Castello di Donnafugata – een Siciliaans kasteel vol verrassingen

Op ongeveer vijftien kilometer van de prachtige barokstad Ragusa, in het zuidoosten van Sicilië, ligt het Castello di Donnafugata. Het is een bijzonder kasteel, want in tegenstelling tot de meeste kastelen op Sicilië, die uit de middeleeuwen stammen, is het Castello di Donnafugata voor het grootste gedeelte in de negentiende eeuw gebouwd.

Als je denkt aan ridders en jonkvrouwen, zit je dus op het verkeerde spoor, maar het kasteel heeft gelukkig volop andere verrassingen te bieden, zoals Tim je in dit artikel laat zien.

Van vrouw op de vlucht tot nederzetting bij een bron

Tim: ‘De herkomst van de naam Donnafugata zou te maken hebben met het verhaal van Bianca di Navarra, de weduwe van de koning die niet wilde trouwen met de hevig verliefde graaf van Modica, die haar daarom opsloot in het kasteel. Gelukkig wist de vrouw te ontsnappen; la donna fugata.

Het is een mooi verhaal van liefde en jaloezie, maar helaas is het niet waar. In werkelijkheid is de naam een verbastering van ronnafuata, het Siciliaans voor ‘bron van gezondheid’. Dat is de naam die de Arabieren aan deze plek gaven, toen ze hier in de negende en tiende eeuw een eerste nederzetting bij een waterbron stichtten.

De baronnen van Donnafugata

Eeuwen later, in 1648, werd het gekocht door Vincenzo Arezzo-La Rocca, de eerste baron van Donnafugata. Het was toen eigenlijk nog niet veel meer dan een toren met een hek om een uitgestrekt leengoed te beschermen.

Pas toen zijn afstammeling, baron Corrado Arezzo, het zo’n twee eeuwen later erfde, verrees er een kasteel rondom de toren.

Deze Corrado was een bijzonder heerschap, die leefde in een bijzondere tijd. Hij was een man van aanzienlijke politieke en sociale betekenis: afgevaardigde in het Siciliaanse parlement tijdens de Siciliaanse revolutie in 1848, burgemeester van Ragusa en later senator van het koninkrijk Italië in de tijd van de Risorgimento, de eenwording van Italië, die voor veel grote veranderingen zorgde.

Daarnaast stond hij bekend als filantroop en fanatiek amateur botanicus. Zijn unieke persoonlijkheid inspireerde Giuseppe Tomasi di Lampedusa tot het schrijven van zijn bekendste roman Il Gattopardo (in het Nederlands vertaald als De tijgerkat).

Ook had hij een reputatie als grappenmaker, die er plezier in had om de gasten die hij op zijn kasteel ontving te verbazen en te vermaken.

Meer dan honderdtwintig kamers

Het kasteel heeft drie verdiepingen en telt ruim honderdtwintig kamers, waarvan er nu tweeëntwintig toegankelijk zijn voor bezoekers. De andere moeten nog worden gerestaureerd en daar is men nog wel een tijd mee bezig.

Maar de kamers die je al wel kunt bekijken, zijn meer dan de moeite waard. Het is alsof je anderhalve eeuw terug in de tijd stapt als je erdoorheen loopt. Alle originele meubels en accessoires uit die tijd zijn er nog te zien.

Je gaat het kasteel binnen door een enorme ingang, gemaakt om koetsen binnen te kunnen laten. Aan de overkant van de binnenplaats kom je in een hal waar een maquette van het kasteel staat.

Van een glazen kroonluchter tot een biljart met tribunes

Een monumentale trap leidt naar de eerste verdieping, waar je in de ontvangstruimte komt. Vervolgens loop je door twee kleinere ontvangstruimtes: een voor de mannelijke gasten en een voor de vrouwen. In de laatste is een schitterende kroonluchter van glas van Murano te bewonderen.

De volgende ruimte is de muziekkamer, met schilderijen van Italiaanse landschappen die aan de fantasie zijn ontsproten.

Dan loop je door een aantal slaap- en zitkamers, ingericht in verschillende stijlen, naar de biljartkamer, met verhoogde zitplaatsen langs de muren zodat de toeschouwers het spel goed konden volgen.

Let ook op de prachtige details, van een samowar tot een glazen wespenvanger:

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand

Verderop is de spiegelzaal met muren die bedekt zijn met verguld stucwerk en spiegels die het licht weerkaatsen. De pianoforte uit 1820 is uniek en een van de weinig nog bestaande exemplaren ter wereld.

In het volgende kamertje zie je een spiegel waar een vlinder op geland is. Hier leer je de baron kennen als de man die zijn gasten graag amuseerde en verbaasde, want het is geen echte vlinder maar een geschilderd exemplaar.

Er is veel moeite gedaan om de vlinder zo waarheidsgetrouw mogelijk af te beelden om de toeschouwer ertoe aan te zetten het beestje weg te laten vliegen.

Muren vol boeken en wapenschilden

In de bibliotheek staan de boeken tot aan het plafond. De belangrijke wetenschappelijke werken van Corrado’s tijd zijn er te vinden, maar ook allerlei boeken over de laatste uitvindingen (met onder meer verschillende landbouwmachines) en over tuinarchitectuur. Die zullen ongetwijfeld geraadpleegd zijn bij de aanleg van de tuin.

De laatste kamer is de wapenschildenzaal, de enige ruimte die een middeleeuwse kasteelsfeer uitstraalt. Je vindt er een muntenkast, de kluis van die tijd waarin persoonlijke bezittingen konden worden opgeborgen en naast de deur staan twee harnassen.

Op de wanden staan ongeveer zevenhonderd wapenschilden van adellijke Siciliaanse families geschilderd. Wat een monnikenwerk!

Het decor van Siciliaanse films en series

Het kasteel is door de jaren heen de locatie geweest van verschillende films en televisieseries. In de biljartkamer werden enkele scènes van de film I Viceré van Roberto Faenza gefilmd. Het was ook een van de sets van Kaos, de film van de gebroeders Taviani.

Ook is het kasteel gebruikt in Il Racconto dei Racconti van Matteo Garrone en in de film Andiamo a quel paese, van het komische duo Ficarra en Picone.

Maar waarschijnlijk het bekendst zijn de scènes die werden gefilmd voor de serie over commissario Montalbano, grotendeels op het terras en in het park van het kasteel. De acteur die de commissaris speelde, Luca Zingaretti, koos het kasteel zelfs als locatie voor zijn eigen bruiloft!

De tuin van Castello di Donnafugata

Rondom het kasteel ligt een monumentaal park van acht hectare met meer dan vijftienhonderd plantensoorten. De baron heeft deze groene oase samen met zijn dochter Vincenzina aangelegd, geheel volgens de heersende stijl van zijn tijd.

Net als in andere tuinen van de Europese adel werden er volop symbolen, allegorieën en esoterische tekens gebruikt en werd alles met een goede reden gedaan. Zo geldt in de tuin van Castello di Donnafugata het principe dat hoe dichter je bij het gebouw staat, hoe geometrischer de tuin is. Weglopend van het kasteel, bevrijdt de natuur zich als het ware. Ooit liep de tuin zelfs uit tot een ‘donker bos’.

Boomblaadjes als ansichtkaarten

Onder aan de trappen van het kasteel staan een paar enorme ficus-bomen, die tot wel vijfentwintig meter hoog kunnen worden en een omtrek van negen meter hebben. De bladeren kunnen zo groot worden als een hand en werden in de tijd van Corrado gebruikt als ansichtkaarten.

Ze konden worden beschreven of gegraveerd en gefrankeerd worden opgestuurd. De baron had een speciale concessie weten te bemachtigen dat deze levende ansichten met de post verstuurd mochten worden.

Zo wist hij ook zijn invloed te gebruiken om de route van de spoorlijn tussen Ragusa en Comiso te veranderen, zodat de trein langs zijn kasteel kwam. Daarvoor liet hij het station Donnafugata bouwen, dat nog altijd in gebruik is.

Schuilen voor de zon of het water

Van de bomen loopt een weg naar het koffiehuis. Gasten werden uitgenodigd om er, begeleid door muzikanten, heen te wandelen om te schuilen voor de zon, spelletjes te spelen, gesprekken te voeren en van drankjes en zoetigheden te genieten.

Even verderop had de baron een halfronde stenen zitplaats laten maken. Erg aantrekkelijk voor wie even wat privacy wilde. Maar ook hier schuilt een verrassing, want in de bank zitten meerdere waterpijpjes die plots konden spuiten, tot groot vermaak van de andere gasten en niet in het minst van de baron.

Bijzondere poppen en een Brits labyrint

Boven op een kunstmatige heuvel staat een rond, neoklassiek tempeltje, vanwaar het uitzicht over de tuin de moeite van de korte klim meer dan waard is.

Onder de tempel zijn kunstmatige grotten gemaakt. In een daarvan stond ooit een levensgrote pop van papier-maché. Je kon gekleurde balletjes in zijn mond steken, die hij dan even later uitpoepte – wederom ter vermaak van de gasten en van de baron zelf.

Zo had hij ook een klein kapelletje laten bouwen, waar men even tot zichzelf kon komen en kon bidden. Na het openen van de deuren moet je eerst een trapje op, maar als je op de tweede trede gaat staan klapt plotseling een deur open en verschijnt een pop in monnikspij.

Een andere manier van vermaak is het labyrint. Rechts van de ingang houdt een Piemontese soldaat de wacht. Het doolhof is gemodelleerd naar het labyrint van Hampton Court bij Londen, dat de baron waarschijnlijk tijdens een van zijn reizen had gezien.

Schuif aan bij Trattoria Al Castello

In de laan die naar het kasteel toe leidt, vind je een souvenirwinkeltje en een kleine keuken waar ricotta wordt gemaakt.

Gelukkig is er ook een restaurant, Trattoria Pizzeria Al Castello want we hebben na de uitgebreide rondleiding met Enjoy Barocco best wel trek gekregen.

We lunchen heerlijk, met onder meer verschillende antipasti, melanzane alla parmigiana en cavatelli friarielli e salsiccia. Een perfecte afsluiting van dit verrassende en vermakelijke kasteelbezoek!’

Breng een bezoek aan Castello di Donnafugata

Het kasteel is dagelijks geopend, behalve op maandag. In de zomer (van circa 21 maart tot circa 21 oktober) kun je er van 9.00 tot 19.00 uur terecht; in de winter van 9.00 tot 16.00 uur. Op de website van het Castello di Donnafugata vind je meer informatie over toegangsprijzen, evenementen etc.

Voor een rondleiding kun je contact opnemen met Enjoy Barocco, zodat je net als Tim kunt genieten van de vele bijzondere verhalen die met het kasteel omgeven zijn.