Soms moet je echt halsbrekende toeren uithalen om de schatten van Rome te zien. Dat is zeker het geval bij het verscholen kerkje Santa Bibiana, vlak bij station Termini. Sandrina Bokhorst van Persoonlijk RomeDeze link opent in een nieuw tabblad neemt ons er vandaag mee naar toe.
Sandrina: ‘Met kloppend hart loop ik een stukje over de rijbaan van de Via Giolitti. De stoep is afgezet. Van twee kanten razen de auto’s langs me heen. Ik steek in looppas over, spring over de sporen van de ouderwetse tram die hier ingeklemd tussen auto’s en treinen rijdt, wurm me door het net openstaande hek en stap een kleine, beschutte tuin binnen. Hier haal ik opgelucht adem: ik ben in een andere wereld. De kerk van Santa Bibiana is zo’n juweeltje waar je onverwacht in Romes lange geschiedenis duikt.
Ik ben graag in de wijk Esquilino (Esquilijn), waar je tussen de grote-stadsproblemen van nu struikelt over de geschiedenis: de oudheid (die hier teruggaat tot de zesde eeuw voor Christus!), middeleeuwse kloosters, renaissancetuinen, achttiende-eeuwse villa’s en monumenten uit de negentiende eeuw van het Koninkrijk Italië. En onontkoombaar in Rome: de zeventiende eeuw, de tijd van de barok.
Barok moet je voelen
Waar ging barok ook al weer over? Barok is de kunststroming die als doel heeft je te inspireren om religieuze gevoelens ook zelf te willen voelen. Om je te kunnen vereenzelvigen met wat al die vroege christenen hadden gevoeld, moesten de afbeeldingen hyperrealistisch zijn.
De grootmeester van de barok is Gianlorenzo Bernini. Zelfs de grootste hork kan niet onberoerd blijven bij zijn beelden. Een beetje Romeganger is al eens in de Galleria Borghese geweest, waar de hand in de cellulitisloze dij van Proserpina menige zucht ontlokt.
Bernini’s beeld van Apollo en Dafne vat op weergaloze wijze in marmer hoe haar lichaam verstart onder zijn aanraking. Het zijn bijna gewelddadige beelden, heel fysiek, met grootse gebaren die intense emoties uitdrukken.
Voor de kerk van Santa Bibiana maakte Bernini ook een beeld van de heilige in kwestie. In de kerk heeft zij een ereplaats achter het altaar. Op het eerste gezicht lijkt het een heiligenbeeld zoals er vele zijn in Rome: de scène is minder heftig dan de beelden in de Galleria Borghese, de emoties zijn meer verinnerlijkt. Maar als je het verhaal van Bibiana kent, gaat het beeld spreken en laat het prachtig zien hoe het lichaam een spiegel is van je zielenroerselen.
Wie was Santa Bibiana?
Wie was deze heilige en waarom staat haar kerk op zo’n onmogelijke plek? De plek is een kakofonie van Romeins verkeersgeweld waar de heilige Bibiana natuurlijk niks aan kan doen. De sporen, het station en de tramlijn zijn later bedacht. Waar nu de kerk staat, bevond zich lang geleden het grafveld waar deze martelares uit de vierde-eeuw begraven zou zijn.
Haar verhaal staat op de muren van het middenschip, in prachtige fresco’s van niemand minder dan Pietro da Cortona. Dat het verhaal zich in Rome afspeelt, zie je onder andere aan de details zoals het Colosseum.
De fresco’s zijn onlangs gerestaureerd. Om ze goed te kunnen zien, zorgt pater Carlo voor wat licht. Deze vriendelijke 87-jarige priester uit de regio Abruzzo is de factotum van deze kerk. Hij lacht veel, maar verstaat weinig, want stokdoof.
Stress kent hij niet, ondanks het feit dat hij twee jaar geleden uit een bergparochie met maar duizend inwoners naar deze chaotische plek is verplaatst. Inmiddels kent hij me en komt hij aangehobbeld uit de tuin, met zijn tuinhandschoenen nog aan, als ik de kerk veilig heb weten te bereiken.
Het verhaal van Santa Bibiana is niet uniek in de Romeinse martelaarsverhalen: haar vader verbannen, haar moeder onthoofd, Bibiana en haar zus Demetria aan de armoede overgeleverd.
Demetria valt spontaan dood neer als ze haar geloof hardop bekent, Bibiana vindt na diverse martelingen de dood aan de geselpaal. Die geselpaal is nog te zien in de kerk, links van de ingang. Haar lichaam wordt op straat geworpen, voor de honden, maar uiteindelijk toch begraven. Rondom haar graf schieten bijzondere bloemen omhoog, waarna een adellijke dame een kerk bouwt op haar graf.
Bernini’s Santa Bibiana
Als je je met behulp van de fresco’s het verhaal een beetje eigen hebt gemaakt, kijk dan opnieuw naar het beeld van Bibiana, dat in 1624 is gemaakt door een nog jonge Bernini. Bernini maakte op dat moment als een komeet carrière in het Romeinse artistieke landschap, dankzij de beelden die je nu in de Galleria Borghese kunt zien.
Op het gezicht van de heilige Bibiana zie je een lichte glimlach. Ze kijkt met een serene blik omhoog, naar de hemel. Tot zover niets bijzonders. Maar haar kleed is ernstig in de war, het wappert alle kanten op, haar arm maakt een afwerend gebaar, ze balanceert ongelooflijk lastig op één teen en ze houdt zich bijna wanhopig staande aan het instrument waaraan ze uiteindelijk de dood zal vinden: de geselkolom.
Hoe langer ik naar het beeld kijk, hoe meer dat contrast me fascineert: de serene blik en haar warrige voorkomen. Het is precies dát moment waarop ze beseft dat ze een gruwelijke dood tegemoet gaat. Het moment van de acceptatie van haar lot; dat zie je in haar kalme gelaatsuitdrukking. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot: innerlijk woedt een strijd van verzet, woede, wanhoop en angst. Bernini heeft die beide emoties tegelijk willen uitdrukken: van buiten rustig, van binnen in hevige beroering.
Tijdloos stressmanagement
Dat kunnen we vandaag de dag goed begrijpen. Het is een thema van deze tijd, waarin mensen lichamelijke klachten kunnen krijgen van stress. Je voelt het fysiek als je twijfelt over een grote beslissing of als je gedwongen bent een bepaalde kant op te gaan. Je maag zit in de knoop, je voelt je niet in balans, je houvast is weg, en onbewust knijp je de kreukels in je kleren.
Je verzet je, want het leven gaat even niet zoals je wil. Van een hoofdpijntje tot erger, je lichaam geeft signalen die je niet moet negeren.
foto’s: Esther van der LecqDeze link opent in een nieuw tabblad
Bibiana zegt: hoe ongelooflijk moeilijk ook, als je kunt accepteren wat is, staat de deur naar de rust open. Zij staat voor eeuwig gevangen in haar ongemakkelijke tweestrijd, maar wij kunnen een volgend hoofdstuk schrijven. Wij kunnen afstand nemen, bijvoorbeeld door naar Rome te gaan, er inspiratie op te doen, je te laten beroeren door schoonheid, je onder te dompelen in verhalen en natuurlijk genieten van alles wat la dolce vita je brengt.
Bernini heeft gelijk. Als je je niet verzet tegen de chaos die Rome heet, ontdek de je mooiste pareltjes en de beste levenslessen – en daar help ik je graag bij.’
Wil je met Sandrina Bokhorst, programmamaker, inspirator en gids, in Rome op pad? Neem dan contact met haar op via Persoonlijk RomeDeze link opent in een nieuw tabblad. Op afstand meegenieten van al haar verhalen over Rome, kan via haar eigen blogDeze link opent in een nieuw tabblad en via FacebookDeze link opent in een nieuw tabblad.