Een stadswandeling door Matera

Matera is bij velen bekend van het filmische landschap dat als decor diende voor onder andere The Passion of the Christ (2004). Nu verwerft het stadje haar roem vanuit een andere hoek: het is de culturele hoofdstad van 2019. Elena reisde af naar deze parel in Basilicata en neemt je vandaag mee naar deze stad van ruim elfduizend jaar oud!

Stad van de sassi
Eerst een stukje geschiedenis. In de jaren vijftig woonden er nog zo’n dertig- tot veertigduizend mensen in de sassi, de grotwoningen die zo kenmerkend zijn voor Matera. Dat betekent dat iedere woning door maar liefst zo’n negen personen bewoond werd. Door de slechte sanitaire omstandigheden (de mensen leefden vaak samen met dieren in dezelfde ruimte) was het sterftecijfer hoog.

Door deze gevaarlijke leefomstandigheden werd in de jaren vijftig het besluit genomen dat iedereen de sassi moest verlaten. Als gevolg hiervan ontstond er een enorme leegstand en was Matera begin jaren tachtig een soort spookstad.

Sindsdien is er veel veranderd, alhoewel veel grotwoningen in Matera vandaag de dag nog onbewoond zijn, wachtend op iemand die de uitdaging aangaat om een woning te renoveren. Als je je intrek wil nemen in een van de grotwoningen, wordt als tegenprestatie gesteld dat je de woning renoveert. Zo wordt de stad beetje bij beetje opgeknapt.

Als je er eenmaal woont en de kosten van de verbouwing achter de rug hebt, zijn de woonlasten er vrij laag, met zo’n 200 tot 350 euro per maand. Daarnaast is het tegenwoordig ook hip om in de sassi te wonen, zo getuigen de bewoners die we ontmoeten. Ook het toerisme heeft veel veranderd in Matera. Veel grotwoningen doen nu dienst als unieke bed & breakfasts, souvenirwinkels of extravagante vijfsterrenhotels.

In tegenstelling tot deze jonge mensen zouden de ouderen niet meer in de grotwoningen willen vertoeven. Onze gids vertelt over zijn grootvader, die in de grotten is geboren en veel nare herinneringen heeft overgehouden aan die tijd. ‘Al gaven ze hem twee miljoen, dan zou hij nog niet terugkeren.’

Meanderen door Matera
We beginnen de wandeling in Civita, het oude centrum dat werd gesticht door de Romeinen. Aan de Via Domenico Ridola ligt de Chiesa del Purgatorio, een opvallende kerk die werd gesticht door La Confraternita del Purgatorio, ‘het broederschap van het vagevuur’. De kerk, die in 1763 werd voltooid, is versierd met vele symbolen voor de dood, zoals de twee skeletten op de voorgevel. Het linker skelet representeert de dood, het rechter geraamte de tijd.

Vanaf de kerk loop je naar het Piazza del Sedile, dat ook wel ‘het vogelkopje’ wordt genoemd, als verwijzing naar de vogelvorm die Matera heeft. De officiële naam dankt het plein aan het Palazzo del Sedile, waar het bestuur van de stad plaats had. In dit palazzo zie je de standbeelden van de beschermheiligen van de stad: Madonna della Bruna en Sant’Eustachio. Helaas is één van hen onthoofd, het zandsteen dat voor de beelden werd gebruikt is nogal kwetsbaar.

Met steeds een spectaculair uitzicht en langs schattige doorkijkjes loop je verder naar het Piazza del Duomo, waar de romaanse kathedraal schittert, die werd gebouwd tussen 1230 en 1270. De ontwikkeling van de stad Matera in de middeleeuwen is in deze kathedraal duidelijk terug te zien: de romaanse stijl aan de buitenzijde, herkenbaar aan de bogen in de voorgevel, met een vleugje barok aan de bovenkant van de zuilen. Het interieur is één grote tegenstelling en volledig in barokstijl gedecoreerd.

Via kleine weggetjes, trappen en langs vele grotten kom je in het lager gelegen gedeelte van Matera uit, de Sasso Caveoso. Hier vind je de San Pietro Caveoso, aan het plein dat een schitterend uitzicht biedt op de Chiesa di Santa Maria di Idris en de San Giovanni in Monterrone, twee kerken die allebei in de enorme rots gevestigd zijn.

Daarnaast wacht nóg een spectaculair uitzicht op de vallei en de grotwoningen aan de andere kant van het dal. De Via Madonna della Virtù, waar je je nu op bevindt, was vroeger een rivier die naar het dal stroomde. Als je heel goed luistert, kun je op sommige plekken nog het water horen stromen.

Als je een stukje omhoog loopt over de Via Madonna della Virtù en vervolgens linksaf slaat, kom je bij een knusse binnenplaats uit. De Italiaanse naam voor een huis zoals je dat hier ziet, met de helft in een grot en de helft in de buitenlucht, is lamione. De stenen aan de buitenzijde zijn gewonnen bij het uitgraven van de grot. Het dak wordt ook wel een schiena d’asino genoemd, een ezelsrug.

Deze manier van huizen bouwen, met drie à vier huizen rondom een binnenplaats, kwam niet voort uit een sociale overtuiging maar uit een praktische: het bood bescherming tegen overstromingen.

Vanaf de binnenplaats ga je de trappen op richting de begraafplaats op het ‘balkon’ van de Sasso Caveoso. Deze begraafplaats is ontdekt in de jaren zestig. Volgens schattingen komen de graven uit de negende tot tiende eeuw voor Christus. De skeletten liggen nu in het archeologische museum van Matera maar de grafstenen zijn nog steeds op deze originele plek te bekijken.

De plannen voor 2019, het jaar waarin Matera culturele hoofdstad zal zijn, omvatten ook het project om van de leegstaande grotten in de Sasso Caveoso een groot openluchtmuseum te maken, waarin het leven ten tijde van de grotwoningen nagebootst wordt. Nu al kun je een minimuseum bezoeken waarin een grotwoning is ingericht zoals vroeger.

Buiten het centrum van Matera vind je ogenschijnlijk ‘normale’ huizen, die zijn gebouwd in 1936. Ze worden ook wel Case di Mussolini genoemd. Het zijn de huizen waarnaar de inwoners van Matera in de jaren vijftig moesten verhuizen omdat de sassi te gevaarlijk werden bevonden.

Het was een van de eerste pogingen om een beter onderkomen te creëren voor de inwoners van de sassi. De boeren woonden beneden, waar ook stallen gebouwd waren voor de dieren, de rijkeren trokken in het bovenste deel van het huis.

We sluiten af met een korte rondwandeling door het noordelijke deel van de Sassi di Matera: de Sasso Barisano.

Che bellezza! Wij verheugen ons alvast op ons volgende bezoek aan deze Unesco-schat in het zuiden, in afwachting van 2019…