Open de Scatola Archeologica della Domus Aventino & ontdek de gelaagde verhalen onder de Aventijn

Dat je in Rome langs, door en over eeuwen geschiedenis loopt, is wat de stad zo onweerstaanbaar maakt. Een archeologische vondst hier is, hoewel altijd bijzonder, zeker niet zeldzaam.

Toen ontwikkelaar/eigenaar BNP Paribas onder aan de Aventijn de fundering van een voormalig bankgebouw verder uitgroef om hier een luxe appartementencomplex te realiseren, stuitte men echter op iets wel heel moois: onder de Domus Aventino trof men een waanzinnige villa aan uit de Romeinse keizertijd, op haar beurt gelegen op resten van verdedigingsmuur uit de periode dat de eerste koningen over Rome heersten.

Vrijwel direct werd besloten dat deze vondst opengesteld zou worden voor het publiek. Er werden kosten nog moeite gespaard om de ‘nieuwste’ archeologische bezienswaardigheid zó aan het publiek te tonen dat alle verhalen die erin verweven zijn mooi tot hun recht komen. Zo ontstond de Scatola Archeologica della Domus Aventino, een magische doos vol verhalen.

Net zo gelaagd als de vondst zelf, zijn de verhalen die deze archeologische bezienswaardigheid vertelt: het verhaal van de villa en de veranderingen die men in de loop van twee eeuwen in de villa aanbracht, het verhaal van de plek, de verhalen over wat er vóór de bouw van de villa gebeurde, het verhaal van de heuvel Aventijn én het verhaal van de archeologie.

Bovenstaande video geeft alvast een voorproefje, maar Jessica vertelt je in dit artikel graag meer over deze unieke archeologische opgraving die ze voor Ciao tutti mocht bezoeken.

Een nieuw hoofdstuk in de archeologie
Archeologie is de wetenschap waarin men overblijfselen uit het verre verleden bestudeert om dat verleden betekenis te geven. De eerste archeologen waren echter meer ‘geleerde’ verzamelaars die hun vondsten zonder blikken of blozen meenamen naar hun thuisland, ‘om ze te bestuderen’ – waardoor je tegenwoordig in musea in Londen, Parijs en Berlijn spectaculaire tempels, poorten, beeldhouwwerken en reliëfs kunt bekijken. Rare jongens, die eerste archeologen…

Antieke ‘kunst’ (de artefacten zijn nooit gemaakt met dat doel, het concept ‘kunst’ is een modern idee) was in de achttiende eeuw, toen de archeologie zich snel ontwikkelde, enorm populair. Archeologie, kunst en (kunst)geschiedenis beïnvloedden elkaar in een cirkel die nooit leek te stoppen: meer opgraven, meer hebben, meer weten, meer willen hebben, meer opgraven…

Een weinig duurzame praktijk en bovendien eentje die de objecten volledig uit de context trok – voorwerpen met nut en een functie werden als artefacten op een nieuw voetstuk geplaatst, los (en vaak ver) van de plek waar zij ooit een hele andere betekenis hadden.

Gelukkig veranderde in de loop der tijd ons idee over geschiedenis en bekijken we ‘nieuwe’ aanwinsten met andere ogen en op een andere manier. De hedendaagse archeologische praktijk gaat veel zorgvuldiger om met de betekenis van haar vondsten.

Zo ook in Rome. Een mooi voorbeeld is het nieuwe metrostation San Giovanni (van de C-lijn), waar je onder andere delen van wat ooit de grootste Romeinse wateropslag was kunt bekijken op weg naar het perron. Door deze vondst besloot men het ontwerp van het metrostation extreem aan te passen, om onder het oude reservoir door te kunnen gaan.

De fragmenten in het metrostation worden tentoongesteld op de exacte plek waar ze gevonden zijn. Samen met beelden en teksten die de context ondersteunen, ontdek je zo de geschiedenis van de precieze plek waar je je bevindt. Het gaat niet meer om de losse dingen – het gaat om het geheel.

Een ander mooi voorbeeld is in de in 2017 geopende vestiging van warenhuis Rinascente aan de Via del Tritone. Hier kun je in de kelder een enorm stuk aquaduct bewonderen. Tijdens de werkzaamheden aan het warenhuis ontdekten archeologen namelijk vijftien bogen van het Aqua Virgo-aquaduct, net als restanten van het Salaria Vetus-aquaduct (in deze blog lees je er meer over).

Die ontwikkeling brengt de archeologie echt naar een volgend niveau. De vondsten zijn te zien op de plek waar ze zijn gevonden. De plek heeft de resten bewaard en de resten bewaren het verhaal van de plek. Men laat alles zien in de oorspronkelijke context en als bezoeker voel je dat hiermee de afstand tussen jou en de objecten – hoewel nog altijd enorm in tijd – drastisch wordt verkleind.

De Aventijn – een van de zeven heuvelen van Rome
De Aventijn (of Aventino in het Italiaans) is een van de zeven heuvelen van Rome. Het is de plek waar Remus in 753 voor Christus het onderspit moest delven in de vogelschouwing die hij met zijn broer hield om te bepalen waar hun nieuwe stad gevestigd zou worden en wie zich koning zou mogen noemen.

Het was de zesde Romeinse koning, Servius Tullius, die de Aventijn in de zesde eeuw voor Christus (deels) binnen zijn Servische muur trok – de oudste verdedigingsmuur rond Rome. Servius Tullius is niet mythisch meer, de archeologie heeft immers overblijfselen uit zijn tijd onderzocht en geduid en daarmee werd deze koning historisch.

Op verschillende plekken in de stad zijn delen van de tufstenen Servische muur zichtbaar en in de Scatola Archeologica della Domus Aventino is het je eerste kennismaking met de geschiedenis van het gebied, voordat je een paar meter verderop de oudste overblijfselen van de villa treft.

Hier start reis ook door de geschiedenis van de Aventijn. Die muur werd namelijk gebouwd om de nog bescheiden stad Rome in de koningstijd te beschermen tegen aanvallen van buitenaf. De Aventijn ontwikkelde zich tot residentieel gebied.

De status van de bewoners groeide als het ware mee met Rome. In de tijd van de Romeinse republiek woonden hier welgestelde plebejers (met andere woorden: het gegoede deel van de ‘gewone’ mensen), in de keizertijd werd de Aventijn steeds vaker bewoond door de aristocratie.

De geschiedenis komt aan het licht
Langs zes lagen beweeg je je door twee eeuwen geschiedenis, soms slechts vijftien centimeter van elkaar gescheiden. Dat is hoe snel de lagen elkaar in sommige gevallen opvolgen; met een paar stappen ben je in de Scatola Archeologica della Domus Aventino zo een halve eeuw verder.

Je krijgt echt een buitengewoon bijzondere blik in een Romeinse villa én in de praktijk van de archeologie. Nu vraag je je waarschijnlijk af: hoe dan? Want jou als bezoeker het gevoel geven dat je over de schouder van de archeoloog meekijkt bij een opgraving, is toch echt wat anders dan op basis van diezelfde resten, op hetzelfde moment, een villa reconstrueren. En toch gebeurt dat waar je bij staat…

Dankzij het geschiedenis-wetenschapsduo Piero Angela en Paco Lanciano (die onder andere de schitterende show op de keizerfora en het multimedia-pad Roma Sotterranea maakten) kijk je je ogen uit. Op spectaculaire maar zeer verantwoorde wijze laten ze met lichteffecten en videomapping gefragmenteerde mozaïeken uitgroeien tot een strak vloertje dat net gelegd lijkt.

Van onder een laag aarde verschijnt een andere prachtige vloer (die goed laat zien hoe trendgevoelig de Romeinen waren: dat geometrische patroon kon vijftig jaar later blijkbaar écht niet meer) en krijg je een inkijkje in de inrichting van een villa van een welgesteld Romeins gezin.

Om de villa te reconstrueren heeft men wat er was vergeleken met andere villa’s uit dezelfde periode (onder meer in Ostia), om een beeld te kunnen creëren dat de geschiedenis zo correct mogelijk doet herleven. Het resultaat is (letterlijk) verhelderend.

Romeinse woontrends
Eén ding wordt meteen duidelijk: de oude Romeinen waren net zo trendgevoelig als de tegenwoordige generaties. Wanneer een nieuwe familie een villa betrok, was de vrouw des huizes een behoorlijk tijdje zoet met de verbouwing. Een nieuwe familie, een nieuw thuis, een nieuwe inrichting.

Zo waren in de tijd van keizer Hadrianus (117-138) strakke, geometrische patronen in zwart/wit de trend. In 188 nemen haast art-nouveau-achtige bloemen en plantenmotieven het over. Ze worden gevormd uit zwarte steentjes die grafisch en toch ook organisch over de verder witte vloer groeien.

Met korte golvende streepjes laat de vakman die deze mozaïekvloer heeft gelegd de bloemen en planten bewegen in een zacht briesje – vergelijk het met de streepjes die in onze stripverhalen beweging suggereren. Deze vloer heeft men, om hem beter te kunnen bekijken, opgehangen boven de geometrische vloer waar hij ooit overheen gelegd is.

Een stukje verderop in de scatola archeologica verschijnt (wederom letterlijk) van onder een laag aarde een waanzinnig mooie vloer waarin met groen glas (licht) en blauwe steentjes (schaduw) diepte wordt gesuggereerd.

In het midden pronkt een vogel met felgekleurde vleugels. Om te zeggen dat hij zo weg lijkt te vliegen gaat een beetje ver, maar hij lijkt levendiger dan menige moderne illustratie. Hier is mooi zichtbaar hoe de oude Romeinen de begrippen uit de schilderkunst, die men in de renaissance opnieuw moest ontwikkelen (licht en schaduw, perspectief, textuur), al lang beheersten.

Slechts vijftig jaar later legde men er een nieuwe mozaïekvloer overheen, nog fijner, met nog kleinere steentjes. Door het vergelijken van de antieke steentjes met hedendaagse pixels wordt meteen duidelijk dat de mozaïektechniek zich destijds net zo ontwikkelde als de huidige digitale en steeds verfijnder werd.

Op bezoek in een Romeinse domus
En dan verschijnt de gastvrouw met haar bediende en komt het huis tot leven. Aan de hand van de gebruiksvoorwerpen die gevonden zijn, ontdek je hoe men hier leefde, wat de bewoners gebruikten, wat ze aten en dronken.

Gemozaiëkte vazen hebben op vakkundige wijze een metaalachtige glans meegekregen die je zo’n tweeduizend jaar later op precies dezelfde manier tegemoet schijnt zoals ook de bewoners het destijds hebben gezien.

Boven de Scatola Archeologica, die aan het Piazza Albania 35 ligt, gaan de huidige bewoners hun appartement in. De Scatola Archeologica della Domus Aventino is namelijk de enige archeologische bezienswaardigheid in Rome die onder een (privaat) appartementencomplex ligt.

Daarom wordt de Scatola Archeologica della Domus Aventino slechts in beperkte mate opengesteld. Je kunt er vooralsnog alleen terecht op de eerste en derde vrijdag van de maand.

De rondleiding is in het Italiaans, maar als alle zes deelnemers (dat is voorlopig het maximaal aantal) Engels, Duits of Frans spreken, kan men regelen dat de verhalen in een van deze talen verteld worden.

Je bezoek is te reserveren via de website van de Scatola Archeologica della Domus Aventino. In de laatste week van juni worden via deze site de bezoekmomenten voor juli opengesteld. Kaarten kosten € 11,- per persoon, voor een bezoek van ongeveer een uur.