Napolitaanse koffie als Werelderfgoed

Wist je dat er elke dag ongeveer drie miljard kopjes espresso worden gezet? Niet gek dus dat de Italiaanse koffietraditie probeert om een plekje op de lijst met immaterieel erfgoed van Unesco te bemachtigen, met het volledige ritueel van het zetten en drinken van een traditioneel kopje koffie.

Zowel il rito del caffè espresso italiano tradizionale (het ritueel van de traditionele Italiaanse espresso) als la cultura del caffè espresso napoletano (de cultuur van de Napolitaanse espresso) maken deel uit van deze Werelderfgoedkandidatuur.

De liefde voor koffie geldt in Napels nog meer dan elders in Italië. De stad draait op koffie. Het is het eerste wat je ruikt als je ’s ochtends de deur uitstapt, het eerste dat een bekende op straat tegen je zegt: ‘Caffè?’ Bij een kopje koffie wordt het nieuws van de dag doorgesproken, netelige kwesties uitgeplozen en zaken gedaan. Koffie is de smeerolie van de Napolitaanse economie; zonder koffie gebeurt er weinig tot niets.

Voor Napolitanen is het drinken van een kopje koffie dan ook geen sinecure – het is een manier van leven. Het zetten van een kopje koffie wordt dan ook als een kunst beschouwd; een kunst die al meer dan driehonderd jaar beoefend wordt en die nog elke dag wordt geperfectioneerd, of je nu een koffie bestelt bij een eenvoudige koffiebar in een buitenwijk of bij het chique Caffè Gambrinus.

Koffie zetten met de cuccuma

De traditionele Napolitaanse koffie wordt niet gemaakt in een moka, zoals die in de rest van Italië op het vuur gaat, maar in een cuccuma of cuccumella. Met dit koffiekannetje werd in de negentiende eeuw voor het eerst koffie gezet – niet alleen in Napels, maar in heel Italië. Elders is dit kannetje echter verdwenen, terwijl het in Napels nog gebruikt wordt, zeker in huiselijke kring. Vandaar dat de cuccuma ook wel eens simpelweg napoletana wordt genoemd.

Anders dan een gewoon koffiepotje maakt de cuccuma gebruik van zwaartekracht. Hoe het werkt? Je vult het onderste gedeelte net als bij de moka met water. Hierin zet je het middelste deel, gevuld met koffie, dat wordt afgesloten met de filter.

Vervolgens draai je er het bovenste kannetje op en zet je de cuccuma op het vuur. Zodra het water kookt, ontsnapt er wat stoom uit het kleine gaatje in het onderste gedeelte van de cuccuma.

Je haalt de koffie dan van het vuur en draait het potje om, zodat het kokende water langzaam door de koffie heen kan druppelen, net als bij filterkoffie.

Als het water door de koffie heen is gedruppeld, kun je het bovenste deel weghalen en het onderste kannetje afsluiten met het bijbehorende dekseltje. De koffie kan nu geserveerd worden, samen met een klein schaaltje cremina, in water opgeloste suiker.

Op deze manier koffiezetten is een waar ritueel, dat op nog maar weinig plekken in Napels in ere wordt gehouden; ook omdat het even duurt voordat de koffie klaar is.

Giuseppe van Don Café – Street Art Coffee, een mobiele koffiebar waarmee hij in de Quartieri Spagnoli of aan Via Toledo neerstrijkt, gebruikt de cuccuma om koffie te zetten. Je ruikt het al van verre als hij in de buurt is!

foto’s: Don Café – Street Art Coffee
(met op een van de foto’s ook Iris van Ontdek Napels)

Ook bij Gran Caffè La Caffettiera (Piazza dei Martiri 30) kom je de cuccuma tegen, zowel de originele koperen variant als de huidige versie van aluminium. In dit chique café kun je een cappuccino of espresso aan de bar drinken of neerstrijken op het terras, met uitzicht op de leeuwen aan de voet van de zuil midden op het plein.

We hopen dat deze prachtige Napolitaanse koffietraditie inderdaad wordt toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst, zodat je espresso voortaan nog nét een beetje bijzonderder is…

Smaakt dit artikel naar meer? Lees dan ook onze blog over de caffè sospeso (een unieke Napolitaanse koffietraditie), geniet van een bezoekje aan de beste koffiebar van Napels en smul van de lekkerste sfogliatelle.