Parmigianino’s schitterende fresco’s in de Rocca Sanvitale in Fontanellato

Op weg in Emilia-Romagna zie je heel veel kastelen. In de middeleeuwen was het niet meer dan normaal dat iedere familie van rijke komaf een eigen kasteel bewoonde. Het landschap van deze culinaire regio is daardoor bezaaid met burchten, vestingen en kastelen.

We nemen je in dit artikel mee naar een van de mooiste kastelen van Emilia-Romagna, namelijk de Rocca Sanvitale in Fontanellato.

Een dolce start in San Secondo Parmense

Fontanellato ligt op ongeveer twintig kilometer van Parma. De naam is afgeleid van fontana lata, grote fontein. Daarmee werden waarschijnlijk de natuurlijke bronnen bedoeld die op deze plek – het laagland van de provincie Parma – ontsprongen.

Op weg naar Fontanellato maakt Alice Rossi, gids in Parma en omgeving, een tussenstop bij Nuova Pasticceria Lady in San Secondo Parmense. Tussen de lokale damesclub die hier elke donderdag neerstrijkt, kiezen we voor bij een caffè heerlijke gebakjes uit de vitrine. Stuk voor stuk een lust voor het oog – en ze smaken net zo goed als dat ze eruit zien!

De burcht van de familie Sanvitale

Eenmaal in Fontanellato staan we al snel oog in oog met de robuuste Rocca Sanvitale, die werd gebouwd in de twaalfde eeuw. In eerste instantie was de burcht bedoeld als een verdedigingswerk, vandaar ook de enorme slotgracht en stevige torens.

Twee eeuwen later, toen de vrede op het platteland was bezegeld, werd het kasteel omgetoverd tot de residentie van de adellijke familie Sanvitale.

In 1951 overleed de laatste telg van deze familie, maar een aantal jaar eerder had deze laatste Sanvitale het kasteel aan de gemeente Fontanellato verkocht, die er het gemeentehuis naartoe verhuisde.

Een deel van het kasteel werd ingericht als museum, met erfstukken van de familie Sanvitale, zoals schilderijen, servies, wapens en een uniek minitheater. Dit kleine theater was het speelgoed van de kinderen van een van de graven uit de familie, Luigi Sanvitale, die in 1833 trouwde met de dochter van Marie Louise van Oostenrijk.

De poppen konden vanaf de zijkant bestuurd worden. De verschillende achtergronden die in het theater konden worden geschoven, zijn ingelijst aan de muur te bewonderen.

Ook leuk als je met kinderen het kasteel bezoekt: veel schilderijen van de uit Piacenza afkomstige Felice Boselli zijn gesigneerd met een kat. Het Latijnse woord voor kat, felis, verwijst immers zo goed als letterlijk naar de voornaam van deze kunstenaar. Kunnen de bambini alle katten vinden?

De portrettengalerij van de familie Sanvitale

In de Galleria degli Atenati hangen maar liefst vierenzeventig portretten van leden van de familie Sanvitale. Als we opmerken dat ze wel érg veel op elkaar lijken, vertelt een van de medewerkers van het kasteel dat dat kan kloppen.

De eerste vijftig portretten zijn namelijk gemaakt door één enkele schilder, die de Sanvitales nooit had gezien maar ze naar zijn eigen verbeelding portretteerde.

Het mooiste werk in deze ruimte zijn de erfstukken van Marie Louise van Oostenrijk, waaronder een marmeren hand met een bloem rond de pols, dat is gemaakt door een van de leerlingen van Canova.

Een verborgen parel van Parmigianino: de mythe van Actaeon en Diana

Het kasteel ademt in alles grandeur, pracht en praal, romantiek en avontuur. Maar de meeste indruk maken niet de schitterende zalen of de brede slotgracht. Nee, de mooiste plek van het kasteel is het kamertje met de fresco’s van Parmigianino.

Deze ‘kleine Parmezaan’ was een schilder uit Parma die officieel Francesco Mazzola heette en grote faam had verworven met zijn fresco’s in de kerk San Giovanni Evangelista in Parma.

In 1524 vroeg Galeazzo Sanvitale aan de toen nog jonge Parmigianino om deze ruimte te voorzien van fresco’s, die de mythe van Actaeon en Diana vertellen, uit de Metamorfosen van Ovidius.

Deze mythe vertelt het verhaal van de jager Actaeon die door de bossen struint als hij Diana – godin van de jacht, de maan en de geboorte – ziet baden tussen de nimfen, allemaal naakt. Diana voelt zich bespied en verandert Actaeon in een hert. Hij wordt vervolgens door zijn eigen jachthonden verslonden. In het Latijn heeft Parmigianino opgetekend dat ‘een dergelijke woede niet past bij een godin’.

Ondanks het gewelddadige verhaal heeft Parmigianino elegante, bijna lieflijke figuren op de muren vereeuwigd:

Op het plafond schitteren putti onder een pergola, met in het midden een ronde spiegel in de blauwe lucht en de spreuk respice finem, ‘denk na over het einde’.

Waarschijnlijk was dit kamertje de badkamer of studeerkamer van Paola Gonzaga, de echtgenote van Galeazzo Sanvitale. Ze zou hier veel tijd hebben doorgebracht om te rouwen om haar zoontje, dat door Parmigianino ook is vereeuwigd in de frescocyclus van Actaeon en Diana.

foto’s: Web Gallery of Art

Fontanellato’s camera ottica

Als je door de Giardino di Flora loopt, kom je bij de zuidelijke toren van het kasteel. Daar bevond zich vroeger de gevangenis, die tijdens de renovatie werd omgetoverd tot een camera ottica, een optische kamer.

Door een spiegelsysteem – dat je kunt vergelijken met de camera obscura – is het mogelijk om in de donkere toren een honderdtachtiggradenbeeld te krijgen van wat er zich in de straten rondom het kasteel afspeelt.

Voor zover bekend is dit de enige camera ottica in Italië. Gezien de residentiële functie van het kasteel diende dit spiegelspel slechts ter vermaak en hoefde er niemand continu op de uitkijk te staan.

De optische kamer werkt nog altijd, dus neem zeker even een kijkje in deze optische kamer voor een unieke kijk op Fontanellato!

Leuk om te weten: de camera ottica is ook te zien in de film Prima della rivoluzione van Bernardo Bertolucci (1964).

Praktische informatie Rocca Sanvitale

De Rocca Sanvitale ligt op het Piazza Giacomo Matteotti, in het hart van Fontanellato. Via deze link vind je de openingstijden van het kasteel.

Castelli del Ducato

De Rocca Sanvitale di Fontanellato maakt deel uit van de Castelli del Ducato di Parma, Piacenza e Pontremoli, het grootste netwerk van kastelen in Italië en voor zover bekend ook in de rest van de wereld.

In de provincie Parma kun je maar liefst veertien burchten en kastelen bezoeken; in de provincie Piacenza staan tien verschillende castelli op de kaart. Zo stippel je zelf een mooie kastelenroute uit tijdens je vakantie!

De kleurrijke portici van Fontanellato

Het dorp Fontanellato is gebouwd rondom het kasteel. Kenmerkend zijn de vele portici, net als in Bologna. Dankzij de verschillende kleuren, bars en winkels – van een paardenslager tot een bloemist – zijn ze zeer fotogeniek.

Elke derde zondag van de maand vindt er rondom de Rocca een antiekmarkt plaats.

Nog meer moois in Fontanellato

Bekijk na je bezoek aan het kasteel zeker ook het Oratorio dell’Asunta, de vroegere wasplaatsen en het Santuario della Beata Vergine del Santo Rosario, met een beeld van de Maria van de Heilige Rozenkrans, die vele wonderen zou hebben verricht, zo getuigen de vele ex-voto’s en dankbetuigingen.

foto’s: Santuario della Beata Vergine del Santo Rosario

Fijne restaurants in Fontanellato

Naast het oude theater ligt Trattoria del Teatro (Piazza Giuseppe Verdi 5), waar wij genoten van gegrilde korstjes Parmezaanse kaas (tip voor thuis: gooi de korstjes van de Parmigiano niet weg, maar zet ze even onder de gril!) en verse ravioli alla gricia.

Andere aanraders voor een lekkere lunch of diner zijn Cibarium Salsamenteria (Via Luigi Sanvitale 42, tegenover het theater) en Degusteria Io Parmigianino (Via Guglielmo Marconi 19).

Labirinto della Masone – bijzonder doolhof

In de buurt van Fontanellato vind je misschien wel het grootste doolhof ter wereld, waar je kunt dwalen tussen bamboe en kunst. Dit Labirinto della Masone was een idee van Franco Maria Ricci, die zichzelf zag als een ‘verzamelaar van schoonheid’. In deze blog vertellen we je daar meer over.