Treed in de voetsporen van Beato Angelico – een eenvoudig man met een heilige levenswandel

Van 26 september 2025 tot en met 25 januari 2026 wijden het Palazzo Strozzi en het Museo di San Marco in Florence voor het eerst een gezamenlijke tentoonstelling aan Beato Angelico, die je wellicht kent van zijn ontroerende Annunciatie in het San Marco-klooster in Florence.

Deze Dominicaner monnik was een van de meest spirituele en revolutionaire kunstenaars van de vijftiende eeuw. Giorgio Vasari beschreef hem als ‘een eenvoudig man met een heilige levenswandel’ en als ‘een zeldzaam en perfect talent’.

Ondanks deze terechte lofuitingen is dit pas de eerste grote overzichtstentoonstelling van het werk van Beato Angelico in Florence. Op beide locaties verken je de stilistische evolutie, de nalatenschap en de impact van de kunst van Beato Angelico, ook in vergelijking met een aantal van de belangrijkste kunstenaars uit zijn tijd, onder wie Masaccio, Filippo Lippi, Lorenzo Ghiberti en Luca della Robbia.

De tentoonstelling laat zie hoe Beato Angelico innovatie en spirituele diepgang wist te combineren. Als voorproefje van deze schitterende expositie vertellen we je in dit artikel meer over dit engelachtige genie en nemen we je mee naar zijn bijna goddelijke kunstwerken in Florence, Cortona, San Giovanni Valdarno, Orvieto, Rome én Amsterdam.

Van Guido di Pietro naar Beato Angelico

Beato Angelico werd in 1395 geboren in San Michele a Moriano di Rupecanina, een gehuchtje onder de vlag van Vicchio, in de Mugello, ten noorden van Florence (waar ook de wortels van Giotto liggen). Zijn vader Pietro gaf hem de naam Guido, al werd hij vanwege zijn geringe gestalte meestal Guidolino genoemd.

Toen hij toetrad tot de Dominicaner orde, raakte deze naam al snel in de vergetelheid. Als kloosterling kreeg hij de naam Fra Giovanni da Fiesole, maar ook die naam wordt inmiddels niet vaak meer genoemd.

Beato Angelico op de Duomo van Milaan

Bijna vijftien jaar na zijn dood kende zijn confrater Domenico Giovanni di Corella hem namelijk de naam Fra Angelico en zelfs Beato Angelico toe, vanwege de verhevenheid van zijn werk. Onder deze naam is de monnik uit de Mugello wereldberoemd, al had de kleine Guido daarvan nog geen weet toen hij in Vicchio zijn eerste schetsen op papier zette…

Helaas herinnert in Vicchio niets meer aan Beato Angelico. Hoewel het Museo di Arte Sacra Beato Angelico naar hem is vernoemd, is er gek genoeg geen enkel werk van zijn hand te vinden.

In de leer in Florence

Guido di Pietro kreeg zijn artistieke opleiding in Florence, in het atelier van broeder Lorenzo Monaco, de grootste schilder en miniatuurschilder van de gotische traditie. In eerste instantie legde hij zich vooral toe op de versiering van manuscripten.

De invloed van Lorenzo Monaco is goed terug te zien in de heldere, nauwgezette uitvoering en de levendige helderheid van Beato Angelico’s figuren, die zijn schilderijen een spirituele uitstraling lijken te geven.

Intrek in het klooster in Fiesole

Rond 1418 trad hij samen met zijn broer Benedetto toe tot het Dominicaner klooster in Fiesole, dat vervolgens lange tijd zijn thuis was en waarvoor hij een aantal prachtige werken maakte, zoals een altaarstuk dat nog altijd in de kloosterkerk te bewonderen is.

De Annunciatie die hij voor het klooster maakte, is helaas niet meer op de originele plek te zien. Het is een van de Italiaanse pronkstukken van het Prado in Madrid.

foto: Museo del Prado Madrid

Fra Angelico’s fresco’s in het San Marco-klooster in Florence

De Dominicaner gemeenschap van Fiesole kreeg in 1436 van Cosimo de’ Medici het klooster van de San Marco in Florence, waar de naam van Beato Angelico nog altijd weerklinkt in zijn kleine maar fijne fresco’s die de cellen van de monniken sieren.

Het was Cosimo de’ Medici die Beato Angelico vroeg om het kloostercomplex te verfraaien. Samen met zijn assistenten schilderde de monnik in alle vierenveertig kloostercellen de prachtigste afbeeldingen uit het leven van Jezus, met onder meer de geboorte in een stal in Bethlehem en de kruisiging.

Een van de kamers was bedoeld voor Cosimo de’ Medici zelf. Hij kreeg een dubbele cel, waarbij de twee ruimten met elkaar verbonden waren door een kleine trap. Op de muren van de onderste kamer schilderde Beato Angelico de gekruisigde Christus tegen een achtergrond van het kostbare lapis lazuli, terwijl Cosimo in de andere ruimte een afbeelding van de Aanbidding der Wijzen mocht bewonderen.

Ook de refter en de kapittelzaal werden onder leiding van Beato Angelico voorzien van fresco’s. Gezien de omvang van de werkzaamheden, verbleef hij tijdens de gehele duur van de werkzaamheden (van circa 1438 tot 1445) in het San Marco-klooster.

Beato Angelico’s Annunciatie – toonbeeld van serene rust

Wellicht het bekendste werk van Beato Angelico is de Annunciatie die hij schilderde voor het San Marco-klooster. Het fresco is nog steeds te zien op de plek waar Beato Angelico het oorspronkelijk schilderde, boven aan de trap naar de eerste verdieping.

Je staat oog in oog met een sobere en intieme scène die zich afspeelt onder een loggia. Waar de aankondiging door de afgezant van de Schepper nog wel eens wordt weergegeven met veel pracht en praal, door middel van gouden stralen die uit een wolkenlucht neerschijnen op Maria, is Beato Angelico’s Annunciatie een toonbeeld van serene rust.

Op de drempel van de loggia staat geschreven: Virginis intacte cum veneris ante figuram pretereundo cave ne sileatur ave – ‘als je voor de beeltenis van de maagd staat, zorg dan dat je nooit wees gegroet vergeet te zeggen’.

Naast de grote Annunciatie herbergt het klooster nog een kleine variant van deze voorstelling. Beato Angelico schilderde namelijk in een van de monnikencellen eenzelfde tafereel, waarbij de engel erg lijkt op de engel op het grote fresco; Maria heeft hij echter ietwat anders afgebeeld.

Nog meer moois van Beato Angelico in het San Marco-klooster

Dankzij het lange verblijf van Beato Angelico in het San Marco-klooster vind je hier de grootste hoeveelheid werken van zijn hand. Naast de fresco’s in het klooster zelf kun je in de naar Beato Angelico vernoemde zaal een aantal andere meesterwerken van zijn hand zien, zoals een Laatste Oordeel van meer dan twee meter breed en één meter hoog, dat rond 1432 werd onthuld in de Santa Maria degli Angeli.

foto: Museo di San Marco

Ook een Madonna met kind die Beato Angelico rond 1451 schilderde voor het Convento di Bosco ai Frati, niet ver van Vicchio, is nu te zien in het museum van San Marco.

Andere werken in deze zaal zijn het Trittico di San Pietro Martire, voor zover bekend een van de eerste werken van Beato Angelico, en de deuren van de Armadio degli Argenti, een zilveren kist die werd gemaakt in opdracht van Piero de’ Medici, met scènes uit het leven van Jezus.

Ook de Madonna in trono of Pala di Annalena werd waarschijnlijk in opdracht van de familie De’ Medici gemaakt, gezien de aanwezigheid van hun beschermheiligen, San Cosma en San Damiano.

De kruisafneming in levendige kleuren was oorspronkelijk bedoeld voor de kapel van de Florentijnse bankier Strozzi in de Santa Trinita, waar Cortona waarschijnlijk als inspiratie voor het decor diende.

Bij de schildering San Domenico adora la croce (1442) vermelden we graag dat Beato Angelico volgens Vasari geen Christus aan het kruis kon schilderen ‘zonder dat de tranen over zijn wangen stroomden’. Hoewel hij een groot kunstenaar was, bleef hij eerst en vooral een devoot en toegewijd monnik, die altijd de tijd nam voor uitgebreid gebed voor hij zijn penseel ter hand nam.

foto’s: Museo di San Marco & Web Gallery of Art

Beato Angelico in de Galleria degli Uffizi

Natuurlijk kun je ook in het beroemdste museum van Florence, de Galleria degli Uffizi, werk van Beato Angelico zien. Allereerst de kroning van Maria, dat Beato Angelico oorspronkelijk maakte voor de kerk van het Ospedale Santa Maria Nuova.

De predella, met afbeeldingen van het huwelijk en de begrafenis van Maria, werd lange tijd tentoongesteld in het San Marco-klooster, maar sinds het voorjaar van 2024 zijn beide stukken herenigd en kun je de drie kunststukjes in één oogopslag bekijken.

Ook hangt er een lieflijke Maria met kind, die Beato Angelico vlak voor zijn vertrek van Fiesole naar Florence schilderde voor de San Michele Arcangelo in Pontassieve.

foto’s: Galleria degli Uffizi Florence

Beato Angelico’s schilderingen in Cortona

Voor hij zijn intrek nam in het San Marco-klooster verbleef Beato Angelico enige tijd in Cortona. Vanwege een twist over het recht op de pauselijke troon moesten de Dominicaner monniken Fiesole in 1409 verlaten. Ze trokken eerst naar Foligno, maar de pest joeg ze na een jaar of vijf weer op de vlucht, dit keer naar Cortona.

Hier ontmoet je Beato Angelico in het Museo Diocesano di Arte Sacra aan het Piazza del Duomo. In de voormalige doopkapel zijn twee werken van zijn hand te zien: een Annunciatie (met op de predella afbeeldingen uit het leven van Maria) en een Madonna met Kind en vier heiligen, die hij beide oorspronkelijk schilderde voor de San Domenico.

foto’s: Museo Diocesano Cortona

Annunciatie in San Giovanni Valdarno

In het kleine Museo della Basilica di Santa Maria delle Grazie in San Giovanni Valdarno, in het zuiden van Toscane, is ook een Annunciatie van Beato Angelico te zien. Het is een van de drie Annunciaties die de kunstenaar op hout heeft geschilderd. Beato Angelico schilderde dit meesterwerk rond 1440 voor het Franciscaner klooster van Montecarlo, niet ver van San Giovanni Valdarno.

Hij beeldde Maria af als volkomen onbevreesd, open en gastvrij. Opvallende details zijn onder meer de tuin achter de bogen aan de linkerkant, die symbool staat voor de zuiverheid van Maria, en de heuvel op de achtergrond, met de verdrijving van Adam en Eva uit de Hof van Eden. Naast deze bijbelse momenten worden op de onderste panelen vijf belangrijke scènes uit het leven van Maria afgebeeld.

Onvoltooide opdracht in Orvieto

Ook buiten Toscane kun je werk van Beato Angelico bewonderen. In 1447 reisde de Dominicaner monnik namelijk naar Orvieto, om in opdracht van paus Nicolaas V de Cappella di San Brizio in de kathedraal van Orvieto te verfraaien.

Beato Angelico was vol goede moed van start gegaan, maar kon het werk helaas niet afmaken. De schilderingen in de kapel zijn later door Luca Signorelli voltooid, waarbij Signorelli zichzelf vereeuwigde als de man met baret. Direct achter hem staat Beato Angelico, die al overleden was toen Signorelli hem vereeuwigde.

Naar Rome voor de kapel van Nicolaas V

Paus Nicolaas V vroeg Beato Angelico vervolgens voor een prachtige frescocyclus in de Cappella Niccolina, de privékapel van de paus in het Palazzo Pontifici (die nu deel uitmaakt van de Vaticaanse Musea).

Drie muren zijn bedekt met fresco’s met scènes uit het leven van Stefanus en Laurentius, twee heiligen die sinds de vroege middeleeuwen op grote schaal werden vereerd in Rome.

Volgens Vasari zou Beato Angelico de zuidelijke muur hebben versierd met een groot fresco van de begrafenis van Christus, dat helaas verloren is gegaan. Op het plafond van de kapel zijn tegen een helderblauwe sterrenhemel de vier evangelisten te zien.

foto’s: Web Gallery of Art

Marmeren grafsteen in de Santa Maria sopra Minerva

Beato Angelico keerde na dit werk weer terug naar Florence, waar hij prior werd van de San Domenico in Fiesole. Hij bleef ook schilderen en werkte onder meer aan de schilderijen voor de deuren van de eerder genoemde Armadio degli Argenti.

Zijn laatste tijd op aarde spendeerde Beato Angelico niet in zijn geliefde Fiesole, maar in het klooster van de Santa Maria sopra Minerva in Rome, de moederkerk van de Dominicanen in de Eeuwige Stad, waar hij op 18 februari 1455 overleed.

Hij werd begraven in een zijkapel van de kerk, onder een marmeren grafsteen van Isaiha da Pisa, waarop de schilder is uitgehouwen met de kenmerkende mantel en kap van de Dominicaner orde.

Het grafschrift is waarschijnlijk van de hand van de humanist Lorenzo Valla, die Beato Angelico nog eenmaal laat spreken: ‘O Christus, sommige werken blijven op aarde, andere in de hemel. Ik zag het licht van de wereld in Florence, de bloem van Etrurië’.

Beato Angelico in het Rijksmuseum in Amsterdam

Ook in Nederland is een werk van Beato Angelico te zien: de Madonna van nederigheid schittert je tegemoet in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het werd ruim honderd jaar geleden geschonken aan het museum en toont sindsdien ook in het noorden de goddelijke genialiteit van Beato Angelico.