‘Hij haastte zich in de richting waar vandaan de anderen vluchtten, recht op het gevaar af en zó geheel zonder angst, dat hij aan zijn secretaris opdroeg alle stadia en vormen van het onheil op te schrijven.
Reeds viel er as op de schepen, steeds heter en dichter naarmate zij dichterbij kwamen en al spoedig viel er ook puimsteen en zwarte, halfverkoolde en door het vuur gebarsten stenen, de zee week plotseling terug en de oever werd door rotsblokken van de berg onbegaanbaar (…).
Ondertussen lichtten van de Vesuvius op meerdere plaatsen grote brandhaarden en hoge vuurzuilen op, wier stralende lichten in de donkere nacht nog beter uitkwamen.’
Zo luidt een van de eerste getuigenissen van de uitbarsting van de Vesuvius, opgetekend in een brief die Plinius de Jongere schreef aan Tacitus. Plinius vertelt in deze brief over de dood van zijn oom, Plinius de Oude.
De Vesuvius, die nu zo vredig lijkt te rusten, barstte op 24 oktober 79 uit – met verwoestende gevolgen voor alles eromheen. Hele dorpen en steden werden verwoest, de bewoners, al op de vlucht geslagen, stikten of werden bedekt onder een dikke laag as.
De beroemdste stad die door de uitbarstende Vesuvius werd verwoest, is Pompeï. In 1559 werd deze oude Romeinse stad bij toeval ontdekt, toen de Romeinse architect Domenico Fontana op een aantal fresco’s stuitte, maar pas in 1748 werden de eerste overblijfselen van Pompeï opgegraven. In opdracht van de toenmalige koning van Napels, Karel III, startte de Zwitserse architect en ingenieur Karl Jakob Weber met dit omvangrijke project.
Beetje bij beetje wist hij huizen, winkels en thermen bloot te leggen, met een ongekende rijkdom aan fresco’s en mozaïeken die bleken schuil te gaan onder het puin. Tijdens een wandeling door Pompeï zie je de restanten van villa’s, winkels, badhuizen, theaters, insulae (een soort appartementencomplexen), tempels en straten die bij de opgravingen aan het licht kwamen. We tippen een aantal plekken die je tijdens je bezoek niet mag overslaan.
Tuin van de Vluchtelingen
Er zijn maar weinig plekken in Pompeï waar die huiveringwekkende geschiedenis zo dichtbij komt als in de Orto dei Fuggiaschi, de Tuin van de Vluchtelingen. De orto werd vernoemd naar een bijzondere vondst die hier werd gedaan gedurende de opgraving van 1961.
Men trof hier de overblijfselen aan van dertien personen die hier hun toevlucht hadden gezocht toen de Vesuvius uitbarstte. Ze moeten in paniek de stad uit zijn gerend, zich bewegend in de richting van de stadsmuren, in een poging te ontkomen aan de regen van puimsteen die de eerste fase van de beroemd geworden uitbarsting kenmerkte. Meteen daarna volgden echter de asregens, die hen fataal werden.
Plinius de Jongere schreef: ‘Je kon vrouwen horen weeklagen, kinderen huilden en mannen schreeuwden. Sommigen waren zo bang voor de dood dat ze baden om de dood. Velen hieven hun handen op naar de goden, maar anderen meenden dat er nergens meer goden waren en dachten dat de nieuwe nacht voor altijd op aarde was gekomen.’
Onder de dertien slachtoffers die zich hier verzamelden en samen de dood vonden, zien we zowel volwassenen als kinderen. Aan de houdingen waarin de lichamen zijn vereeuwigd, kun je de pijn en angst die ze moeten hebben doorstaan nog bijna voelen.
Pompeï’s forum en theaters
Het forum was in Pompeï, net als in andere Romeinse steden, het kloppend hart van de stad. Hier vonden alle belangrijke activiteiten plaats: handel, rechtspraak, politiek… In het vroegere marktgebouw vind je nu een grote verzameling amforen en nog een aantal gipsen afgietsels van oud-bewoners van Pompeï, waaronder ook dat van een hond.
Op de nu lege sokkels stonden ooit beelden van de Romeinse keizers Augustus, Claudius, Nero en Caligula. Aan het forum lagen ook verschillende tempels, waaronder de Tempel van Apollo, met een bronzen beeld van de Griekse god van de kunsten en een zonnewijzer die nog altijd intact is, en de tempel van Jupiter, de belangrijkste tempel van Pompeï die was gewijd aan de goden Jupiter, Juno en Minerva.
Aan de hoofdstraat lag het Teatro Grande, dat plaats bood aan ongeveer vijfduizend bezoekers, die kwamen voor de opvoering van komedies, muziek, dans en pantomimes. Vlak achter het theater bevond zich de kazerne voor de gladiatoren, maar die betraden alleen de arena van het amfitheater.
Het amfitheater van Pompeï werd gebouwd in 80 voor Christus en was daarmee het oudste van het gehele Romeinse rijk, ouder dan het Colosseum, dat in 80 ná Christus verrees. Het bood plaats aan twintigduizend mensen, die allemaal goed zicht hadden op de arena, waar de gladiatoren hun opwachting maakten. Ze trainden op het veld aan de westzijde van het theater, waar ook een zwembad was aangelegd. Tot slot was er nog het Teatro Piccolo, ook wel Odeion genoemd, voor dans, poëzie en muziek.
Villa dei Misteri
Voor een heel ander soort spektakel zorgen de schitterende fresco’s en mozaïeken die bewaard zijn gebleven, onder meer in de Villa dei Misteri.
Deze villa ligt net buiten de stadsmuren, maar was onbetwist een van de mooiste van heel Pompeï. Waarschijnlijk behoorde het complex toe aan een rijke Romein, want veel van de vertrekken zijn versierd met fresco’s. Een van de bekendste is de schildering van een gezelschap van bijna dertig levensgrote figuren, in waarschijnlijk de eetzaal.
Wat de schildering precies voorstelt, is een mysterie – vandaar de naam van de villa. Wellicht, maar ook dat is slechts een beredeneerde gissing, maakte de familie haar eigen wijn, want er is een speciale wijnpers teruggevonden. Hoe het ook zij: in de Villa dei Misteri woonden ooit zeer welgestelde mensen, maar we weten helaas niet meer van hen dan dat…
Drie recent gerestaureerde villa’s in Pompeï
Dankzij het Grande Progetto Pompeï, een groot restauratieproject dat grotendeels wordt gefinancierd door de Europese Unie, openden in 2020 drie schitterend gerestaureerde villa’s hun deuren voor publiek.
La Casa degli Amanti (het huis van de geliefden), La Casa del Frutteto (het huis van de boomgaard) en La Casa della Nave Europa (het huis van het schip Europa). In deze blog lees je er meer over.
© foto’s Parco Archeologico di Pompei
Casa dei Ceii
Sinds eind februari 2021 schitteren ook de fresco’s in de Casa dei Ceii weer in volle glorie, met levendige kleuren. Het fresco siert de achterwand in de tuin van het huis. Het verbeeldt een jachtscène met wilde dieren van de Nijldelta en Egyptische tempels. Dit filmpje geeft alvast een prachtig beeld:
Casa dei Vettii
Priapus, de god van de voorspoed, heerste over het huis van de Vetti’s. Hij is afgebeeld op een fresco dat je meteen rechts van de ingang van deze villa ziet. Hier woonden de broers Aulus Vettius Conviva en Aulus Vettius Bestitutus, die een groot vermogen hadden weten te vergaren. Dat lieten ze graag zien door hun huis te verfraaien met schitterende fresco’s.
Ook de tuin mocht er zijn, met veel waterspektakel en beelden. In een van de kamers van het huis zou een prostituee hebben gewerkt, hetgeen niet alleen af te leiden is uit de erotische afbeeldingen op de muren, maar ook uit de graffiti bij de ingang, waarop haar tarief staat vermeld.
Casa del Poeta Tragico
Het Huis van de Tragediedichter is beroemd vanwege het mozaïek dat de ingang bewaakt. Je kunt geen stap over de drempel zetten zonder een grote, zwarte hond met ontblote tanden op zijn staart te trappen.
Voor wie de boodschap nog niet duidelijk genoeg is, staan onder de hond twee woorden die de hond, het huis en daarmee de dichter onsterfelijk hebben gemaakt: cave canem.
De Britse classicus Mary Beard vertelt hoe zo’n stenen hond bezoekers op het verkeerde been kon zetten. Ze citeert Petronius, die in zijn Satyricon een diner in het huis van Trimalchio heeft opgetekend:
‘In mijn stomme verbazing over dit alles had ik trouwens nog bijna een smak achterover gemaakt en mijn benen gebroken. Links bij binnenkomst, niet ver van het hok van de portier, was er namelijk een grote hond aan een ketting geschilderd, met in grote letters CAVE CANEM, wacht u voor de hond.’ Petronius had de afbeelding heel even voor een echte hond aangezien.
Hoewel het huis nu bekend is vanwege deze hond, dankt het zijn naam aan een ander mozaïek, dat ingelegd was in de vloer van het tablinium. Je ziet acteurs die zich opmaken voor een voorstelling. De maskers liggen al klaar, er wordt nog snel een kostuum aangetrokken en er wordt nog snel gerepeteerd: de een fluit een melodietje terwijl de anderen een scène doorspreken.
Het Huis van de Tragediedichter is lang niet meer zo spectaculair als het ooit was. Na de uitbarsting van de Vesuvius is er uiteraard veel verloren gegaan, maar ook in de negentiende eeuw is er nog flink wat moois ‘weggehaald’: veel mozaïeken en fresco’s zijn naar het archeologisch museum in Napels overgebracht, waar ze onder betere omstandigheden bewaard kunnen worden.
Zwerfhonden & fonteinen
Op straat lopen ook flink wat zwerfhonden, die graag even komen bedelen voor wat lekkers:
Hoewel het water van de fonteinen al lang is opgedroogd, kun je je nog voorstellen hoe de Romeinen hier het badhuis bezochten…
De weg van de overvloed
De Via dell’Abbondanza, de ‘weg van de overvloed’, is een van de hoofstraten van Pompeï. Er lagen verschillende winkels en eetgelegenheden, met op de bovenste verdiepingen appartementen. Op sommige plekken zie je nog toonbanken met grote amforen of kleine ovens, waarin brood en pasteitjes werden gebakken.
Vanaf de Via dell’Abbondanza heb je tevens toegang tot het thermencomplex van de Stabiaanse Thermen, een van de vier thermen van Pompeï.
Een beroemd bordeel
Pompeï moet ooit zo’n vijfentwintig bordelen hebben gekend, maar het Lupanare-bordeel is voor zover bekend een van de weinige bordelen dat geheel zelfstandig was en niet boven een herberg of café gevestigd was. De vijf peeskamertjes zijn deels gerestaureerd; de erotische fresco’s en de teksten die gasten op de muren hebben achtergelaten, spreken voor zich.
Buiten zie je even verderop ook een zeer expliciete ‘richtingaanwijzer’: een penis in erectie. Ook in de bestrating van Via dell’Abbondanza vind je, tussen de thermen en het forum, een reliëf van een penis.
Het bordeel zou zijn naam overigens danken aan het woord lupa, het Romeinse woord voor wolvin én voor prostituee. Het is daarmee ook zeer aannemelijk dat de broertjes Romulus en Remus niet door een wolvin werden gevonden en gezoogd, maar door een Romeinse dame van lichte zeden.
Aangezien het echter lastig is om een hoer te vereren en op een sokkel te plaatsen, zeker in het katholieke Rome, houden de Romeinen graag vast aan het verhaal van de wolvin die de tweeling, die later de stad Rome zal stichten, vindt en zoogt.
De eerste graffiti
De oude Romeinen deden het al: het beschilderen van muren en het aanbrengen van graffiti. Graffiti is volgens de etymologie naar alle waarschijnlijkheid afkomstig van het Latijnse werkwoord graffiare, krassen. De term werd voor het eerst gebruikt toen archeoloog Avelino in 1841 de opschriften in Pompeï probeerde te omschrijven.
In deze oorspronkelijke archeologische betekenis staat graffiti voor eenvoudig aangebrachte tekeningen, spontane opschriften of inscripties van niet-officiële oorsprong. In het enkelvoud, graffito, verwijst het naar een tekst of tekening die in of op een muur gekrast, gegraveerd of geschreven is.
De teksten in Pompeï werden veelal ingekrast met een potscherf of een stuk ijzer. Het betreft teksten in krakkemikkig Latijn, niet zelden obsceen of beledigend van toon en vaak persoonlijk van aard.
Casa del Fauno
Het Huis van de Faun is het grootste huis van Pompeï. Het is echt immens, met een oppervlakte van zo’n drieduizend vierkante meter. In het impluvium staat een bronzen beeldje van een dansende faun, waaraan het huis zijn naam dankt (het origineel prijkt in het Museo Archeologico Nazionale di Napoli).
De grootste vondst was een vloermozaïek met een afbeelding van de veldslag die Alexander de Grote voerde. Tegenwoordig ligt er een kopie; het origineel is eveneens te zien in het archeologisch museum in Napels.
Tempelresten
Laat je meeslepen door de geschiedenis en dwaal langs tempels met de blik van bijna tweeduizend jaar geleden. Groet het beeld van Diana, zoek de zonnewijzer en laat je betoveren door de aanblik van het witte marmer tegen de blauwe lucht:
Thermopolium van Vetutius Placidus
Neem zeker ook een kijkje in de keuken van het Thermopolium van Vetutius Placidus, een klein restaurant waar je elke dag een verse maaltijd en een glas wijn kon bestellen. Ideaal voor de armere bevolking, die vaak geen eigen keuken had.
Recent werd nog zo’n ‘historische snackbar’ blootgelegd, wederom met schitterende fresco’s. Het was voor het eerst dat er zulke prachtige toonbankschilderingen zijn teruggevonden.
Deze kleurrijke fresco’s met afbeeldingen van onder meer een haan, een hond, een stel eenden en een zeenimf te paard stralen je dankzij hun warme kleuren tegemoet. In deze blog lees je er meer over.
foto’s: Luigi Spina | Parco Archeologico di Pompei
Reserveer je bezoek aan Pompeï
Dit alles met eigen ogen zien? Via deze link reserveer je je bezoek aan Pompeï, eventueel ook met audioguide of een rondleiding. Elke eerste zondag van de maand kun je Pompeï gratis bezoeken.
Wil je ook wijn met Romeinse roots proeven in Pompeï en/of op de flanken van de Vesuvius? In deze blog vind je drie wijnhuizen waar dat kan!
foto’s: Bosco de’ Medici
Breng ook een bezoek aan Herculaneum
Ook Herculaneum werd opgeschrikt door een allesverwoestende uitbarsting van de Vesuvius. Anders dan Pompeï werd Herculaneum niet bedolven onder gloeiende lava en as, maar onder dikke, kokende modderstromen. In dit artikel delen we de highlights van Herculaneum.
Wil je Herculaneum bezoeken? Via deze link reserveer je je ticket, al dan niet met een rondleiding en eventueel in combinatie met je ticket voor Pompeï.
Ik ben in Nederland al lange tijd op zoek naar een copy van de “Apollo van Pompeii”.Tot nu helaas zonder resultaat. Misschien weet je een mogelijkheid om dit hier te kopen?
Ik hoop op een gunstig antwoord.
NB je reportage over Piemonte heeft ons er toe gebracht volgend jaar de vakantie daar door te brengen.
Hartelijke groeten,
Karel Harpman.
Helaas kan ik je bij de Pompeïvraag niet helpen.
Maar wel fijn om te horen dat Piemonte voor volgend jaar op de planning staat.
Geniet van de voorpret!
Leuke informatieve site dit! Een tip voor kaartjes kopen. Via de link die je plaatst voor het kopen van tickets betaal je meer dan via de site van Pompeï.
Kinderen onder de 18 zijn gratis ipv € 3,00 en jongeren tussen de 18 en 24 (EU) zijn € 3,50 ipv 5,50 en een volwassen kaartje kost € 16,00 ipv € 21,00 bij tiqets.com. Toen ik niet zulke goed reviews las over deze site ben ik verder gaan zoeken. Scheelt je zo € 15,00! Misschien een tip om de link aan te passen?
Wij hebben in ieder geval zin om te gaan met de vele info van je site!
Groeten, Yvonne
Bedankt voor de info, Ciaotutti! Ik lees jullie artikelen graag. Ziet er altijd goed verzorgd uit en met mooie foto’s.
Ik heb wat praktische vragen:
– Zijn er papieren plattegronden in het park te verkrijgen?
– Zijn er watertappunten om een waterflesje te vullen?
– Zijn er kluisjes om je tas in achter te laten? (grote tassen zijn nl. verboden mee te nemen in het park)
– Wat is de borg voor een audioguide?
De info kan ik nl. niet op de officiële website van het park vinden.
Ciao Désirée,
dat durf ik helaas niet te zeggen, ik ben er afgelopen twee jaar niet geweest. Je kunt dit het beste even checken bij een lokale gids (via Ontdek Napels of Salerno Travel) die wekelijks in Pompeï komt en er ook recent nog is geweest.
Hallo, ik zou graag Pompeii/Herculaneum willen bezoeken met mijn man en hond. Weet jij of honden welkom zijn?
Groetjes,
Irma Moor-van den Boogaard
Ciao Irma,
in Pompeï zijn kleine honden welkom (tot 10 kilo / 40 cm hoogte), mits aan de lijn.
In Herculaneum kunnen alle honden mee, mits aangelijnd, zie https://ercolano.beniculturali.it/wp-content/uploads/2023/02/faq.pdf