Parco delle Cascate di Chia – wandel door ‘het mooiste landschap ter wereld’

Vlak langs de snelweg tussen Orte en Viterbo, in het noorden van de regio Lazio, ligt het Parco delle Cascate di Chia. Het park dankt zijn naam aan Chia, een dorpje van zo’n vierhonderd inwoners iets verderop, dat ook wel ‘het Matera van Lazio’ wordt genoemd.

Marc nam er een kijkje en ontdekte een plek waar natuur, film en geschiedenis door elkaar heen lopen.

Marc: ‘Dit is het mooiste landschap ter wereld.’ Deze uitspraak van de beroemde filmregisseur Pier Paolo Pasolini (1922-1975), gekerfd in een houten dwarsdoorsnede van een boom, door de jaarringen heen, is misschien wat overdreven.

Maar mooi is het zeker, als je van een parallelweg van de superstrada tussen de Autostrada del Sole en de havenstad Civitavecchia een grasveldje op draait. Dit is de parkeerplaats voor het Parco delle Cascate di Chia. Een klein juweeltje waar je een paar genoeglijke uren kunt doorbrengen.

Torre di Pasolini

Na het betalen van een paar euro voor je toegangskaartje kun je kiezen: er zijn twee paden. Het linker pad voert naar de Torre di Pasolini, het rechter pad leidt naar de watervallen waar Pasolini in 1964 een beroemde scène heeft opgenomen voor zijn film Il Vangelo secondo Matteo, waarin Jezus in de Jordaan wordt gedoopt. De regisseur was zo gegrepen door deze plek dat hij hier wilde gaan wonen.

Jarenlang heeft Pasolini geprobeerd de grote toren te kopen die midden tussen de steeneiken, esdoorns en hazelaars staat. Gekerfd in het hout staat nog de verzuchting dat het maar niet lukt.

Maar in november 1970 kon hij dan eindelijk zijn handtekening onder het koopcontract zetten. Bij de ruim veertig meter hoge toren, die nog fier overeind staat naast de ruïnes van een kasteel uit de dertiende eeuw, bouwde hij een eigen huis, met veel glas.

De toren steekt hoog boven de bomen uit. Je wandelt er in zo’n vijf minuten naartoe, over een breed pad dat ook langs een open plek voert die is omgedoopt tot Largo Pier Paolo Pasolini.

Het is een bijzonder bouwwerk, want dit is een vijfhoekige toren. De meeste middeleeuwse torens zijn vierkant, zoals die zes kilometer verderop, de moeilijk bereikbaar Torre di Santa Maria di Luco.

Behalve de toren is er niet veel te zien. Een hoge muur verhindert een blik op de ruïnes van het kasteel, waaronder ook een lagere toren. Volgens een A4’tje op het metalen hek dat de toegang afsluit, kun je via 0039-3498774548 Fabrizio Allegrini bellen om een afspraak te maken om die resten te bekijken, slechts eens per maand op zondag.

Filmset voor o.a. Il Vangelo secondo Matteo

Om bij de watervallen te komen, moet je een stukje teruglopen. Op het pad staan – soms ietwat scheefgezakte – borden met informatie over films die hier zijn opgenomen. Pasolini heeft namelijk een trend gezet.

Hij was de eerste regisseur die oog had voor de betovering van de watervallen en hun filmische kracht. De opnames voor Il Vangelo secondo Matteo vormden een gebeurtenis waarover mensen in de omgeving nog steeds praten. Veel figuranten in deze scène kwamen uit Chia of andere plaatsen in de buurt.

Na het zien van deze film dachten andere regisseurs: dit is zo’n prachtige plek, makkelijk bereikbaar, daar kan ik ook wel iets mee. Twee jaar na Pasolini draaide Mario Monticelli er bijvoorbeeld scènes voor zijn film L’armata Brancaleone, met acteur Vittorio Gassman.

In 1968 was Gassman er weer. In de veel minder succesvolle film Il profeta (van regisseur Dino Risi) speelde hij een man die als kluizenaar ging leven en bij de watervallen viste (al heb ik nu geen vis gezien in het snelstromende water). Ook Gassman heeft in het park, net als Pasolini, een eigen ‘straatnaambordje’ gekregen.

Die bordjes langs het pad over de films die hier zijn opgenomen, maken natuurlijk nieuwsgierig naar waar het allemaal om gaat: die watervallen. Het is maar een paar minuten lopen voordat een paadje naar rechts naar het begin voert.

Wandel langs oude watermolens

Toch is het leuk om dit even rechts te laten liggen en door te lopen, over het sentiero molini, dat je ook door een rots heen voert.

Je komt dan langs een dam van de lokale peperino-steen, gemaakt om de waterstroom te regelen. Daarachter staan twee oude watermolens, een voor graan en een voor olie.

Ze stammen uit de negentiende eeuw en zijn gebouwd op plaatsen waar eerdere oude molens stonden. Deze molens zijn tot vlak na de Tweede Wereldoorlog in gebruik gebleven. In een ervan kun je de oude molenstenen nog zien liggen.

Op sommige plaatsen langs het pad zie je vierkante uitsparingen in de rotsen. Hier zaten ooit houten balken in, bijvoorbeeld om het vee achter te houden of een verhoogd bed te maken. Met alle veranderingen door de eeuwen heen is niet goed te reconstrueren hoe het er vroeger moet hebben uitgezien. De rotsblokken liggen door elkaar heen.

De stroom aan de rechterkant begint er anders uit te zien naarmate je verder het pad af loopt. De kloof versmalt zich. Ook op zonnige dagen is het hier donkerder, door de vele bomen.

Het water zoekt zich een weg tussen gigantische met mos bezaaide rotsblokken die door elkaar heen liggen, alsof ze daar onachtzaam zijn neergesmeten. Het is een imposante herinnering aan de enorme krachten die hier tienduizenden jaren door het water zijn uitgeoefend.

Uit de tijd van de Etrusken

Bijna aan het einde van het pad is links een grot die stamt uit de Etruskische tijd. Het park ligt tegen een vallei aan waar veel woningen uit de tijd van de Etrusken zijn gevonden. De meeste daarvan zijn aan hun lot overgelaten, overwoekerd door bramenstruiken, weggedrukt door langzaam groeiende bomen.

Nog zichtbaar in een van de grotten zijn twee elementen die veel terugkomen in Etruskische grotten. In de wand rechts is een colombaio, een raster van rechthoekige nissen waarin duiven en andere vogels konden nestelen. Andere zijwanden en delen van het plafond hebben wel iets weg van rauhfaser behang.

Een man uit Chia die al decennia lang rondzwerft in de grote vallei en al die Etruskische resten in kaart aan het brengen is, vertelde me dat het streepeffect in de rotswand een manier is waarop de Etrusken hun grot iets huiselijks wilden geven. Er moet met eindeloos geduld aan die wanden zijn gewerkt.

Zicht op de waterval

Na nog een laatste blik op de imponerende rotsblokken in de bedding van de rivier wordt het tijd voor de watervallen. Het is een kleine klim terug. Het eerste zijpaadje biedt een overzicht. Voor je ogen strekken zich stroomopwaarts een paar poelen uit waarin het water rustig stroomt, met wat hoger een plateau van grillige rotsen. Helemaal aan het einde zie je de eigenlijke waterval.

Een volgend zijpad brengt je via een houten trap naar dat plateau en de brede waterval. Dit is de plaats die zo tot de verbeelding van Pasolini en andere filmregisseurs heeft gesproken.

Het is prachtig om de geërodeerde ronde vormen te zien die het water in de rotsige bodem heeft uitgesleten. Zo is een fantasielandschap op kleine schaal ontstaan, met kloven en snelstromend water waar je lange tijd geboeid naar kunt blijven kijken.

Aan de bovenkant van het plateau is een brede, zo’n vier meter hoge waterval. Als je je zwemkleding meeneemt, kun je even afkoelen in het kleine poeltje waar de waterval in uitkomt of proberen onder de waterstralen zelf te komen.

Het zijn idyllische taferelen. Volgens een bord dat aan de bovenkant van de waterval staat, is het hier zelfs zo romantisch dat je verplicht bent je partner te kussen.

De bovenstroom van de waterval biedt verder niet veel. Het water stroomt hier rustig. Vanaf deze plek wandel je in een minuut of vijf weer terug naar de parkeerplaats, terwijl het geluid van de watervallen in het volgens Pasolini mooiste landschap ter wereld langzaam wegsterft.’

Praktische informatie Parco delle Cascate di Chia

Je vindt het Parco delle Cascate di Chia aan de Strada Provinciale 151 Ortana (km 16,00) bij Chia. Op de website van Parco delle Cascate di Chia vind je openingstijden, toegangsprijzen en andere details voor je bezoek.

Dankzij de aanwezige houten huisjes en dieren – van een eekhoorn tot een uil en een wild zwijn – is het park ook leuk voor een bezoek met kinderen.

met dank aan het Parco delle Cascate di Chia voor een aantal foto’s