Naar hoofdinhoud Naar navigatie
19 mei 2021

Wandel naar de krater van de Vesuvius – de vulkaan der vulkanen

In ontelbaar veel brieven, gedichten en reisdagboeken is de Vesuvius beschreven, en op veel schilderijen en tekeningen is hij afgebeeld. Zo zag Johann Wolfgang Goethe vlak voor zijn vertrek uit Napels op 2 juni 1787 ‘was man in seinem Leben nur einmal sieht’. Kijkend uit een raam van het slot van de gravin Giovane zag hij de lava in de avondzon van de berghelling stromen, en de wolken goudachtig opgloeien.

De eerste getuigenis van de uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79 wordt beschreven in een brief die Plinius de Jongere schreef aan Tacitus. Plinius vertelt in deze brief over de dood van zijn oom, Plinius de Oude.

‘Hij haastte zich in de richting waar vandaan de anderen vluchtten, recht op het gevaar af en zó geheel zonder angst, dat hij aan zijn secretaris opdroeg alle stadia en vormen van het onheil op te schrijven. Reeds viel er as op de schepen, steeds heter en dichter naarmate zij dichterbij kwamen en al spoedig viel er ook puimsteen en zwarte, half verkoolde en door het vuur gebarsten stenen, de zee week plotseling terug en de oever werd door rotsblokken van de berg onbegaanbaar (…).

Ondertussen lichtten van de Vesuvius op meerdere plaatsen grote brandhaarden en hoge vuurzuilen op, wier stralende lichten in de donkere nacht nog beter uitkwamen.’

De twee kraters van de Vesuvius

De Vesuvius bestaat eigenlijk uit twee kraters: de (veel oudere) Monte Somma en de Vesuvius. In de nabijheid van de Vesuvius wonen nu zo’n drie miljoen mensen. Hoewel de Vesuvius een constante bedreiging voor hen vormt, zijn ze er zelf nogal laconiek over.

Saskia: ‘Op mijn vraag of ze niet bang zijn op een dag door de vulkaan te worden verrast, antwoordde een restauranthouder laconiek: ‘Maar waar woon jij dan? In Nederland? Dat is pas onveilig, zo diep onder de zeespiegel. Een paar hoge golven en half Nederland bestaat niet meer.’ Ik kon niet anders dan hem gelijk geven.

Toch is het voor de bewoners van de Vesuvius iets gevaarlijker dan voor de gemiddelde inwoner van Nederland. Onder de vulkaan bevinden zich namelijk grote magmakamers en op grote diepte schuren tektonische platen langs elkaar heen. Het besef dat de Vesuvius ooit tot een enorme uitbarsting kan komen, leeft daarom wel.

De vulkaan wordt om die reden vierentwintig uur per dag bewaakt door het in 1851 opgerichte Osservatorio Vesuviano, het oudste vulkanologische observatiestation ter wereld. Met behulp van seismografische apparatuur houden vulkanologen de berg continu in de gaten. Het is bijna zeker dat de Vesuvius weer zal uitbarsten; de vraag is alleen wanneer.’

Pompeï, Herculaneum & Torre Annunziata

De gevolgen van de uitbarsting van de Vesuvius in 79 kennen we allemaal. Hele steden en dorpen werden verwoest, de bewoners, al op de vlucht geslagen, stikten of werden bedekt onder een dikke laag as. In Pompeï, Herculaneum en Torre Annunziata krijg je een uniek beeld van het leven van de Romeinen zoals dat er voor de grote uitbarsting van de vulkaan uitzag.

Deze archeologische sites staan sinds 1997 op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Pompeï is het bekendst, maar in Herculaneum zie je eigenlijk meer details terug van het Romeinse leven van voor de uitbarsting, alhoewel veel van de fresco’s, mozaïeken en andere schatten inmiddels zijn ondergebracht in het Museo Archeologico Nazionale in Napels.

De aantrekkingskracht van de vulkaan

Vanaf station Ercolano Scavi kun je ook een bezoek brengen aan de Vesuvius, die zijn huidige vorm dankt aan de beroemde uitbarsting van 79. De laatste (kleine) uitbarsting dateert van 1944, maar het is nog altijd een actieve vulkaan, die goed in de gaten wordt gehouden om een volgende uitbarsting tijdig aan te zien komen.

Een van de eerste Vesuvius-experts was de Britse Sir William Hamilton. Hij koesterde een bijzondere belangstelling voor de Vesuvius en andere vulkanen in het zuiden van Italië. In 1764 reisde hij als buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister van de Engelse koning George III af naar Napels.

In The Volcano Lover beschrijft Susan Sontag zijn werk als volgt: ‘En nu wist hij wat hem te doen stond wanneer hij de berg beklom. Hij verzamelde monsters afkoelende lava in een met lood gevoerde leren tas, hij vulde flesjes met zouten en zwavelverbindingen die hij uit de hete scheuren in de kratertop haalde.’

Zonder enige opleiding op geologisch gebied ontwikkelde Hamilton zich tot een van de grootste kenners van het vulkanisme in het zuiden van Italië. Hij verbleef ruim zevenendertig jaar in Napels en beklom meer dan zestig keer de Vesuvius, vaak vergezeld door de kunstenaar Pietro Fabris.

In 1767 bouwde Hamilton een apparaat waarmee hij de uitbarstingen van de Vesuvius aanschouwelijk kon maken voor een breed publiek. Het instrument wordt voor het eerst beschreven in een brief aan de president van de Royal Society, James Douglas.

De brief, gedateerd 29 december 1767, bevat een verslag van een uitbarsting in datzelfde jaar en een beschrijving van het apparaat: ‘I have also accompanied that collection with a view of a current of lava from Mount Vesuvius; it is painted with transparant colours, and, when lighted up with lamps behind it, gives a much better idea of Vesuvius…

Hamilton stuurde een transparante schildering naar het British Museum, en daar werd in een van de zaaltjes een opstelling gemaakt. Het moet een prachtig gezicht geweest zijn, maar niet zo mooi als zijn ‘live-uitbarsting’ van de Vesuvius zelf. Het mechanisme bestond uit een roterende cilinder die was geperforeerd. Door de openingen scheen licht dat afkomstig was van een lamp die in de cilinder stond.

Het geheel stond in een kist met een transparante plaat aan de voorzijde, die precies voor de draaiende cilinder was geplaatst. Door de rotatie van de cilinder werd een constante stroom licht op de lavastroom van de schildering geworpen. Hierdoor werd de indruk gewekt dat de lavastroom constant in beweging was, net als bij een echte uitbarsting.

Zo rustig als de duinen bij Scheveningen

In de lange periode dat de Vesuvius actief was, van 1631 tot 1944, kwamen veel reizigers naar Napels en omstreken. Samen met de opgravingen te Herculaneum en Pompeï vormde de vulkaan een onmisbaar onderdeel voor degenen die de Grand Tour maakten, een reis langs de hoogtepunten van de Europese beschaving die deel uitmaakte van de opvoeding van aristocratische jongeren in de achttiende en negentiende eeuw.

Stiekem hoopten reizigers een uitbarsting van de Vesuvius mee te maken. Jan Teding van Berkhout, een van de eerste Nederlanders die tijdens zijn reis (1739-1741) Herculaneum bezocht, stelde echter teleurgesteld vast dat ‘de vulkaan zo rustig was als de duinen bij Scheveningen’.

Als u verstandig bent, vlucht!

De maanden durende uitbarsting van 1631 ging gepaard met hevige asregens, een wolk met een geschatte hoogte van zo’n veertig kilometer, brede lavastromen, gloeiende aswolken, modderstromen, vloedgolven en waarschijnlijk een enkele gloedwolk.

Ter herinnering aan de ramp van 1631 plaatste men in het dorp Portici een plaquette. De inscriptie luidt, vertaald: ‘…de baarmoeder van deze berg is zwanger van bitumen, ijzer, goud, zilver, nitriet en waterfonteinen. Vroeger of later zal zijn vriendelijkheid tanen… Als u verstandig bent, luister naar deze sprekende steen, vergeet uw huiselijke zorgen, uw spullen en laat u niet ophouden! Vlucht!’

Toch gaf lang niet iedereen gehoor aan deze serieuze oproep; de Vesuvius bleef trekken. Ook vandaag de dag kunnen we de roep van de vulkaan niet weerstaan.

Naar de krater van de Vesuvius

Het Parco Nazionale del Vesuvio, waarin de Vesuvius ligt, is beschermd gebied, waardoor je de vulkaan niet zomaar kunt beklimmen. Daarvoor heb je een toegangskaartje nodig, dat je direct kunt reserveren bij een transfer met de Vesuvio Express van/naar station Ercolano Scavi.

Deze transfer kunnen we echt aanraden, want zelf omhoog rijden en vervolgens van de parkeerplaats naar de ingang lopen is geen pretje. Langs de weg omhoog zie je een aantal kunstwerken, die samen de openluchtexpositie Creator Vesevo vormen.

Het grote beeld op de rotonde aan het begin van de weg is gemaakt door de Nederlandse kunstenaar Mark Brusse. Het heet Listening with the eyes – en dat is precies wat je tijdens je bezoek aan de Vesuvius zou moeten doen. Geef je ogen goed de kost en laat het vulkaanlandschap én het uitzicht over de Golf van Napels op je inwerken, want deze combinatie is echt uniek.

Bij de ingang (op 1000 meter hoogte) laat je je kaartje zien en kun je een wandelstok meenemen voor de route naar de Gran Cono, de grote krater, op 1281 meter hoogte. Geen overbodige luxe, een beetje extra steun is op de ongelijke ondergrond wel prettig. De wandeling duurt een half uur tot een uur, afhankelijk van het weer en van je conditie.

Onderweg zie je de lavastroom die in 1944 van de flanken van de vulkaan stroomde. Ook zie je de Monte Somma, de oorspronkelijke vulkaan, die in 79 uitbarstte. Eenmaal boven kijk je in de krater.

Verwacht geen kolkende massa lava – de Vesuvius is al lange tijd rustig en dus zie je een krater bedekt met stenen en modder. Het lijkt meer op een maanlandschap dan op een vulkaankrater. Soms is de krater gehuld in mist, hetgeen zorgt voor een ietwat mystieke sfeer.

De vruchtbare grond van de Vesuvius

Overigens telt het Parco Nazionale del Vesuvio nog veel meer wandelpaden. Er zijn verschillende routes uitgestippeld in het beschermde natuurgebied. Je wandelt onder meer langs rijen druivenranken.

foto’s: Mastroberardino.com

Aangezien de hellingen van de Vesuvius zeer vruchtbaar zijn, verbouwt men er smaakvolle druiven, zoals Coda di Volpe (‘vossenstaart’ – een naam die waarschijnlijk te danken is aan de vrij langgerekte druiventros) en Piedirosso. De naam van deze laatste druivensoort betekent letterlijk ‘rode voet’. Als je de druif ziet, weet je meteen waarom: de rode steeltjes van de druif hebben wel iets weg van de rode pootjes van een duif.

Ook groeien hier de druiven voor de Lacryma Christi-wijn, waarvan de naam letterlijk ‘traan van Christus’ betekent. Volgens een oude legende moest Christus huilen toen hij de chaotische en amorele levenswandel van de Napolitanen zag. Zijn tranen vielen op de helling van de Vesuvius, waar spontaan druivenranken gingen groeien.

Wil je de bijzondere wijnen van de Vesuvius proeven? In dit artikel tippen we een aantal wijnmakers op de flanken van de vulkaan. Ook kun je een paardrijtocht op de Vesuvius maken, met als beloning een heerlijk glas vulkaanwijn.

Een andere specialiteit van de Vesuvius zijn de pomodorini del piennolo del Vesuvio, kleine trostomaatjes die alleen op de vruchtbare hellingen van de vulkaan groeien en die vanwege deze specifieke herkomst een DOP-keurmerk dragen (Denominazione di Origine Protetta), hetgeen betekent dat ze alleen in dit specifieke gebied geproduceerd mogen worden. Dankzij de vulkaangrond hebben deze tomaatjes een bitterzoete smaak.

De Vesuvius volgens Andy Warhol in Napels

De Vesuvius-cyclus van Andy Warhol bestaat uit achttien schilderijen met de Napolitaanse vulkaan in de hoofdrol. Warhol legde de vulkaan op verschillende uren van de dag vast, waardoor elke Vesuvius een heel eigen uitstraling heeft.

In Napels zijn nog twee vulkanische impressies van Warhol te bewonderen. De onderstaande Vesuvius maakt deel uit van de afdeling moderne kunst van het Museo di Capodimonte. Ook het Madre (Museo d’Arte Donna Regina) mag zich de trotse eigenaar van een Warhol-Vesuvius noemen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ciao tutti is hét startpunt voor je vakantie naar Italië, bomvol persoonlijke tips. Buon viaggio!

autohuur italië
Bol AlgemeenBol Algemeen