Tom Sawyer, Pasolini & ongure types – street art in Torpignattara

Op een zonnige zondagochtend in november reist Saskia naar een wijk in Rome die ze nog nooit eerder heeft bezocht: Torpignattara. De reden voor het bezoek is een bijzonder weekend vol street art dat wordt georganiseerd door Muri Sicuri, met als doel onder meer het veilig stellen van alle oude en nieuwe street art in deze wijk.

Er zijn verschillende rondleidingen en evenementen, maar er wordt ook live street art gemaakt. De Peruviaanse kunstenaar Carlos Atoche tovert de muur van de speelplaats van de basisschool aan de Via Francesco Laparelli 60 om tot een levend kunstwerk. Terwijl we wachten tot onze groep compleet is, kijken we hem op de vingers. Van een afstandje, dat wel, want het maken van zo’n grote murales in slechts twee dagen tijd vergt een enorme concentratie.

Een bijzondere ‘toren’

Voor gids Francesca van Joy of Rome ons de mooiste street art pareltjes van Torpignattara zal laten zien, vertelt ze ons eerst meer over de historie van de wijk. We nemen eerst de naam onder de loep.

Tor is natuurlijk afgeleid van torre, toren, die niet direct te ontwaren is aan de horizon van Torpignattara. De toren was namelijk eigenlijk ook geen toren, maar een deel van de Catacombe dei SS. Marcellino e Pietro (aan de Via Casilina 641). Boven op deze grootste catacomben van Rome werd een mausoleum gebouwd, waarvan de restanten na verloop van eeuwen werden aangezien voor een toren.

Het woord pignattara is lastiger te duiden. Het blijkt oud-Romeins dialect te zijn voor de grote amforen, die na een aantal overstromingen en aardbevingen opdoken rondom het mausoleum.

De huidige wijk is relatief nieuw – zeker voor Romeinse begrippen. Aan het einde van de achttiende eeuw verrezen hier de eerste huizen. Officieel behoorde dit deel nog niet tot de stad Rome, dus er waren geen strikte regels waaraan men zich bij het bouwen van huizen moest houden.

Elke grondeigenaar mocht naar eigen inzicht een huis ontwerpen en (laten) bouwen, hetgeen de diversiteit van de wijk nog altijd ten goede komt. In 1924 werd Torpignattara door Mussolini ingelijfd. Pas toen kwamen er scholen, een ziekenhuis en straatnamen.

Een Sixtijnse Kapel voor Pasolini

Torpignattara was vanwege dit eigenzinnige, volkse karakter een wijk waar Pasolini graag kwam om inspiratie op te doen. Niet alleen voor ideeën voor zijn gedichten of films, maar ook voor het casten van acteurs. Hij werkte graag met het gewone volk, dat in een buurt als deze letterlijk van de straat te plukken was.

Pasolini is dan ook het onderwerp van het eerste kunstwerk dat Francesca ons laat zien, op een zijmuur van een flat aan de Via Galeazzo Alessi 125. Deze murales wordt ook wel ‘de Sixtijnse Kapel van Torpignattara’ genoemd. Het kunstwerk is geschilderd door Nicola Verlato, die officieel geen street artist is maar een traditionele schilder. Je ziet als je goed kijkt zijn schets nog onder delen van de uiteindelijke schildering.

Verlato maakte een soort mausoleum voor Pasolini, met aan de basis Pasolini als kind, samen met zijn moeder en zijn twee grootste inspiratiebronnen: de Italiaanse dichter Petrarca en de Britse dichter Ezra Pound. Daarboven zien we Pasolini die het hiernamaals in valt, nagekeken door een politieagent, de vermeende moordenaar van Pasolini en twee journalisten.

Als je goed kijkt zie je deels achter Pasolini een T, die symbool staat voor tau, vrede. Deze toevoeging maakte Verlato op verzoek van de inwoners van het flatgebouw die op de etage ter hoogte van de hel woonden. Met een beetje vrede als tegenwicht van al die duivels wist hij hen gerust te stellen en het effect van de duivels te neutraliseren.

Nog een mooi detail is de letter D in het schrift op Pasolini’s schoot. Verlato zou voor de D hebben gekozen vanwege de kleine Daniele, die hem tijdens het schilderen elke dag een schaaltje met koekjes kwam brengen.

Atlas & Aerosol

Aan de overkant van deze moderne Sixtijnse Kapel prijkt een veel abstracter kunstwerk van de Franse street artist Atlas. Atlas werkt eigenlijk alleen met letters, die hij meestal van tape maakt. Het oppervlak voor dit kunstwerk was echter zo groot dat hij het tape verving door verf.

Om de hoek, aan Via Gabrio Serbelloni 60, zweeft Tom Sawyer, in een vrolijke creatie van Jeff Aerosol, die ook wel de bijnaam nonno, opa, van de street art draagt. De reden laat zich raden: hij was een van de eerste grootste street artists die bekendheid verwierf. Zijn werk is te herkennen aan een rode pijl, in dit geval boven het hoofd van Tom Sawyer.

Stencils van Sten & Lex

Sten (uit Rome) & Lex (uit Taranto) zijn de eerste stencilkunstenaars van Italië. Dit pionierende Italiaanse duo maakt al sinds 2003 de mooiste stencil street art. Aan de Via Francesco Baracca 9 ontvouwt zich Blu Landscape, een warrig lijnenlandschap in blauw en wit. Het lijkt wel een tramspoor, als ik er van veraf naar kijk – al raak ik dat idee kwijt naarmate ik dichterbij kom. Heerlijk hoe Sten & Lex met je verbeelding spelen!

Aan de Via Ciro da Urbino vind je een kleiner stencilwerk van hun hand, waar je goed kunt zien hoe de twee kunstenaars te werk gaan met hun stenciltechniek.

Een kat, een vogel en heel veel vissen

Aan de overkant spelen een kat en een vogel van een van onze favoriete street artists, C215, een kat en muis-spelletje, even verderop gevolgd door het hoofd van een man die ik in het donker niet tegen wil komen. Om de hoek, aan Via Torpignattara, vangt een nog onguurder figuur onze blik. C215 weet je wel te raken met deze mensen, maar we zien toch liever zijn kat op vogeljacht.

Veel meer kleur schittert aan de overkant, op de hoek van Via Torpignattara en Via Pietro Rovetti, in Carlos Atoches ‘aquarium’. In het blauwe water zwemmen kleurrijke vissen tussen klassieke beelden door. We gaan stiekem even kijken of er geen kamer vrij is in dit gebouw. Met Rodins Denker als buurman moet het vast inspirerend schrijven zijn…