Mooi Molise – een reisgids voor de minst bekende regio van Italië

23 juni 2019 Molise Laat een reactie achter

De regio Molise wordt nog wel eens over het hoofd gezien, ook door Italianen. ‘Molise non esiste,’ wordt dan gekscherend gezegd, Molise bestaat niet.

Misschien komt dat omdat Molise de jongste en op één na kleinste regio van Italië is. Misschien komt het omdat de identiteit van Molise niet in één zin te vatten is. Of wellicht omdat Molise tot 1963 nog samen met Abruzzo één regio vormde.

Wie er voor het eerst komt, zal verrast worden door al het moois dat er te vinden is. Zeker als je de tips volgt van Ingrid Paardekooper, die de eerste Nederlandstalige culturele reisgids over deze onbekende regio schreef: Mooi Molise.

Voor Ciao tutti belicht Ingrid vier niet te missen aspecten van de regio Molise:

Terug in de tijd – Samnieten & Romeinen

Molise is het gebied van de Samnieten, het Italische volk dat zich zo lang verzette tegen de Romeinen. Talrijk zijn de plekken waar je resten van de Samnieten en de Romeinen terugvindt.

Zo kun je bij Pietrabbondante in een archeologisch park een prachtig gelegen Samnitisch theater en enkele tempels bezoeken.

De vondsten die er gedaan zijn, wijzen erop dat het hier om een strategisch belangrijke Samnitische plaats ging. In Pietrabbondante zelf hebben de bewoners een eerbetoon gebracht aan dit roemruchte verleden, door het standbeeld van een Samnitische krijger te plaatsen op een oorlogsmonument voor de Eerste Wereldoorlog.

Ten zuiden van Campobasso kun je een bezoek brengen aan een hele Romeinse stad, Saepinum, die gebouwd is op een bestaande nederzetting van de Samnieten. De stad heeft het traditionele grondplan van een municipium, waarbij de hoofdstraten, de cardo en de decumanus, elkaar kruisen.

Daaraan liggen de resten van een theater, een tempel, thermen en tabernae (winkeltjes). Indrukwekkend is de stadspoort, waarop in een inscriptie keizer Tiberius en zijn broer Drusus herdacht worden als financierders van de stadsmuur.

Bijzonder om te vermelden is dat er in Molise nog steeds archeologisch onderzoek gedaan wordt door een team van archeologen uit Nederland, Italië en andere Europese landen. Vanuit hun standplaats Jelsi onderzoeken zij de relatie tussen vroeg-Romeinse kolonisatie, de organisatie van nederzettingen van het oude Samnium en de rol van de heiligdommen daarin.

opgravingen bij San Giovanni in Galdo
© Tappino Area Archeology Project

Transumanza – met de herders op pad

Molise is ook het gebied van de transumanza, de seizoenstrek van herders die eeuwenlang hun grote kuddes kleinvee tweemaal per jaar vanuit het bergachtige Abruzzo naar het lager gelegen, vlakkere Puglia leidden en vice versa. Daarvoor moesten ze door Molise, waar dan ook een netwerk aan tratturi, brede paden, ontstond, dat van economisch, sociaal en cultureel belang was.

Een aantal kleinveehouders gaat nog steeds in deze seizoenswissel met de kuddes over (delen van) de tratturi, veelal in het bijzijn van toeristen. Daarmee wordt enerzijds een oude traditie in leven gehouden en anderzijds het toerisme gestimuleerd.

Kloosters, kerken & kastelen in Molise

In de middeleeuwen verrezen er in Molise kastelen, kloosters en kerken. In de achtste eeuw groeide en bloeide het kloosterleven, gebracht door de Benedictijnen, die de steun hadden van Gregorius de Grote en Karel de Grote, met alle weldadige gevolgen van dien.

Er ontstonden machtige Benedictijner abdijen, zoals de Abbazia di San Vincenzo al Volturno, die voor de organisatie van het sociale leven zorgden en die tot centra werden van economische groei.

Veel middeleeuwse kerken gaven de gelovigen een biblia pauperum, een ‘armenbijbel’ met scènes uit de bijbel, die voor de analfabete gelovigen op de gevels van de kerk of binnen op de muren werden afgebeeld met sculpturen en fresco’s. Stuk voor stuk kunsthistorische juweeltjes!

Zo laten de gevels van de prachtige romaanse kerken in Petrella Tifernina (op de eerste foto hieronder) en Matrice (op de twee andere foto’s) aan de gelovigen zien, dat er hoop is op een leven na de dood, als je tenminste een rechtschapen leven leidt.

De fresco’s in de crypten van kerken in Jelsi en San Vincenzo a Volturno vertellen de verhalen van het leven van Jezus en van andere heiligen, terwijl die van de kerk in Sant’Angelo in Grotte de zeven werken van barmhartigheid uitbeelden.

Veel dorpen in het heuvelachtige Molise zijn ontstaan uit zogenaamde fortheuvels: de strategische positie van deze heuvels maakte dat er al vroeg versterkte nederzettingen ontstonden, die goed zicht hadden op het omliggende gebied. In de middeleeuwen en later groeiden deze nederzettingen uit tot dorpen, met veelal een kasteel op de top.

Een aantal van die kastelen heeft nog de karakteristieke kenmerken, compleet met slotgracht, cilindrische torens en kantelen. Andere zijn in de loop der jaren verbouwd tot residenties, waardoor de woonfunctie zowel van buiten als van binnen de vormgeving bepaalde.

Feit is wel, dat vrijwel al die kastelen op schitterende plekken staan, met, hoe kan het ook anders, adembenemende uitzichten over het landschap van Molise. Kijk maar eens naar onderstaande kastelen van Campobasso, Pescolanciano, Ferrazzano, Carpinone en Macchiagodena.

Feesten & sagra’s in Molise

In de negentiende en twintigste eeuw heeft grote armoede geleid tot zoveel emigratie, dat er in het buitenland meer Molisaanse gemeenschappen zijn dan in Molise zelf. Misschien is dat de reden dat er in Molise veel eeuwenoude tradities uitbundig gekoesterd worden, al dan niet gesponsord door emigranten.

Talrijk zijn de dorpen en steden waar – van oorsprong – heidense feesten zijn opgenomen in de tradities van de katholieke kerk en op die manier zijn geworteld in de samenleving. Meifeesten bijvoorbeeld, om de komst van de lente te vieren, zoals in Fossalto, waar een bewegende, groene ‘boom’ (een man, bedekt met bladeren en bloemen) feestelijk in het dorp wordt onthaald.

In Larino wordt eind mei het feest van de patroonheilige gekoppeld aan een heus bloemencorso ter ere van de heilige: boerenkarren, versierd met bloemen, worden door eveneens versierde ossen door de hele stad getrokken.

In Agnone en andere plaatsen worden rond kerst midwinterfeesten gehouden, met grote brandstapels in en buiten de stad.

In Vastogirardi vliegt er drie dagen lang ter ere van Santa Maria delle Grazie (2 juli) een ‘engeltje’ door de lucht naar het beeld van de Madonna om haar met wierook en bloemen te begroeten.

Andere engeltjes vliegen er door de lucht in Campobasso, wanneer daar op de zondag van Corpus Domini een bijzondere parade gehouden wordt, waar heiligen met hun attributen met engeltjes hangend in de lucht worden uitgebeeld.

Het is een traditie die al drie eeuwen bestaat en verwant is aan de mirakelspelen, ontstaan uit het aanschouwelijke onderwijs van de kerk en aan het eind van de vijftiende eeuw wijd verspreid in Europa: waar aanvankelijk geestelijken passages uit de bijbel naspeelden, ontstonden heuse theateropvoeringen.

Lees al Ingrids tips en verhalen in

Print dit artikel of sla het op als pdf

Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië