Het is een van de bekendste schilderijen ter wereld: De geboorte van Venus, van de hand van Sandro Botticelli. Het is te zien in de Galleria degli Uffizi in Florence, waar dagelijks duizenden bezoekers in de dromerige ogen van de op een schelp staande Venus kijken.
Hoe anders is dat in Berlijn. Daar stond Saskia vorige maand in haar eentje tegenover Botticelli’s Venus, in een zo goed als uitgestorven Gemäldegalerie.
In het museum zijn ook een paar andere werken van Botticelli te zien. Tijd dus voor een (virtuele) reis naar Berlijn voor een blik op Botticelli’s schitterende schilderijen!
Botticelli’s Venus in Berlijn
Saskia: ‘Sandro Botticelli vereeuwigde de godin van de liefde en de schoonheid niet alleen op een schelp. Hij schilderde ook een aantal bijna identieke godinnen die tegenwoordig te zien zijn in de Galleria Sabauda in Turijn, in een Zwitserse privécollectie en in de Gemäldegalerie in Berlijn.
De Venus die te zien is in Berlijn werd gemaakt in 1490, enkele jaren na De geboorte van Venus. Haar gouden haren en bevallige schoonheid komen tegen de donkere achtergrond misschien beter tot uiting dan op zijn bekendste werk.
De houding is die van de antieke Venus pudica, die met haar handen (en in dit geval ook haar haren) haar naaktheid probeert te bedekken. Botticelli laat deze bijna levensgrote Venus in klassieke contrapose op een smalle richel van grijze steen staan, omringd door een ondoordringbare duisternis die de contouren van haar lichaam perfect laat uitkomen.
Hier en daar aangebrachte goudverf geeft Venus’ lokken een bijna bovennatuurlijke glans. In dit haar, dat in beweging lijkt te worden gebracht door een zuchtje wind, zou je de laatste echo van de mythe kunnen herkennen, waaruit Venus dit keer echter bewust is geïsoleerd. Ze staat hier in Berlijn naakt en alleen tegenover haar toeschouwer.
Portret van een jonge vrouw
Boven mijn bed hangt een replica van Botticelli’s portret van Simonetta Vespucci, waarvan het origineel in het Städel Museum in Frankfurt te zien is. Zij zou ook model hebben gestaan voor Venus, maar op dit portret heeft Botticelli haar weergegeven als zichzelf, al is het waarschijnlijk dankzij zijn onbereikbare liefde voor haar wel wat geïdealiseerd.
In Berlijn stond ik oog in oog met een ander portret van Simonetta Vespucci, eveneens van Botticelli’s hand, waarschijnlijk uit 1476, het jaar waarin Simonetta stierf.
Ook hier gaf Botticelli haar een ingewikkelde haardracht, met vlechtwerk, linten, kralen en krullen, die net als bij zijn Berlijnse Venus extra opvalt door de vrijwel volledig donkere achtergrond, waardoor de jonge vrouw een bijna goddelijke uitstraling krijgt.
Portret van Giuliano De’ Medici
Naast beeltenissen van Simonetta vervaardigde Botticelli ook verschillende portretten van vooraanstaande Florentijnen, onder wie met name leden van de familie De’ Medici.
In Berlijn bekijk je het profiel van Giuliano de’ Medici, de jongere broer van Lorenzo il Magnifico. Giuliano werd in 1478 op slechts vijfentwintigjarige leeftijd vermoord in de Duomo van Florence tijdens een complot van de familie Pazzi.
Andere versies van dit portret zijn overigens te zien in de Accademia Carrara in Bergamo en in de National Gallery of Art in Washington.
Madonna met de lelies en acht engelen
Net zo indringend mooi is Botticelli’s Madonna met de lelies en acht engelen, ook wel Madonna met kind en de zingende engelen genoemd, dat dateert uit 1477. Het is ontworpen in de vorm van een cirkel met een diameter van honderdvijfendertig centimeter.
In het midden van deze cirkel zit Maria op een troon, met Jezus in haar armen. Haar blik dwaalt naar rechts, de leegte in. Jezus kijkt je echter recht aan, terwijl hij met de delicate sluier van zijn moeder speelt.
Het blauw van Maria’s mantel en het rood van haar jurk verbinden haar met het aureool boven haar hoofd, waarboven zich de hemel opent. Twee handen houden de met juwelen versierde gouden kroon vast, in een kroningsgebaar.
Maria wordt vergezeld door acht engelen, vier aan elke kant. Rechts zingen ze, links zijn ze stil. Ze houden allemaal een witte lelie vast, als symbool van zuiverheid. Er zijn slechts zes van de acht bloemen te zien; de andere twee vallen buiten het doek.
Botticelli maakte deze tondo waarschijnlijk voor de Franciscanen in Florence. In 1824 kocht graaf Atanasius Raczynski het werk voor zijn kunstcollectie. Zijn paleis bevond zich op de locatie van de huidige Reichstag. Precies honderddertig jaar later, in 1954, kochten de federale regering en een aantal deelstaten het stuk van zijn erfgenamen.
Nog meer Italiaanse kunst in de Gemäldegalerie
In de Gemäldegalerie zijn naast deze bellissimi Botticelli’s ook werk van onder anderen Canaletto, Caravaggio, Giotto en Rafaël te zien.
Bijna overal stond ik alleen tegenover de werken van deze grote meesters, slechts zelden keek er een suppoost mee. Andere bezoekers zag ik slechts sporadisch. Daar kan ik in Italië alleen maar van dromen, zo ongestoord naar al die prachtige kunst kijken, dus ik genoot extra van dit meesterlijke gezelschap en waande me even in Italië!’
Wil je ook naar de Gemäldegalerie? Via deze link vind je alle details voor een bezoek. Een museumpas kan een aanrader zijn, want ook in andere musea is Italiaanse kunst te zien.
