Op reis langs de highlights in het Parco Nazionale del Gran Sasso

In het Parco Nazionale del Gran Sasso e dei Monti della Laga in de regio Abruzzo geniet je van de natuur op haar best. Dit reservaat is zonder twijfel een van de mooiste natuurgebieden van Italië.

De grote verscheidenheid aan planten- en diersoorten is echter niet de enige reden voor een bezoek aan dit park. Je kunt er namelijk ook volop geschiedenis, kunst en cultuur opsnuiven, met talrijke kastelen, kloosters, kerken en middeleeuwse borghi die je terugvoeren in de tijd.

Het is met honderdvijftig hectare een van de grootste natuurreservaten van Italië. Je bewondert er de hoogste bergtoppen van de Apennijnen; het park telt er maar liefst twintig van meer dan tweeduizend meter hoog. De hoogste is de Corno Grande – een van de toppen van de Gran Sasso – die met negenentwintighonderd meter boven de rest uitsteekt. Ook vind je hier de zuidelijkste gletsjer van Europa.

Het park is het leefgebied van gemzen, herten, wolven, steenarenden en tal van andere diersoorten. Verder groeien er ruim vierentwintighonderd verschillende plantensoorten.

In dit artikel nemen we je mee naar een tiental hoogtepunten van het prachtige Parco Nazionale del Gran Sasso, voor een onvergetelijke reis in dit groene stukje Italië!

Rocca Calascio – een van de mooiste kastelen ter wereld

De Rocca Calascio werd in 2020 door National Geographic opgenomen op de lijst van de vijftien mooiste kastelen ter wereld. Vanaf dit bolwerk op vijftienhonderd meter hoogte, op een moeilijk begaanbare, rotsachtige bergkam, kijk je uit over de Valle del Tirino en de weelderige groene Piana di Navelli.

Vanwege het unieke, spectaculaire landschap was het kasteel meerdere keren het decor van films, zoals De naam van de roos (naar het boek van Umberto Eco) en Ladyhawke, met onder anderen de Nederlandse Rutger Hauer.

Het fort heeft vier robuuste torens. In het verleden was het een drukbezochte plek, getuige de overblijfselen van een drietal kerken en een klooster. Ook boeren die met hun vee onderweg waren, gebruikten het fort vaak als pleisterplaats.

Campo Imperatore – klein Tibet in Abruzzo

Deze hoogvlakte heeft met zijn kale weides wel wat weg van Tibet, maar dan in het klein. Campo Imperatore ligt op achttienhonderd meter hoogte in het Gran Sasso-massief.

Bezoek hier zeker de sterrenwacht die tussen 1948 en 1955 gebouwd werd. Het is het hoogst gelegen observatorium van Italië, ver verwijderd van het kunstmatige licht van de bewoonde wereld. Hierdoor is het kijken naar de sterren op deze plek een magische ervaring.

In Hotel Campo Imperatore werd Benito Mussolini ooit gevangen gezet, nadat hij door koning Vittorio Emanuele III was verbannen. Hier moest hij de onderhandelingen met de geallieerden afwachten, die uiteindelijk in augustus 1943 zouden starten.

Op 12 september werd hij echter met een spectaculaire reddingsactie door de Duitsers bevrijd. Zijn kamer ziet er nog steeds zo uit als toen de Duce het hotel verliet.

Als je een skifanaat bent, is Campo Imperatore een waar paradijs. Hier ligt namelijk een van de hoogst gelegen skigebieden van de Apennijnen, waar ‘s winters een flink pak sneeuw valt.

Capestrano en het kasteel van de Piccolomini’s

Capestrano heeft in de geschiedenis van Abruzzo een prominente plek veroverd. Zo werd er in 1934 in de buurt van deze borgo een kalkstenen beeld gevonden dat bekend zou komen te staan als Il Guerriero di Capestrano, oftewel de strijder van Capestrano.

Uit de inscriptie valt op te maken dat het beeld werd gemaakt voor prins Nevio Pompuledeio. Tegenwoordig kun je het kunstwerk bewonderen in het archeologisch museum van Chieti.

Daarnaast speelde Capestrano een belangrijke rol in de geschiedenis van dit gebied. Nu telt het nog geen duizend inwoners, maar in het verleden was het de woonplaats van de invloedrijke families die in Capestrano en omstreken de dienst uitmaakten.

Een van de invloedrijke geslachten die er woonden, waren de Piccolomini’s. Hun vierkante kasteel met ronde torens siert nog altijd het landschap. Het ligt op een heuvel die over de Valle del Tirino uitkijkt.

Naast het kasteel van de Piccolomini’s zijn het archeologische gebied en de Abbazia di San Pietro ad Oratorium het bezoeken waard. Deze abdijkerk bestaat uit drie schepen, die elk aan het uiteinde van een halfronde nis zijn voorzien. Op de façade zie je een magisch vierkant, met vijfentwintig letters die in alle richtingen steeds dezelfde woorden vormen.

Lago di Campotosto

Campotosto was in het verleden het middelpunt van controverses en hevige strijd. Verschillende machthebbers maakten er de dienst uit.

Wat Campotosto vandaag de dag bijzonder maakt, is dat je er op dertienhonderd meter het hoogstgelegen kunstmatig aangelegde meer van Europa vindt. Eerder was dit weidegrond, later een steengroeve. De dijken werden in 1939 aangelegd.

Nu geniet je er van een indrukwekkend uitzicht op de bergen en kun je op het Lago di Campotosto verschillende watersporten beoefenen.

Castelli en de Sixtijnse Kapel van de keramiekkunst

Castelli is vermaard om het keramiek, een traditie die van generatie op generatie werd doorgegeven. In de straten en steegjes van het dorp liggen veel ateliers waar ambachtslieden hun kunsten tentoonspreiden. We schreven er al eens over in deze blog.

Het resultaat van hun vakmanschap zie je onder andere terug in de San Donato. De Italiaanse schrijver en kunstschilder Carlo Levi noemde deze kerk vanwege de uitzonderlijke schoonheid ook wel ‘de Sixtijnse Kapel van de keramiekkunst’.

foto’s: Pietro & Patafisik | Wikimedia Commons

Je kunt ook het Istituto d’Arte per la Ceramica bezoeken, dat onder andere een keramieken kerststal met meer dan zestig personages in de collectie heeft.

In het voormalig Franciscaner klooster Santa Maria di Costantinopoli is het Museo delle Ceramiche gevestigd, met een rijke collectie mozaïekkunst vanaf de middeleeuwen tot nu. Ook zie je hier het werk van de belangrijkste lokale kunstenaars.

foto’s: Museo delle Ceramiche

Castelli is daarnaast ook een goed vertrekpunt voor uitstapjes richting de toppen van de Gran Sasso, zoals de ruim achtentwintighonderd meter hoge Monte Camicia.

Abbazia di San Clemente – Casauria

De Benedictijner Abbazia di San Clemente in Casauria stamt uit 871. Het is een van de belangrijkste voorbeelden van middeleeuwse religieuze architectuur in Midden-Italië.

Nadat paus Clemens I in 872 overleed, werd zijn stoffelijk overschot naar deze plek overgebracht. Sindsdien draagt de abdij zijn naam, maar inmiddels rust de paus in de Basilica di San Clemente in Rome.

Al in 1894 werd de abdijkerk tot nationaal monument gedoopt. Eigenlijk is het een museum op zich, boordevol kunstobjecten, van het spreekgestoelte tot het altaar.

Buiten kun je de prachtige Portico di Leonate aanschouwen. De bronzen deuren van de hoofdingang vormen een uit tweeënzeventig vierkanten opgebouwd geometrisch schouwspel. Daarboven zie je een lunet, dat een prachtig geheel vormt met de deurposten.

De pracht van de huidige abdij is de verdienste van Leonate. Hij was de abt die vanaf de twaalfde eeuw de wedergeboorte van het complex inluidde, dat zich vervolgens ontpopte tot politiek en economisch centrum van Casauria en omstreken.

Santo Stefano di Sessanio – een van de mooiste dorpjes van Italië

Santo Stefano di Sessanio is waarschijnlijke de bekendste borgo van het Parco Nazionale del Gran Sasso. Het behoort tot de borghi più belli d’Italia en ligt op ruim twaalfhonderd meter hoogte boven op een heuvel. De borgo, die ooit onder de heerschappij van de familie De’ Medici viel, heeft een roemrucht verleden dat teruggaat tot de veertiende eeuw.

Het plaatsje, met zijn karakteristieke uit witte kalksteen opgetrokken gebouwen, werd in 1703 en 2009 getroffen door aardbevingen. De meeste eeuwenoude gebouwen overleefden het natuurgeweld en bleven overeind staan. Zo kun je nog altijd een bezoek brengen aan de Chiesa di Santo Stefano Martire, de Cappella di Santa Maria delle Grazie, de Torre Medicea (die weliswaar in 2009 instortte maar opnieuw werd opgebouwd) en het Palazzo Medicio, ook wel bekend als het Palazzo del Capitano.

Naast de vaste bewoners tref je er altijd wel toeristen, aangezien de Zweeds-Italiaanse Daniele Kihlgren een deel van het dorpje omtoverde tot een bijzondere accommodatie. In 1999 reed Kihlgren op zijn motor door dit verlaten dorpje. Hij was op slag verliefd en bouwde in zijn hoofd de vervallen huisjes al om tot een uniek ‘hotel’.

Kihlgren kocht het dorpje beetje bij beetje op en restaureerde met de hulp van lokale inwoners alles tot in het kleinste detail. Langzamerhand realiseerde hij hier Albergo Diffuso Sextantio, een hotel dat over het gehele dorp verspreid ligt.

De ruïnes van het Romeinse Amiternum

Op ongeveer tien kilometer van L’Aquila, de hoofdstad van de regio Abruzzo, ligt een belangrijk archeologisch gebied. In een ver verleden lag op deze plek de stad Amiternum. Amiternum komt voor in Vergilius’ Aeneis, waaruit blijkt dat de stad een zekere statuur en bekendheid genoot.

De overblijfselen van het theater, het amfitheater en een villa zijn de belangrijkste bezienswaardigheden. Ten tijde van keizer Augustus woonden hier waarschijnlijk tienduizenden mensen. De plaats lag namelijk aan de belangrijke Via Caecilia, die vlak boven Pescara bij het huidige Atri uitkwam. Daarnaast liepen er nog andere belangrijke wegen door het gebied, zoals de Via Claudia Nova en de Via Salaria.

Amiternum was de geboortestad van de Romeinse geschiedschrijver Gaius Sallustius Crispus en van de politicus Appius Claudius, die roem vergaarde met de aanleg van de Via Appia.

Lago di Pilato – het meer van Pilatus

Ook Pontius Pilatus zou er geboren zijn. Toen de Spanjaarden in 1580 de overblijfselen van de stad ontdekten, vonden ze er namelijk ook een aantal perkamentrollen in het Hebreeuws met de veroordeling van Jezus Christus. De authenticiteit van de rollen is echter nooit vastgesteld.

Desondanks kom je Pilatus in de omgeving nog steeds op veel plekken tegen. Zo is onder andere het Lago di Pilato naar hem vernoemd. Pilatus’ levenloze lichaam zou na zijn berechting in opdracht van keizer Vespasianus in dit meer zijn gegooid, als extra straf voor zijn weigering de kruisiging van Jezus te voorkomen. Daarnaast had hij waarschijnlijk een villa in de omgeving van Fontecchio, op de plek die nu bekendstaat als de ‘berg van Pilatus’.

De burcht van Civitella del Tronto

Het Fortezza di Civitella del Tronto staat te boek als een van de sterkste staaltjes militaire bouwkunst in de geschiedenis van Italië. Dit imponerende en monumentale fort torent hoog boven Civitella del Tronto uit, net als Santo Stefano di Sassanio een van de borghi più belli d’Italia.

Vanaf deze plek kon men de Salinello-vallei volledig overzien en controle uitoefenen op de directe omgeving. Het ellipsvormige bouwwerk, dat op zeshonderd meter hoogte boven op een rotsachtige heuvel ligt, is meer dan vijfhonderd meter lang en beslaat maar liefst vijfentwintigduizend vierkante meter.

Nadat het Koninkrijk Napels en de Kerkelijke Staat eind dertiende eeuw een vredesakkoord sloten, had het complex op de grens van de twee mogendheden vooral een defensieve functie. Vanwege de geografische ligging en onherbergzame natuur was het voor het Koninkrijk Napels een van de belangrijkste grensposten.

Daarnaast was het in 1860 het laatste militaire bolwerk dat de voorvechters voor een verenigd Italië op hun weg naar nationale eenheid tegenkwamen. De belegering duurde van oktober 1860 tot en met 20 maart 1861, drie dagen nadat het Koninkrijk Italië was uitgeroepen. Het fort werd grondig gerestaureerd en is tegenwoordig te bezichtigen, met onder meer een museum.

Dwaal na een bezoek aan de burcht door het dorpje zelf, langs kerken en door smalle steegjes. Het smalst is La Ruetta, een veertig centimeter breed steegje dat volgens de locals het smalste steegje van Italië is. Dat hebben we wel eens vaker gehoord, dus of het echt waar is, weten we niet helemaal zeker. Maar smal is het!