Wijn, architectuur en design – de mooiste cantina’s op Sicilië

Eerder bezochten we al een aantal bijzondere cantina’s qua design en architectuur in Piemonte, Trentino-Alto Adige en Toscane, maar ook in het zuiden van Italië komen wijntraditie, architectuur en design samen in unieke cantina’s. In dit artikel nemen we je mee naar vijf architectonische wijntempels op Sicilië.

Tenuta San Carlo – Cusumano (Partinico)

In Partinico, een plaatsje vlak bij Palermo waar we al eens neerstreken voor dit kleurrijke dorpje, ligt Tenuta San Carlo van Cusumano, die werd opgericht door de broers Diego en Alberto Cusumano. De cantina is gevestigd in een traditionele negentiende-eeuwse Siciliaanse baglio, boerderij, die de kern vormt van een hedendaags minimalistisch bouwwerk.

Het ontwerp kwam van Ruffino Associati Architetti uit Palermo, die de boerderij met binnenplaats volledig herinrichtte zonder ook maar één millimeter afbreuk te doen aan de traditionele baglio. De vormen van het moderne, witte gebouw – dat net als de oude baglio ook een binnenplaats heeft – passen verrassend goed bij die van de bestaande structuren op het landgoed.

In het nieuwe gedeelte bevinden zich de productieruimtes van de cantina. Er heerst een perfect fris en vochtig microklimaat, dat wordt bewerkstelligd door de ´waterstrook´ die buiten rondom het gebouw is aangelegd en die een gunstig effect heeft op de muur en uiteindelijk ook op de ruimte eronder.

Bij Cantina Cusumano maken ze onder andere Chardonnay, Grillo, Nero d’Avola en Syrah. Er wordt ook een spumante gemaakt, een heerlijk bruisende brut vervaardigd volgens de metodo classico.

met dank aan Cusumano en Ruffino Associati Architetti voor een aantal foto’s

Cantina Pietradolce (Etna)

Op de noordelijke hellingen van de Etna staat Cantina Pietradolce, die nauwelijks opvalt en bijna wegvalt in de omgeving. Dat was precies de bedoeling van de architecten die de opdracht voor het ontwerp van dit wijnparadijs kregen van eigenaar Michele Faro.

Giuseppe Scanella van architectenbureau Greco bouwde de cantina met lavasteen, midden tussen de wijngaarden, die op terrassen liggen en omzoomd zijn met stenen muurtjes van lavasteen, zodat het onderdeel uitmaakt van het landschap.

Het gebouw neemt dan ook een bescheiden plek in de schaduw van de indrukwekkende Etna in, die de ideale voedingsbodem is voor het verbouwen van druiven. Vanaf een afstand lijken de muren van de cantina op de ‘muurtjes’ in het landschap.

Onder de grond vindt het productieproces plaats. De dikke lavastenen muren zorgen voor een optimaal microklimaat in de moderne wijnkelders om de wijnen te laten rijpen.

Vanuit de proefruimte kijk je door een glaswand uit op de hellingen van de Etna, wat de proefervaring compleet maakt. Er worden zes Etna Rosso DOC’s gemaakt, afkomstig van verschillende wijngaarden van Pietradolce. Verder vind je in het wijnassortiment een witte Carricante, twee witte Etna Bianco’s en een Etna Rosato.

Alleen al vanwege de prachtige etiketten wil je een aantal flessen mee naar huis nemen. Op elk etiket prijkt namelijk de Etna, als dankbare bron van hun wijnen, waaruit een vrouwenfiguur oprijst met een rookpluim die uit haar haar ontspruit.

Cantina Pietradolce is ook een plek waar kunst van lokale ambachtslieden en internationaal bekende Italiaanse artisti tentoongesteld wordt. Wijn, design en kunst komen zo prachtig samen.

foto’s: Cantina Pietradolce

Alta Mora (Etna)

Bij Cantina Alta Mora plukken de broers Diego en Alberto, die ook de eerder genoemde Tenuta San Carlo runnen, letterlijk de vruchten van de vruchtbare vulkaangrond.

Om de cantina zoveel mogelijk in de omliggende omgeving te laten integreren, gebruikte de architect (wederom van Ruffino Associati Architetti uit Palermo) lokale materialen gemengd met cortenstaal, dat in de loop der tijd van kleur verandert. In de wijnkelder gebruikte hij lavasteen, dat zorgt voor het perfecte microklimaat. Zo zijn de wijnen goed beschermd tegen licht en temperatuurschommelingen.

De cantina heeft een verticale structuur, dat wil zeggen dat de druiven de weg van de zwaartekracht volgen, zonder hulp van pompen. De druiven komen binnen op de begane grond en dalen in de daarop volgende productiefasen langzaam af.

Diego en Alberto maken meerdere DOC-wijnen, zoals de Etna Rosso DOC, Etna Rosato DOC en Etna Bianco DOC, die je tijdens een bezoek aan de cantina kunt proeven.

Alta Mora lanceerde enkele jaren geleden ook het project TYME, wat staat voor Thank You Mother Etna. Kunstenaar Paolo Troilo maakte hiervoor negen prachtige schilderwerken op het landgoed van Alta Mora, op de hellingen van de Etna, voor een veiling.

De opbrengst ervan ging naar een stichting die vakantiekampen organiseert voor chronisch zieke kinderen. De schilderijen van Troilo schitteren gelukkig nog altijd op de etiketten van speciale TYME-wijnflessen uit de collectie van Alta Mora.

met dank aan Cusumano en Ruffino Associati Architetti voor een aantal foto’s

Feudo di Mezzo – Planeta (Etna)

Eigenaar Alessio koos in 2012 een spectaculaire locatie voor Feudo di Mezzo, op de plek waar na een uitbarsting van de Etna in 1556 lava stroomde en nu een ‘tuin’ van stenen is gevormd.

Om minimale impact te hebben op de omgeving, liet Alessio het gebouw door de architecten van Gruppo Vid’A zo ontwerpen dat het echt één is met het landschap. Het gebouw kreeg een modern en minimalistisch uiterlijk en door het gebruik van het zwarte vulkanische gesteente van de Etna gaat de cantina helemaal op in de lavatuin.

De stenen buitenmuur vormt ook een uitstekende bescherming voor de wijnen die binnen in de cantina liggen te rijpen.

Er worden meerdere wijnen gemaakt bij Feudo di Mezzo, waarvan de druiven volop geprofiteerd hebben van de vele Siciliaanse zonuren en de vruchtbare bodem rond de Etna. Zo is er een viertal wijnen in de wijnlijn Eruzione 1614: een witte Carricante, een rode Nerello Mascalese, een Riesling Renano en een Pinot Nero. Verder worden er een Etna Bianco en een Etna Rosso geproduceerd. Hun spumante, gemaakt van honderd procent Carricante, is een bijzonder feestelijke wijn.

Je kunt Feudo di Mezzo bezoeken om dit prachtige wijndomein met eigen ogen te zien, maar de proeverijen vinden plaats bij Sciaranuova, Planeta’s andere cantina in de buurt.

met dank aan Planeta en Gruppo Vid’A voor een aantal foto’s

Cantina Khamma – Donnafugata (Pantelleria)

Op het Siciliaanse eiland Pantelleria moet je zeker naar Cantina Khamma, van de bekende Siciliaanse wijnmaker Donnafugata. De Milanese architect Gabriella Giuntoli, die vele vervallen dammusi (traditionele huizen op Pantelleria) omtoverde tot luxe droomvilla’s, tekende voor het ontwerp. Het design voor Cantina Khamma – met als belangrijk criterium totale integratie in het landschap van het eiland – was haar dan ook meer dan toevertrouwd.

De ligging van de cantina is prachtig, in een groen amfitheater van wijngaarden die op terrassen zijn aangelegd. Het gebouw bestaat uit twee delen en kreeg een ontwerp dat volledig in harmonie is met het landschap. Het ene gebouw is terracottakleurig, het andere is opgetrokken uit lavasteen en is geheel in stijl met de stenen muurtjes die overal in het landschap staan.

Er zijn meerdere mogelijkheden om de wijnen van het eiland te proeven. Zo kun je onder andere aanschuiven voor een brunch, voor een proeverij met Passito di Pantelleria of een proeverij sotto le stelle, onder de sterren. Meer informatie over de verschillende opties vind je op de website van Donnafugata.

foto’s: Donnafugata

Deze cantina is overigens ook een startpunt van de Cammino di Khamma, een wandelroute tussen de terrassen waar de wijnstokken staan. Je komt onder andere langs eeuwenoude olijfbomen en kappertjesstruiken, die samen met de wijnranken tot de belangrijkste flora van het eiland horen.