Ze leven er lang en gelukkig – ontdek het mysterie van de Blue Zone op Sardinië

Op Netflix kun je nu de documentaire Live to 100 – secrets of the Blue Zones zien. Je vergezelt Dan Buettner op zijn reizen voor National Geographic, op zoek naar plekken waar mensen veel langer dan gemiddeld leven.

Zijn expedities leidden tot de ontdekking van de zogenaamde Blue Zones, in onder meer Okinawa (Japan), Ikaria (Griekenland), Nicoya (Costa Rica), Loma Linda (Californië, Verenigde Staten) én op het Italiaanse eiland Sardinië.

Dan Buettner ontdekte dat mensen op deze plekken gemiddeld vaker honderd jaar of ouder worden. In deze serie neemt hij je mee naar de vijf Blue Zones en onthult hij de geheimen van elke afzonderlijke Blue Zone en de grote gemene delers van de gezamenlijke gebieden.

Wij duiken in dit artikel alvast in de Blue Zone op Sardinië en delen het Sardijnse recept voor een lang en gezond leven.

De Blue Zone op Sardinië

Dat geld niet gelukkig maakt, wordt bewezen op Sardinië. Het eiland behoort tot de armste regio’s van Europa, maar toch vind je er een van de vijf mysterieuze Blue Zones ter wereld: plekken waar mensen op onverklaarbare wijze langer leven en gezonder en vitaler zijn dan in de rest van de wereld. Waar bevindt zich deze magische plek en vooral: wat is het geheim?

In werkelijkheid gaat het niet om een enkele plaats, maar om een aantal bergdorpjes bij elkaar, waaronder Artzana, Baunei, Villagrande, Seulo, Urzulei en Talana. Samen vormen zij de Blue Zone van Sardinië, de thuisbasis van een verrassend aantal honderdplussers. Is het de combinatie van gezonde zee- en berglucht? De hechtheid van de gemeenschap? Het sobere herdersdieet? Het klimaat? Zijn het gewoon de genen? Of heeft – zoals sommigen hardnekkig beweren – de lokale Cannonau-wijn de kracht van een levenselixer?

Oom Toni’s recept om gezond oud te worden

Tziu Toni (‘oom Toni’), oftewel Antonio Todde uit Tiana (Nuoro), die honderdtwaalf jaar en driehonderdzesenveertig dagen oud werd, onthulde het geheim eens aan een nieuwsgierige journalist van de BBC (zie dit artikel).

Stressvrij en in het hier en nu leven, met liefde voor je buren, dat was alles volgens de oude Antonio. Plus: een glas rode wijn per dag.

Tziu Toni is niet de enige die het mysterie op die eenvoudige wijze heeft verklaard. Ook Giovanni Frau uit Orroli (Cagliari), geboren in 1890, werd volgens dezelfde reportage van de BBC met die levensfilosofie ook honderdtwaalf jaar oud. Het mysterie van de honderdjarigen van Sardinië is, in de ogen van de mannen zelf, niet meer dan een eenvoudige filosofie van liefde, eenvoud en aandacht.

Het eiland van de honderdjarigen

Maar er is meer aan de hand. Althans volgens Dr. Luca Deiana, hoogleraar klinische biochemie en moleculaire biologie aan de universiteit van Sassari. Hij is dé expert als het gaat om de Sardijnse honderdjarigen en startte in 2000 het Akea-project (Akea staat voor A Kent’Annos, een uitdrukking in het lokale dialect die letterlijk ‘tot honderd jaar’ betekent).

Voor dit project zijn inmiddels duizenden honderdplussers geïnterviewd. Ook is er historisch onderzoek gedaan, waaruit bleek dat het eiland eigenlijk altijd een groot aantal honderdjarigen heeft gehad. Dr. Deiana is in de loop der jaren over Sardinië gaan spreken als het Isola dei Centenari, het eiland van de honderdjarigen.

Dr. Deiana is niet de enige die het fenomeen bestudeerd heeft. Van over de hele wereld zijn wetenschappers naar Sardinië gekomen om het geheim te ontrafelen. De vijf Blue Zones worden al tientallen jaren onderzocht, al werden ze pas in 2016 officieel erkend.

De conclusie van alle wetenschappers komt zo’n beetje op hetzelfde neer: DNA is belangrijk, maar er is meer nodig. Dieet, omgeving en gedrag spelen een grote rol, maar ook minder grijpbare aspecten zoals sociale rolverdeling, familiebanden, gemeenschapszin en een bepaald bewustzijn als het gaat om de zin van het leven.

Het mysterie van de honderdjarigen van Sardinië

Laten we met het belangrijkste beginnen: eten. Het magere, veelal plantaardige dieet van de Sardijnen wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste factoren voor de uitzonderlijk lange levensduur op het eiland. Veel fruit, groenten, noten, olijfolie en granen, en relatief weinig dierlijke producten: voornamelijk kaas en, op zon- en feestdagen, vis en vlees.

En dan is er nog die befaamde rode wijn, de Cannonau. Het blijkt dat, wanneer het met mate bij de maaltijd wordt gedronken, de chemische samenstelling van deze lokale rode wijn, die rijk is aan antioxidanten, een gunstig effect op de lichamelijke gezondheid heeft.

In tegenstelling tot in de rest van Italië blijkt ook dat men in de Sardijnse Blue Zone de gewoonte heeft om niet meerdere gangen, maar een enkel gerecht te nemen. Dat ene gerecht is dan ook nog eens goed uitgebalanceerd: een basis van plantaardig voedsel, aangevuld met een kleiner component vis, vlees of kaas.

Alle ingrediënten voor dat honderdjarigendieet worden natuurlijk lokaal verbouwd en de producten huisgemaakt. Daarmee komen we meteen uit bij een tweede belangrijke factor voor de lange levensduur op het eiland: het boerse en pastorale landleven, en de dagelijkse beweging die daarbij komt kijken.

Je zult onder de honderdplussers van Sardinië weinig mannen vinden met een abonnement op een sportschool. Beweging is een integraal onderdeel van het dagelijkse leven en de werkzaamheden die horen bij een pastoraal of boerenbestaan. Daarnaast wordt er in deze dorpen volop en tot op hoge leeftijd gewandeld en ook meer speelse vormen van bewegen – zoals traditionele dans – tellen mee.

Groot respect voor ouderen

Tot zover de lichamelijke aspecten – daar kun je misschien langer door leven, maar word je er ook gelukkiger van? Het antwoord op die vraag leidt naar de volgende ‘aanstichter’ van de langere levensduur: het familieleven. In onze moderne samenleving worden ouderen veelal gezien als een kwetsbare en nutteloze groep, soms zelfs als een regelrechte last.

Een vreemd contrast, als je bedenkt dat wij allemaal wél heel graag oud willen worden. Daar doen we van alles voor, daar maken we ons zorgen over. Maar oud zijn, dat willen we niet. Sterker nog, de trend is om er van alles aan te doen om niet oud te lijken, al is het maar van buiten. Deze tegenstrijdigheden leveren de nodige stress en druk op – twee zaken die aantoonbaar niet bijdragen aan een langer en gezonder leven.

De vijf Blue Zones wereldwijd hebben dit met elkaar gemeen: in hun gemeenschappen heerst groot respect voor de ouderen. Zij zijn geen last, integendeel; zij vormen een integraal onderdeel van de familie en van de gemeenschap.

Men ziet hen als wijze, ervaren leden en hun mening wordt dan ook zeer gewaardeerd en vaak gevraagd. En waarom ook niet? Ze leven al een stuk langer, werden door schade en schande wijs, kennen de geheimen van een perfect gezonde kudde, van een smaakvol gerecht, van een betere oogst.

De jongere generatie treedt graag in hun voetsporen. Deze levensfilosofie zorgt er natuurlijk voor dat de ouderen in deze gemeenschappen zich ongekend verbonden en geliefd voelen.

Prominent gemeenschapsleven

In het verlengde daarvan kan nog gezegd worden dat het gemeenschapsleven in dit gebied sowieso een stuk prominenter aanwezig is dan wij gewend zijn. Iedereen kent elkaar en werkt op een bepaalde manier met elkaar samen, al was het alleen maar tijdens jaarlijks terugkerende evenementen en religieuze festivals.

Daarover gesproken: verreweg de meeste mensen zijn religieus en een bezoek aan de kerk is niet alleen een moment van bezinning, maar ook van hernieuwde gemeenschapszin.

Weinig ruimte voor haast

Al met al zijn er op Sardinië dus niet alleen volop ingrediënten  voor een optimale lichamelijke, maar ook voor een mentale gezondheid aanwezig.

Een grotendeels plantaardig dieet, seizoensgebonden producten en een leven vol beweging, liefde en verbondenheid: al die factoren leiden gezamenlijk tot een overwegend stressvrij bestaan. Er is in het traditionele Sardijnse leven weinig ruimte voor haast en nog minder voor prestige en prestatiedrang.

Power Nine – plus een tiende geheim

Onderzoekers vatten het geheim van de Blue Zones samen in negen punten, de Power Nine: natuurlijke, ‘spontane’ beweging; het hebben van een doel in het leven; ontspanning; de tachtig procent-regel (dat wil zeggen: met mate eten en drinken, niet totdat je verzadigd bent maar tot ongeveer tachtig procent); een grotendeels plantaardig dieet; het drinken van een à twee glazen wijn per dag (vooral Cannonau); geloofsovertuiging (en daarmee: het behoren tot een religieuze gemeenschap); het idee van family first en, tot slot, de juiste context of omgeving.

Misschien schuilt er nog een laatste, tiende geheim in het feit dat dit alles op spontane, natuurlijke wijze bestaat in de Blue Zone van Sardinië. Niemand is bewust en continu bezig om maar zo gezond mogelijk te leven.

In deze Sardijnse gemeenschappen lijkt alles simpelweg op het juiste moment op de juiste plek te vallen: de genen, de natuur, de sociale omstandigheden. In combinatie met een dieet van onbewerkte biologische producten, een bewegend in plaats van zittend bestaan, een filosofie van gematigdheid en een hecht familie- en gemeenschapsleven levert dat een krachtig levenselixer op waarmee je honderd wordt – of misschien wel, net als Tziu Antoni, honderdtwaalf.

Een recept uit het Blue Zones kookboek

Eerder schreven we al over het Blue Zones kookboek, waarin Dan Buettner honderd recepten uit de verschillende Blue Zones verzamelde. Via deze link vind je een voorproefje, met het recept voor minestrone met venkel en wilde knoflook.

Nog meer tips voor je vakantie op Sardinië

Ga je op vakantie naar Sardinië? Check dan onze dubbeldikke digitale reisgids voor dit veelzijdige eiland, met ruim achthonderd pagina’s aan verhalen, tips, foto’s en informatie:

Bestel de Special over Sardinië

We verzamelden al onze favoriete plekken: sfeervolle dorpjes, steden vol ‘geheime’ hoekjes, schitterende stranden, mooie wandelingen en interessante bezienswaardigheden, voor een onvergetelijke vakantie!

De Ciao tutti Special is een digitale uitgave. Na bestelling ontvang je zowel op de website als in je e-mail een link om de Ciao tutti Special te downloaden in pdf-formaat. Je kunt ‘m vervolgens opslaan en op meerdere apparaten (je pc, laptop, tablet en smartphone) van alle moois in de Special genieten.