Ontdek Nepi – van het Romeinse aquaduct tot de klaterende Cascata del Picchio

Als je wel eens hebt geluncht of gedineerd in een restaurant in Rome of elders in de regio Lazio, dan heb je vast acqua di Nepi, water uit Nepi, gedronken. De flessen bronwater uit dit eeuwenoude plaatsje – dat zelfs zijn naam dankt aan water – kom je bijna overal in Lazio tegen. Tijd om Nepi zelf met een bezoek te vereren!

Arendsnest aan de Via Amerina

Nepi is vernoemd naar het Etruskische woord voor water, nepa. Het is moeilijk bereikbaar, vanwege de ligging op een steile tufstenen rots die als een arendsnest uitsteekt boven het landschap, omgeven door ongerepte natuur, met veel watervallen.

Nepi lag aan de Via Amerina, de weg die het oude Rome verbond met Ameria (het huidige Amelia in Umbrië), die vervolgens in de huidige regio Le Marche aansloot op de Via Flaminia.

Erfenis van de familie Borgia en Farnese

Al van veraf zie je het Romeinse aquaduct van Nepo, dat in 1727 voltooid werd. Het bouwwerk steunt op een van de twee hoekbastions van de verdedigingsmuur.

Op de toegangspoort, de Porta Romana, prijkt een groot wapenschild van de familie Farnese. Dankzij Pier Luigi Farnese, de hertog van Castro en Nepi en de onwettige zoon van paus Paulus III, werd in 1540 begonnen met de versterking van de vestingmuren.

Het werk werd toevertrouwd aan Antonio da Sangallo il Giovane, een van de grootste architecten van die tijd. Aan de rand van het historisch centrum staat de ronde toren van de Rocca dei Borgia, het fort dat aan het eind van de vijftiende eeuw toebehoorde aan de adellijke familie Borgia.

Om nog een vleugje historie op te snuiven, loop je onder deze oude poort door. Wandel over de Via di Porta Romana langs de muren uit verschillende periodes, vanaf de Etrusken tot de renaissance.

Op een soort tussenruimte, waar het gekletter van de wapens nog lijkt te weerklinken, komen twee poorten uit: de Porta Angelica, de toegang naar het bewoonde deel, en de Porta Nica, de oorspronkelijke weg naar Rome waar je nog de oude Romeinse straatstenen kunt zien.

Tussen deze twee poorten kun je genieten van een spectaculair uitzicht op de ondergelegen forra, een kloof met een klaterende waterval.

Uitzicht vanaf de vestingtoren van Nepi

Voorbij de Porta Angelica ontdek je, als je doorloopt over de Via Tortolini, het volledige vestingcomplex. Tegenwoordig kun je alleen nog fantaseren over hoe dit bouwwerk er vroeger, in al zijn pracht en praal, uit moet hebben gezien; nu is het kaal en gehavend.

Het fort bereikte zijn grootste bloeiperiode aan het einde van de vijftiende eeuw, tijdens het pontificaat van Alexander VI (Rodrigo Borgia). Hij liet Nepi na aan zijn dochter Lucrezia, die het fort liet ombouwen tot een elegante villa. De reeds bestaande ronde toren, die tegenwoordig de belangrijkste bezienswaardigheid is, werd daarvoor nog wat verhoogd. Vanaf de top van deze toren kun je uitkijken over de daken van Nepi en de groene omgeving.

Dieren en druiventrossen in de Duomo van Nepi

Vlak bij het oude Romeinse forum staat de Duomo, die in 1266 werd ingewijd. Oorspronkelijk had de kathedraal drie schepen, maar in de zeventiende eeuw werden er twee extra zijbeuken bijgebouwd.

Langs de muren van het middenschip schilderde Domenico Torti enkele taferelen gewijd aan het leven van Maria. Voor het altaar staat een barokke beeldengroep van Ercole Ferrata, met San Romano, de beschermheilige van Nepi, liggend tussen engelen, terwijl Santa Savinilla een mantel over hem heen legt.

Via een trap in de pastorie kom je in de oude grafkelder uit circa 1145, een van de interessantste voorbeelden van middeleeuwse architectuur in de omgeving van Viterbo.

Als je langs de zuilen loopt die de negen zijbeuken ondersteunen, raak je onder de indruk van de diversiteit aan middeleeuwse gebeeldhouwde decoraties op de kapitelen, van acanthusbladeren, rozetten en druiventrossen tot monsterfiguren en dieren.

Piazza del Comune – het kloppend hart van Nepi

Het fort en de kathedraal liggen vlak bij de Porta Romana. Vervolgens kun je over de Via Matteotti naar het sfeervolle historisch centrum van Nepi.

Aan het Piazza del Comune staat het elegante Palazzo Municipale, het gemeentehuis, dat is ontworpen door Antonio da Sangallo il Giovane. Op de begane grond bevindt zich een zuilengalerij van rustiek natuursteen met in het midden een fontein in de vorm van een toren met een gedraaide slang, het symbool van Nepi.

Een verdieping hoger zie je negentiende-eeuwse fresco’s die de geschiedenis van Nepi verbeelden, met ook een aantal beroemde lokale personages die je, omgeven door illusionistisch geschilderde gordijnen, aankijken.

Museo Civico Archeologico

In het nabijgelegen Museo Civico Archeologico worden vondsten tentoongesteld uit necropolissen in de omgeving. Ook bewonder je hier een prachtig marmeren hoofd van Augustus, uit 68 voor Christus, en het familiewapen van Lucrezia Borgia, die in oktober 1499 van haar vader het beheer over Nepi en omstreken kreeg.

Nog meer mooie kerken

In het hoger gelegen deel van Nepi ligt de Via Garibaldi, die door de locals la dritta (de rechte weg) wordt genoemd. Hier vind je de San Giovanni Decollato, die is gebouwd in de zestiende eeuw. De kerk is de inwoners van Nepi dierbaar vanwege de afbeelding van de Madonna van Constantinopel.

Ook de Chiesa di San Tolomeo is het bekijken waard. Deze kerk werd in 1543 ontworpen door Antonio da Sangallo Il Giovane, om de relikwieën van de martelaren te herbergen die werden gevonden in de indrukwekkende catacomben van Santa Savinilla.

Onder het altaar staat een standbeeld van de patroonheilige San Tolomeo, gemaakt door Giovanni Francesco de Rossi in 1664, een indrukwekkend meesterwerk vanwege de natuurlijke expressie van het beeld.

Links staat een monumentaal houten altaar met gedraaide zuilen, met in het midden het zeventiende-eeuwse beeld van de Madonna della Vittoria.

Aan de oostelijke rand van Nepi, met uitzicht op de vallei, staat de San Bernardo. In het middenschip lijkt het alsof de verfijnde Madonna dell’Immagine, een fresco uit het einde van de vijftiende eeuw, haar blik laat rusten op dit unieke finis terrae, ‘einde van de wereld’.

Drie goede restaurants in Nepi

Bij Casa Tuscia (Via di Porta Romana 15) schuif je aan in de wijnbar of het restaurant, gelegen in een voormalig slachthuis uit de achttiende eeuw, tussen de vestingmuren en het fort. Op het menu staan seizoensgerechten, met in het voorjaar bijvoorbeeld risotto met asperges en braciolette di agnello (lamskoteletjes).

In de herfst proef je van crespelle di castagne ripiena di zucca (flensjes van kastanjemeel gevuld met pompoen), scamorza e crema di porcini (kaas met een crème van eekhoorntjesbrood), ravioli met baccalà of stinco di maiale (varkensschenkel uit de oven).

foto’s: Casa Tuscia

Schuif aan bij Casale dei Buoni Sapori (Via Nepesina – SS 311) voor gerechten uit de keuken van Lazio, vaak met huisgemaakte ingrediënten. De specialiteit van het huis is carciofritto (gefrituurde artisjok), maar ook de soepen zijn aan te raden. Je kunt buiten zitten, in de rustieke boerderijkamer van tufsteen of zelfs in een kleine grot.

Osteria del Seminario (Via del Seminario 2) biedt een originele mix van smaken van de streek Tuscia en de regio Sardinië, in een rustieke en gastvrije omgeving. Er is een ruime keuze aan pasta’s, waaronder culurgiones d’Ogliastra, daarna kun je voor het hoofgerecht bijvoorbeeld kiezen tussen porceddu (geroosterd varken, een traditioneel Sardijns gerecht) of manzetto nepesino (rundvlees bereid volgens lokale traditie).

foto’s: Osteria del Seminario

Catacomben van Santa Savinilla

Net buiten het historisch centrum vind je een aantal interessante archeologische bezienswaardigheden, zoals de Catacomben van Santa Savinilla, een van de grootste catacombecomplexen in de regio Lazio. De ingang tot de catacomben ligt aan de Via del Cimitero 29, maar een bezoek kun je alleen reserveren via het eerder genoemde Museo Civico Archeologico.

De catacomben danken hun naam aan de vrouw die de lichamen zou hebben gevonden van Tolomeo en Romano, martelaren die in de derde eeuw na Christus gedood werden. De graven liggen verspreid over drie lange gangen, met meerdere vertakkingen die in het tufsteen zijn uitgegraven.

Necropoli dei Tre Ponti

Op vier kilometer van Nepi, langs de SR311 in de richting van Civita Castellana, ligt de Necropoli dei Tre Ponti. Er zijn overblijfselen van drie bruggen uit de derde eeuw voor Christus te zien, waarvan er één nog intact is.

Deze plek was bedoeld als begraafplaats voor de oude stad Faleri Novii, die door de Romeinen gebouwd werd na de verovering van dit gebied.

De oudste graven zijn de zogenaamde portico-graven, zoals het ‘koninginnegraf’, dicht bij de Cavo degli Zucchi, met een portico die voorafgaat aan de grafkamer.

Cascata del Picchio

Een van de indrukwekkendste bezienswaardigheden is de Cascata del Picchio, een waterval in de rivier Falisco. Je kunt er komen via het Sentiero del Cardinale, het kardinaalspad. Dit pad begint tweehonderd meter ten zuiden van de Cascata di Cavaterra, vlak bij de Porta Nica.

Nadat je de kloof van La Massa bent overgestoken, kun je via een omweg de cavoni bezoeken (zie deze link), de smalle paden die in de tufstenen rotsen zijn uitgehakt en gegraven.

Verderop langs de route kom je langs twee plekken waar je makkelijk de riviertjes Puzzolo en Falisco kunt oversteken. Langs de Falisco kom je uiteindelijk bij de monumentale Cascata del Picchio. De wandeling heen en terug is ruim zeven kilometer lang.

Castel Sant’Elia

Op twee kilometer van Nepi ligt Castel Sant’Elia, dat bekend is vanwege het Santuario di Maria Santissima ad Rupes. Dit heiligdom is gebouwd in een grot en werd al vanaf de zesde eeuw door monniken bezocht. Het ligt aan de rand van een kloof en is bereikbaar via een trap die aan het einde van de achttiende eeuw uit tufsteen is gehakt. In de lagergelegen Basilica di Sant’Elia bewonder je prachtige fresco’s uit de elfde en twaalfde eeuw.

Proef de lekkerste delicatessen van Nepi en omstreken

Een van de traditionele producten uit Nepi is salame cotto. Deze worst, die een karakteristieke hoefijzervorm heeft, werd al beschreven door Apicius, in zijn beroemde kookboek De re coguinaria. Hij wordt gemaakt van fijngehakt mager schoudervlees en gesneden varkensvet, gekruid met peper, wijn en knoflook en vervolgens gekookt.

Een ander traditioneel streekproduct is de scapicollata, een soort gerookt spek bereid met kruiden en specerijen, volgens het recept van Pizzicheria Brunetti (Via Matteotti 36).

foto’s: Pizzicheria Brunetti

Een specialiteit van de hele streek rond Viterbo is pecorino, schapenkaas. I Buonatavola produceert lang gerijpte kazen, zoals de Genuine Fulvi Pecorino Romano del Lazio DOP, maar ook halfrijpe kazen en ricotta.

foto’s: I Buonatavola

De witte, platte cipolla di Nepi staat erom bekend dat hij geen onaangename nasmaak heeft, dat hij licht verteerbaar en zoet is en daarom rauw gegeten kan worden. Verkooppunten zijn onder meer Azienda Agricola Litta. Ook niet te missen is de rode knoflook, met een sterke en scherpe smaak, te koop bij Azienda Agricola Nonna Romana.

foto’s: Azienda Agricola Nonna Romana