Magica, waarvan het origineel te zien is op het Piazza Vittorio Emanuele II.
Certosa di Trisulti in Collepardo
De setting van het middeleeuwse Certosa di Trisulti is betoverend mooi, midden in de bossen. De omgeving was voor de monniken één groot kruiden- en plantenparadijs. Ze gebruikten deze om allerhande drankjes en medicijnen mee te maken in hun kloosterapotheek.
De apotheek zoals hij er nu uitziet, dateert van de achttiende eeuw. Giacomo Manco kreeg de opdracht voor het decoreren van de farmacie. Op het gewelfde plafond schilderde hij neo-Pompeïaanse fresco’s vol fantasie- en mythologische figuren op een blauwe achtergrond, met in het midden de godin Aurora afgebeeld. Ze wordt met haar zonnewagen voortgetrokken door twee rendieren, terwijl cupidootjes rozenblaadjes door de lucht laten dwarrelen.
Manco schilderde de toonbank in dezelfde stijl als het plafondfresco. De fraai versierde apothekerskasten die vol potten staan, zijn van de hand van Giuseppe Kofler.
In een ander vertrek van de apotheek zijn negentiende-eeuwse schilderingen te zien van de Napolitaanse schilder Filippo Balbi, die een trompe-l’oeil maakte van monnik Benedetto Ricciardi, die de apotheek rond 1857 runde.
foto’s: Certosa di Trisulti
Farmacia del Gusto in Veroli
Heb je voor je nog zuidelijker reist zin in een culinaire tussenstop? Schuif dan aan bij Farmacia del Gusto aan het Piazza Mazzoni in Veroli, voor een aperitivo en/of diner waarbij traditie en innovatie hand in hand gaan.
foto’s: Farmacia del Gusto
Farmacia degli Incurabili in Napels
De Farmacia degli Incurabili maakt deel uit van het Complesso degli Incurabili (Via Maria Lorenza Longo 50). Dit complex der ongeneeslijk zieken werd opgericht in de eerste helft van de zestiende eeuw, door de Catalaanse edelvrouw Maria Lorenza Longo, die in 2021 zalig werd verklaard in de kathedraal van Napels.
Ze was zelf heel ziek geweest, waardoor ze de ambitie had een plek op te richten voor patiënten waar andere ziekenhuizen geen heil meer in zagen. Het ziekenhuis kreeg ook een apotheek, die in de achttiende eeuw een rigoureuze metamorfose onderging.
Architect Domenico Antonio Vaccaro ontwierp het barokke interieur. Op de schappen staan een paar honderd prachtige majolicavazen van de hand van Donato Massa, die ook het Chiostro di Santa Chiara in Napels met kleurrijke majolicategels versierde.
In deze vazen werden uiteenlopende specerijen, kruidenproducten en poeders bewaard. In een grote marmeren urn die is te zien, zat vroeger het wondermiddel voor alle kwalen, theriak. Donato’s broer Giuseppe realiseerde de majolicavloer.
De Napolitaanse schilder Pietro Bardellino kreeg de opdracht om een fresco te realiseren op het plafond van de apotheek. Hij vereeuwigde Machaon (zoon van Asklepios, god van de geneeskunde), die als arts in de Trojaanse oorlog de Griekse koning Menelaus geneest.
Neem ook zeker een kijkje in het Museo Arti Sanitarie, waar je alles te weten komt over de geschiedenis van de geneeskunde in Napels. Je kunt hier onder andere een schitterende Napolitaanse kerststal bewonderen, met daarin ook artsen, patiënten en taferelen uit de geneeskunst. Zelfs de Farmacia degli Incurabili kreeg een plekje in de kerststal!
foto’s: Farmacia degli Incurabili
Il Rimedio – Ristrò in farmacia in Andria
De beste remedie tegen lekkere trek in Puglia? Een bezoek aan Il Rimedio – Ristrò in farmacia, met een esculaap als logo, in het pand waar sinds 1842 de apotheek van de stad was gevestigd – als eerste apotheek van Andria.
Een historische plek dus, waarbij de voormalige apotheek deels is geïntegreerd in het interieur. Zo zijn onder meer het originele plafond, een aantal fresco’s en de houten kasten behouden.
Op het menu geen pillen en poeders, maar pizza’s die je moet proeven (zeker met burrata, waar Andria bekend om staat), burgers met polpo (inktvis), Pugliese sushi, verse vis en gerechten van het seizoen. Erbij bestel je een lekkere cocktail of een biertje. Toch lekkerder dan een hoestdrankje!
foto’s: Il Rimedio
Antica Farmacia Cartia in Scicli
In het Siciliaanse Scicli vind je Antica Farmacia Cartia (Via Francesco Mormina Penna 24), vernoemd naar oprichter Guglielmo Cartia, die de apotheek in 1902 opende. De art nouveau-inrichting is al die tijd bewaard gebleven.
Sinds 2014 is de apotheek een museum, met het originele interieur en meubels die Cartia liet maken door Russino uit Scicli, evenals vitrines met ampullen waar medicijnen in werden bewaard. Ook staat er nog een oude kassa op de toonbank, waarmee Cartia de aankopen van zijn klanten afrekende.
Prachtig is ook het art nouveau-schilderij op de spiegeldeur, van de Griekse godin Hygieia van gezondheid en hygiëne, een dochter van Asklepios. De deur was van de hand van Giovanni Gentile en vormde een subtiele scheiding tussen het winkelgedeelte waar de klanten kwamen en het achterliggende laboratorium waar medicijnen werden gemaakt.
De apotheek werd in één klap beroemd toen deze het decor was in de serie over commissario Montalbano. Sindsdien staat de apotheek ook wel bekend als Farmacia di Montalbano.
foto’s: Antica Farmacia Cartia
