Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

De Sant’Agnese in Agone en de Basilica di Sant’Agnese fuori le Mura – de heilige plekken van Agnes in Rome

De vroege geschiedenis van het christendom kent een hoop heilige maagden, christelijke martelaressen – jong, mooi, vroom en vastberaden zich niet te laten verleiden door aardse zaken.

De Heilige Agnes uit Rome – wier feestdag op 21 januari valt – was zo’n vroegchristelijke martelares. Ze werd aan het einde van de derde eeuw geboren in het heidense Rome, waar het christendom nog verboden was.

Agnese – zoals ze in het Italiaans heet – leefde tijdens het bewind van keizer Diocletianus, de laatste keizer die de christenen massaal vervolgde en ter dood veroordeelde.

In Rome leeft ze nog altijd voort, in de Sant’Agnese in Agone aan Piazza Navona en in de Basilica di Sant’Agnese fuori le Mura, aan de Via Nomentana. Jessica neemt je er in deze blog mee naartoe en laat je kennismaken met deze Romeinse heilige.

Veroordeeld tot de brandstapel

Jessica: ‘Aangezien Agnese een beeldschoon meisje uit een welgestelde familie was, stonden de Romeinse jongemannen voor haar in de rij. Maar Agnes wilde hen niet: ‘Jezus is mijn echtgenoot,’ zo verklaarde ze.

Ze werd veroordeeld en naakt door de straten van Rome gesleept, naar een bordeel. Maar Agnese bad. Haar haren groeiden en bedekten haar lijf en iedere man die haar probeerde te verkrachten, werd op slag blind.

Agnese werd ter dood veroordeeld en naar het stadion van Domitianus gebracht, waar christenvervolging regelmatig op het programma stond. Ze werd op de brandstapel gezet, maar de vlammen deden haar niets, waarop een wanhopige Romeinse legerofficier haar onthoofdde.

De Sant’Agnese in Agone op Piazza Navona

Agnese werd aan het einde van de vierde eeuw heilig verklaard. Op de plek waar ze gestorven was, werd een kleine kapel opgericht die in de middeleeuwen werd vervangen door een grotere kerk.

Toen Pamphilj-paus Innocentius X halverwege de zeventiende eeuw aan de macht kwam, richtte hij Piazza Navona – tot dan een eenvoudig plein dat in de loop der eeuwen ontstaan was op de plek van het antieke stadion van Domitianus – opnieuw in.

Er kwam een indrukwekkend familiepaleis (de huidige Braziliaanse ambassade, links naast de Sant’Agnese in Agone), er kwamen weelderige fonteinen en een barokke kerk.

De bouw van de kerk geschiedde onder een (niet vrijwillige) samenwerking van vader en zoon Rainaldi en Francesco Borromini – wellicht beter bekend als aartsrivaal van Gianlorenzo Bernini.

De beeltenissen van de Donau en de Rio de la Plata op Bernini’s Fontana dei Quattro Fiumi zouden hun blik vol afschuw afwenden van de vreselijke kerk. Een leuk verhaal – en overtuigend ook, als de beelden niet veel eerder gereed waren geweest dan de kerk zelf…

Overdadig en overrompelend

Geheel volgens de normen van de contrareformatie moest de kerk overdadig, overdonderend en overrompelend zijn – zonder ruimte voor twijfel. Vanaf zijn grafmonument kijkt de ‘krankzinnige’ Innocentius woest uit over de kerk.

Wanneer je de kerk binnenkomt, overzie je alles in één keer. Dat was precies de bedoeling; geen donkere zijschepen met kapelletjes maar alles tegelijk.

Het beeld van de heilige Agnes

Martelaren worden in de christelijke iconografie traditioneel afgebeeld op de manier waarop ze gedood zijn, zodat de (meestal) ongeletterde gemeenschap hen meteen zou herkennen.

In de kapellen in de Sant’Agnese worden de heiligen afgebeeld in theatrale reliëfs. In de rechterkapel zie je de beeltenis van Agnese die, herkenbaar aan haar lange haren, ongedeerd in de vlammen staat, met haar ogen naar de hemel geslagen.

Boven haar zweven twee putti, met de kroon en de palmtak, tekenen van het martelaarschap dat ze zou ontvangen, al in hun handen. De tekst boven de engelen luidt: IN MEDIO IGNIS NON SVM AESTVATA. Vrij vertaald: midden in het vuur, verbrand ik niet.

San Sebastiano en Sant’Emerenziana

Tegenover haar staat de heilige Sebastiaan, met de pijlen waarmee hij omgebracht werd, ook onder Diocletianus, nog in zijn lijf.

Een ander opvallend reliëf is dat van Sant’Emerenziana (achter het Mariabeeld waar altijd veel kaarsjes worden aangestoken).

Emerenziana was de pleegzus van Agnes en werd gestenigd toen ze bij het graf van Agnes aan het bidden was. Op het reliëf zie je haar voor het graf van haar zus, die haar uit de hemel tegemoet komt. Agnes brengt Emerenziana de kroon van het martelaarschap.

Engelen, apostelen en kardinale deugden

Hoe Agnese in die hemel terecht kwam, zie je in de koepel van de kerk, waar ze te midden van een kolkende reeks engelen, heiligen en martelaren, door Maria, gekleed in rood en blauw, verwelkomd wordt.

Ze reikt Agnes de hand en wijst met haar andere hand naar God en Christus. Links onder Christus zie je Petrus, zoals altijd gekleed in het geel en met de sleutels in zijn handen. Als je goed kijkt, zie je ook Mozes met de stenen tafelen, Johannes de Doper, andere apostelen en kerkvaders.

Op de pendentieven onder de koepel heeft Giovanni Battista Gaulli (beter bekend als Baciccio en beroemd geworden door zijn weergaloze plafondfresco in de Romeinse kerk Il Gesù) de kardinale deugden afgebeeld: Prudentia (verstand), Justitia (rechtvaardigheid), Fortitudo (moed), en Temperantia (gematigdheid).

De witte duif in het lantaarntje boven in de koepel is de Heilige Geest, niet te verwarren met de duif met palmtak in zijn snavel van het familiewapen van de familie Pamphilj (deze kom je op en rond Piazza Navona vaker tegen, ook op de obelisk van Bernini’s fontein bijvoorbeeld).

De schedel van Agnes

Linksachter in de kerk bevindt zich het allerheiligste van deze kerk: Agnes’ schedel, in een zilveren reliekschrijn. Haar lichaam werd begraven in de catacomben aan Via Nomentana, in het antieke Rome al een belangrijke uitvalsweg, waar christenen en joden werden begraven.

Santa Costanza – mausoleum van Constantina

Omdat het christendom illegaal was, markeerden de christenen hun graven met een soort geheimtaal. Deze symbolen zouden later de basis van de christelijke beeldtaal worden: ankertjes voor redding, druiventrossen, vissen, vogeltjes en lammetjes die op de feestdag van de heilige Agnes nog altijd, meestal door de paus zelf, gezegend worden in deze kerk.

In de vierde eeuw liet Constantina, de dochter van de eerste christelijke keizer Constantijn, op de plek van deze catacomben een enorme ‘basilica’ bouwen. Daarbij moet je niet denken aan een basiliek of kerk in de huidige zin van het woord, maar aan een ommuring van de christelijke begraafplaats.

Deze muren staan nog grotendeels overeind en het mausoleum van Constantina zelf is ook nog grotendeels intact. Het is een rond gebouw, mysterieus verlicht door ramen in de bovenste ringen. Als je de mozaïeken bekijkt, herken je de symbolen uit de catacomben. Niet langer verstopt, in een Romeins rijk dat christelijk geworden was.

Basilica di Sant’Agnese fuori le Mura

De Sant’Agnese fuori le Mura, buiten de muren, werd gebouwd in de zevende eeuw, onder paus Honorius I, met het altaar recht boven het graf van Agnese.

Deze kerk is grotendeels nog zoals in de zevende eeuw. Daarmee is het een prachtig voorbeeld van hoe men toen kerken bouwde: hergebruikte (en daarom allemaal verschillenden) Romeinse zuilen, gedecoreerd met mozaïeken en qua vorm direct afgeleid van de Romeinse basilica: een type gebouw dat voor verschillende (niet-religieuze) doelen gebruikt werd en gekenmerkt werd door een hoog middenschip met twee lage zijbeuken.

Het mozaïek in de apsis is een van de best bewaarde Byzantijnse mozaïeken in Rome. Links zie je paus Honorius I, voor de goud-glinsterende achtergrond, met een model van de kerk in zijn handen.

Een afbeelding van de opdrachtgever met een verwijzing naar het gebouw in kwestie was in de middeleeuwen heel gebruikelijk, om te laten zien door wie de bouw van de kerk mogelijk was gemaakt.

Naast de paus, in het midden, staat Agnese – in de vlammen en met onder haar voeten het zwaard van haar martelaarschap. Uit de hemel reikt de hand van God, die haar een krans komt brengen.

Agnese, Cecilia en Constantina

Oorspronkelijk werd de kerk tegen een heuvel aan gebouwd. Als je binnenkwam vanaf de Via Nomentana, kwam je uit op de hoger gelegen galerij. De kerk lag grotendeels onder de grond.

Aan het einde van de zestiende eeuw liet kardinaal Alessandro De’Medici (later werd hij paus Leo XI) de indrukwekkende marmeren trap bouwen, zodat je direct in de kerk uitkwam.

Het trappenhuis is gedecoreerd met vroegchristelijke grafstenen uit de catacomben. Later werd achter de kerk een gedeelte afgegraven. Boven de huidige ingang zie je de oude deur nog. De ingang via de marmeren trap bleef echter de belangrijkste.

De façade is sober en simpel, maar het interieur van de kerk werd in de loop der eeuwen een aantal keren voorzichtig opgeknapt. Het plafond stamt uit de vroege zeventiende eeuw en is later verguld.

In het midden zie je Agnese, met ‘onder’ haar de heilige Cecilia (de beschermvrouwe van de muziek, te herkennen aan de instrumenten) en ‘boven’ Agnes Constantina. Bijzonder zijn ook de negentiende-eeuwse fresco’s, in heldere neo-klassieke stijl.

Beschermvrouwe van jonge meisjes

Agnese is de beschermvrouwe geworden van alle jonge meisjes, maagden en slachtoffers van seksueel misbruik. De lammetjes symboliseren haar onschuld, de palmtak haar martelaarschap. Ze stierf in het jaar 305, maar op deze twee bijzondere plekken in Rome leeft ze nog altijd voort.’

Praktische informatie

Wil je een bezoek brengen aan beide kerken? De Sant’Agnese in Agone aan het Piazza Navona is dagelijks behalve op maandag geopend van 9.00 tot 12.30 uur en van 15.30 tot 19.00 uur.

De Basilica di Sant’Agnese fuori le Mura (aan de Via Nomentana 349) is dagelijks geopend van 9.00 tot 12.00 uur en van 15.00 tot 19.00 uur. Voor deze kerk is de dichtstbijzijnde metrohalte Sant’Agnese – Annibaliano (metrolijn B), maar de kerk is ook goed te bereiken met bus 60 vanaf Piazza Venezia.

De catacomben zijn te bezoeken met een gids. Je kunt ter plekke een kaartje kopen (€ 10, alleen contant betalen!). Online reserveren kan via deze link (dan komen er € 3 aan boekingskosten bij).

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Een reactie

  1. Prachtig!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *