Castelli – het dorp van het kleurrijke keramiek

Na een bezoek aan het ‘pastadorp’ Fara San Martino neemt Marlou je dit keer mee naar het dorp Castelli in de regio Abruzzo, dat bekend staat om het kleurrijke keramiek dat er gemaakt wordt.

Marlou: ‘In de residence in Isola del Gran Sasso waar ik verblijf, staat op de ontbijttafel fraai beschilderd aardewerk met daarop de naam Castelli. Ik vraag ernaar en eigenaresse Tea vertelt dat dit een verwijzing is naar de plaats Castelli, zeven kilometer verderop.

Castelli is al eeuwen beroemd vanwege het met de hand beschilderde aardewerk, majolica genoemd. Het had een bruisend centrum waarvan een groot gedeelte in beslag werd genomen door winkels en ateliers waar het kleurrijke aardewerk gemaakt en verkocht werd. De meeste families die er woonden, leefden generaties lang voor, met en van het keramiek.

Maar, vervolgt Tea haar verhaal, ook hier is een leegloop gaande en Castelli is niet meer zo bruisend als eerst, hoewel er nog altijd veel aardewerk gedecoreerd wordt. Mijn interesse is gewekt en ik besluit op onderzoek uit te gaan.

Hangend tegen een bergwand

Een dag later rijd ik via een prachtige slingerweg naar boven. Castelli ligt op vijfhonderd meter hoogte, tegen de bergwand aan geplakt. Ik kom langs veel dichte en verlaten winkelpanden, hetgeen weinig hoopvol stemt. Bij de laatste bocht doemt het dorp op, hangend aan de bergwand midden in het Parco Nazionale Gran Sasso e Monti della Laga.

Ik parkeer mijn auto langs de muur waar het kunstwerk in majolica hangt dat ter ere van de Giro d’Italia 2018 gemaakt werd. Het valt me direct op dat het erg rustig is en tijdens mijn verkenningsrondje te voet zie ik dat er veel leegstand is.

Tijdens een caffè in een bar vertelt men mij dat er veel mensen zijn weggetrokken na drie opeenvolgende natuurrampen: de grote aardbeving bij L’Aquila in 2009, die bij Amatrice in 2016 en de zware sneeuwval in 2017 waardoor er een aantal aardschokken en lawines was waarbij zelfs doden vielen. De woorden ‘siamo terremotati’, we zijn slachtoffers van aardbevingen, hoor ik vaak.

Sommige straten zijn afgezet vanwege instortingsgevaar van beschadigde huizen. Langzaamaan wordt er wel het een en ander opgeknapt maar ja, het kan natuurlijk niet snel genoeg gaan. Ook hoor ik dat het museum dat ik wilde bezoeken doordeweeks dicht is.

Een kijkje in de bottega van Lorenzo di Stefano

Gelukkig zijn er nog voldoende winkels annex ateliers open die het typische aardewerk maken en verkopen. Ik breng een bezoek aan de kleine, in een soort grot gevestigde bottega Maioliche Artistiche Lorenzo di Stefano.

Lorenzo heet me welkom en ik luister naar zijn eerste les: dat ik wat ik hier zie, eigenlijk geen keramiek mag noemen. Keramiek is een verzamelnaam waar ook porselein toe behoort en majolica is de traditionele techniek van het decoreren van louter aardewerk.

Net als in Grottaglie in Puglia zijn ook hier de drie benodigde grondstoffen in de directe omgeving ruim voorradig: water, vroeger ter aandrijving van de molens, klei en goed hout voor de ovens.

Castelli produceert al sinds de vijftiende eeuw aardewerk, maar werd in de zestiende eeuw pas echt beroemd door het gebruik van de istoriato oftewel storytelling. Men begon hier als eerste met het decoreren met religieuze en mythologische voorstellingen.

Sottotetti als souvenir

Lorenzo laat me even rondkijken. Mijn oog valt op de beschilderde oude stenen aan de muur. Hij vertelt dat dit zijn specialisme is. De antieke bakstenen, sottotetti genaamd, worden onder de daken van de oude huizen vandaan gehaald, via een bepaald procedé schoongebikt (waarbij de oven op duizend graden (!) een grote rol speelt) en daarna wordt het te bewerken oppervlak geëgaliseerd, gebrand, beschilderd en geglazuurd.

Lorenzo laat me de verschillende stadia van al schoongemaakte bakstenen zien. Een arbeidsintensieve klus. Zijn prachtige verzameling stenen maakt de wand zeer kleurrijk. Lorenzo maakt zowel traditioneel als modern werk. In het kleine atelier achter in de winkel staat een grote oven en er liggen ook net een paar tegels te drogen op het balkonnetje.

Majolica in vijf fases

Aan een andere muur hangt een fraai overzicht van de vijf fases van de majolicatechniek: foggiatura (het vormgeven), prima cottura (de eerste keer bakken), smaltatura (het emailleren), decorazione (de decoratie) en tot slot seconda cottura/patinatura (voor de tweede keer de oven in en eventueel het patineren).

Lorenzo heeft de officiële opleiding aan het Istituto d’Arte F. A. Grue in Castelli gevolgd maar heeft de majolicakunst al tijdens zijn jeugd afgekeken van zijn vader.

We praten over de toekomst van Castelli en ook Lorenzo spreekt de hoop uit dat het dorp snel opgeknapt wordt. Hij vertelt dat Castelli als merknaam het nog steeds goed doet en dat het in de zomer echt wel drukker is, gelukkig.

Ik koop een van de oude bakstenen met in reliëf het sterrenbeeld Gemelli erop. Mijn lief is bijna jarig en heeft Tweelingen als sterrenbeeld. Met een mooi ingepakt cadeau mét echtheidscertificaat en een grazie mille voor Lorenzo’s tijd en uitleg verlaat ik de winkel.

Nog meer moois van majolica

Naast de winkel ligt de zestiende-eeuwse kerk San Giovanni Battista, waar ik nog een prachtig tegeltableau bewonder.

Tegenover mijn geparkeerde auto ligt het Piazza Marconi, een klein plein waar drie beelden staan die samen het monument ter nagedachtenis aan de gevallenen van alle oorlogen vormen.

Een bankje met daaronder in rood de cijfers 1522 in keramiek valt erg op, dus ook daar wil ik meer van weten. Na wat research kom ik erachter dat de nummers het numero verde is, het gratis telefoonnummer om huiselijk geweld te melden.

Elk jaar op 25 november, de dag die wereldwijd in het teken staat van geweld tegen vrouwen, vindt in alle zesenveertig plaatsen die net als Castelli zijn aangesloten bij de Italiaanse vereniging van keramiek het evenement Scarpette rosse in ceramica plaats.

Rode keramieken schoenen, gemaakt door verschillende kunstenaars uit deze plaatsen, worden dan tentoongesteld in publieke gebouwen. Tijdens dit event ontstond het idee een bankje met eronder het telefoonnummer in opvallende rode keramieken kubussen te plaatsen. Het werd door Marcello Melchiorre, een plaatselijke keramist, uitgevoerd. Zo is er het gehele jaar aandacht voor geweld tegen vrouwen – en niet slechts één dag in november.

Castelli – een droom, een gedicht

Ik loop nog wat rond, geniet van het uitzicht (op de toppen van de Gran Sasso ligt nog sneeuw) en vind op de valreep nog een prachtig gedicht van Elio Finizio op de traptreden van de Scesa del Borgo.

Het gedicht bejubelt in dialect de ligging en de schoonheid van Castelli. Het besluit met de regel: ‘Castelle, je bent geen dorp, je bent een droom, een gedicht.’

Op de terugweg stop ik een paar bochten lager om nog een laatste foto te maken van Castelli en ik zie dat die laatste regel meer dan waar is.’