De marmeren wereld van Franco Er Marmista

Rome en marmer, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Overal zie je de schittering van deze steensoort terug, in grootse palazzi, monumenten en fonteinen. Beroemde kunstenaars als Bernini en Borromini lieten hun sporen in marmer achter.

Ook nu nog wordt er met marmer gewerkt. Saskia en Willemijn bezochten al eens Er marmoraro, de marmerkunstenaar in de Via Margutta. Nog zo’n kunstenaar, zij het minder bekend, is Franco Er Marmista, die een klein atelier vlak bij de Engelenburcht bestiert, midden in het historisch centrum van Rome.

Jesper was er al vaak langs gelopen, langs de opvallende bottega. Vaak had hij zelfs even stilgestaan om een blik te werpen door het grote raam, turend naar de figuren die een mysterieuze dans leken uit te voeren in een wervelende stofwolk. Nog vaker zag hij op weg naar Piazza Navona grote marmerblokken voor de deur staan, alsof ze op hun beurt wachtten om hun schat prijs te mogen geven.

Nooit stapte Jesper er echter over de drempel. Tot zijn nieuwsgierigheid het na het zien van een nieuwe lading blokken marmer het won van afspraken en deadlines. Hij wierp een blik naar binnen, waar zijn blik die van een man met een zeer Romeins gelaat trof.

De man nodigde hem uit om een kijkje te nemen. Dat liet Jesper zich natuurlijk geen twee keer zeggen. Hij legde meteen uit dat zijn nieuwsgierigheid hem na tientallen wandelingen langs deze plek nu toch echt naar binnen had geleid. Met een brede glimlach en een breed armgebaar als antwoord kreeg hij toegang tot het marmerrijk van Franco, in Rome ook wel bekend als Er Marmista, ’de marmerbewerker’. Na deze spontane kennismaking beloofde Jesper snel terug te komen, mét camera en schrijfblok, voor een interview met deze lopende legende.

Jesper: ’Een paar dagen later stap ik opnieuw de drempel over. Franco loopt een rondje om een van de beelden waaraan hij werkt. Met zijn ogen half dichtgeknepen bekijkt hij het beeld van alle kanten, hier en daar een oneffenheid wegwerkend.

Als hij tevreden is, trekt hij twee krukjes onder een werkbank vandaan. Ik hoef hem niets te vragen, hij gaat meteen van start. ’Deze bottega opende in 1933 de deuren. Het was deze meneer hier die er de eerste marmerblokken naar binnen sjouwde,’ vertelt Franco, terwijl hij naar een foto aan de muur wijst. ’Dit alles heb ik te danken aan deze Federico Rossi, de oom van mijn vrouw.’ Op de muur buiten prijkt inderdaad nog een oud naambordje met daarop ’Posta Lettere – Marmi – F.co Rossi’, met een brievenbus.

’Maar,’ zo vervolgt Franco zijn verhaal, ’al ver voor 1933 was hier een klein marmeratelier. Veel kleiner en eenvoudiger dan nu natuurlijk, men werkte feitelijk alleen met hamer en beitel. Alles gebeurde met de hand. Pas toen mijn oom zich hier vestigde, kwam er ook een aantal machines in het atelier.’

Overal om ons heen staan blokken marmer, waarbij sommige al onthullen wat ze moeten gaan worden. Ik zie serieuze gezichten met een ’huid’ die zo zacht als satijn lijkt, een steigerend paard, een masker waarvan het gezicht is vertrokken van pure woede, vazen, tafels en het klassieke Griekenland dat het antieke Rome omarmt… Alles lijkt van zeer hoge kwaliteit, met perfect afgewerkte details en een oppervlakte dat bijna niet meer van steen lijkt. Het marmer lijkt te ademen, te leven.

Franco is zichtbaar in zijn element als ik hem dat vertel. Franco slaakt een diepe zucht. ’Grazie Jesper, dat is precies wat we hier nastreven. Helaas is marmer steeds minder in de mode. Althans, niet in de klassieke vormen, zoals wij het hier bewerken. Tegenwoordig kopen mensen magneetjes, een armbandje… De klassieken leven niet meer voor de gemiddelde toerist. Mensen kwamen eerst ook en vooral om cultuur te snuiven, om zich onder te dompelen in de antieke wereld. Waar anders kun je het oude Rome nog bijna voor je ogen zien opdoemen dan hier?

Helaas verliest men over het algemeen de interesse voor deze antieke cultuur. Mensen kopen meubels bij Ikea in plaats van een marmeren tafel. En dat is niet alleen een kwestie van budget. De smaak is ook echt veranderd. Mensen wíllen simpelweg geen marmeren tafel meer. Marmer is uit de mode, helaas…’

Franco neemt me even mee naar buiten en wijst om zich heen. ’Hier vond je vroeger alleen maar ateliers en werkplaatsen. Kleermakers, metselaars, schilders, schoenmakers, houtbewerkers… Er was hier zelfs een werkplaats voor het repareren van de grote houten wielen van de paardenkoetsen.

Alles gebeurde nog grotendeels met de hand – en er werd ook veel herstelwerk uitgevoerd. Oude schoenen gingen naar de schoenmaker in plaats van dat ze werden weggegooid. Kleren werden versteld, vermaakt voor een jongere broer of zoon. Nu is alleen mijn bottega nog over.’

Ik snap Franco’s nostalgie wel. Al ben ik nog niet zo oud als hij, ook ik voel dat Rome de laatste jaren is veranderd. De almaar toenemende stroom toeristen blijkt een enorme wildgroei aan spotgoedkope souvenirwinkels, met voornamelijk Made in China-producten, snackbars en straatverkopers in de hand te werken. Maar ook de Romeinen zelf lijken meer behoefte te hebben aan nieuwe, ’hippe’ winkels.

Gelukkig komt eenmaal weer binnen in het atelier de sprankeling in Franco’s ogen weer terug. Omringd door ’zijn’ marmer lijkt de wereld buiten even vergeten. Hij leidt me met zichtbare trots rond in het kleine atelier.

’Zoals je kunt zien, maken we hier echt alles. Federico drukte me altijd op het hart om me voor niets te goed te voelen. We doen dus ook kleinere klusjes en commerciële opdrachten. Maar mijn hart gaat vooral sneller kloppen als ik een mooi beeld mag maken, een godin bijvoorbeeld.

We doen ook veel restauratiewerk, bijvoorbeeld voor Galleria Borghese en een groot aantal Romeinse kerken. De zestiende- en zeventiende-eeuwse beelden hebben veel te lijden gehad van de tand des tijds en hebben behoefte aan een kleine facelift, willen we ze ook voor de volgende generaties kunnen behouden.’

Franco wijst op een ingelijste foto aan de muur, met een breed glimlachende Silvio Berlusconi en oud-president van de Verenigde Staten George Bush. ‘Voordat Berlusconi naar Amerika afreisde, had hij mij gevraagd om een mooi marmeren kunstwerk te maken, als cadeau. Op deze foto poseren ze samen met het werk. Je begrijpt dat ik zeer geraakt was toen ik deze foto kreeg toegestuurd, met een kort dankwoord.’

Zulke opdrachten zijn een zeldzaamheid, maar er wordt desondanks nog druk gewerkt in de bottega. Franco vertelt dat ze nog met zijn drieën zijn. ’Hoewel we steeds minder grote kunstwerken maken, is de sfeer hier elke dag goed. We houden er alle drie van om met marmer te werken, zelfs als we tientallen dezelfde kleine obelisken van travertijn moeten maken.

Ook dan doen we dat met oog voor detail, met vakmanschap. Alles wat uit onze handen komt, is perfect. Dat bereik je alleen maar met passie. Passie maakt het verschil tussen een vakman en productie op grote schaal. Hier zit gevoel in, zelfs in zo’n kleine obelisk.’

Passie maakt ook dat Franco niet kan stoppen met zijn marmerrijk. Zijn getekende gezicht laat zien dat hij de pensioengerechtigde leeftijd al ver voorbij moet zijn. Alsof hij mijn gedachten kan lezen, daagt hij me uit zijn leeftijd te raden. ‘Vijfenzeventig?’ gok ik aarzelend.

Hij glimlacht bijna triomfantelijk en knipoogt. ‘Haha, zo jong?! Tweeëntachtig!’ Dan wordt hij serieus. ‘Tijd om te stoppen, maar ja, die passie hè? Ik zou de zaak wel willen verkopen, maar dan verlies ik ook mijn identiteit. Iedereen kent me als Franco Er Marmista. Wat zou ik dan zonder het marmer moeten doen?’

Hij strijkt bijna liefdevol over de voet van het oude Rome. ‘Nee, ik blijf nog even hier, tussen mijn marmeren creaties. Zonder hen ben ik niet compleet…’

Wil je Franco Er Marmista ontmoeten? Je vindt zijn bottega aan de Via di Panico 40, vlak bij de Engelenburcht.