Museo della Tabaccheria – museum over de historie van de Italiaanse tabakswinkel

Het is je vast wel eens opgevallen; op de grote uithangborden van de Italiaanse tabaccheria’s – die iconische borden met een grote witte T – staat SALI E TABACCHI. Zout en tabak dus.

Zout was namelijk tot 1975 net als tabak een monopolie van de regering. Het mocht alleen in geselecteerde winkels verkocht worden. Tegenwoordig kun je er nog altijd tabak kopen – en op veel plekken ook nog zout – maar daarnaast vind je er bolli (zegels voor officiële papieren), loten en kraskaarten, ansichtkaarten, buskaartjes, snoep en soms kun je er ook administratieve zaken regelen.

In heel Italië vind je ongeveer vijftigduizend van deze tabaccheria’s, die per stad een uniek nummer hebben (gelieerd aan de verkooplicentie), dat eveneens vermeld staat op het bord met de witte T.

In Rome vind je sinds vorig jaar een plek waar de historie van de Italiaanse tabaccheria tot leven komt, het Museo della Tabaccheria. Ciao tutti’s Jesper nam een kijkje in dit unieke museum en neemt je mee voor een duik in de historie van de Italiaanse tabakswinkels.

Een onbekend stukje Trastevere

Jesper: ‘Trastevere is de bekendste wijk van Rome – en inmiddels ook wel de meest toeristische wijk. Het Piazza di Santa Maria in Trastevere vormt tot in de kleinste uurtjes het kloppend hart van deze bruisende wijk.

Er is echter ook nog het dorpse Trastevere, waar bijna geen toerist komt. In dit stukje van de wijk ligt de Via degli Orti di Trastevere, waar vorig jaar het Museo della Tabaccheria opende.

Het project achter het museum dateert al van vijftien jaar eerder, toen de Federazione Italiana Tabacchai (de Italiaanse vereniging van tabakswinkels) aan alle leden vroeg om bij te dragen aan een nieuwe museumcollectie. Daar werd grif gehoor aan gegeven en uit heel Italië kwamen er historische uithangborden, reclames, foto’s en andere objecten richting Rome.

Pierpaolo Polcaro, een van de twee gidsen van het museum, vertelt dat het museum zonder alle hulp van de Italiaanse tabakswinkels nooit de deuren had kunnen openen.

Nu stap je er voor je gevoel terug in de jaren vijftig, dankzij de oude sigaren, romantische ansichtkaarten, weegschalen, sigarendoosjes en andere tabakssouvenirs.

Oude uithangborden

Na deze historische entree wandel je door een gang met een aantal oude-Tabacchi-uithangborden. Er hangen er zelfs een paar met verwijzing naar de Savoia’s, de vroegere Italiaanse koninklijke familie.

Een bijzonder museumobject is ook de nostalgische ‘jukebox’ uit de jaren zeventig. Je kon er echter geen favoriet liedje kiezen, maar wél een pakje sigaretten kopen.

Ook hangt er een aantal Lotto-uithangborden. Italianen wagen graag een gokje – en de tabaccheria is the place to be als je wil meespelen in de lotto of je geluk wil beproeven met een kraskaart. In 1863 zag de eerste wet omtrent gokken het licht, waarbij voor het eerst op zes zogenaamde wielen kon worden gewed: Florence, Milaan, Napels, Palermo, Turijn en Venetië.

Op de weegschaal

In de centrale ruimte bewonder je een aantal oude weegschalen. Want hoewel het nu lastig kan zijn om een tabakswinkel te vinden waar ook postzegels worden verkocht, was dat vroeger de gewoonste zaak van de wereld.

Mensen kochten hier hun sigaretten, maar ook briefpapier, enveloppen en postzegels. De eigenaar van de tabaccheria woog zelfs de brief voor je, zodat je wist hoeveel postzegels je erop moest plakken.

Pierpaolo vertelt me dat er soms zelfs baby’s op de toonbank werden gewogen, als families thuis niet over een weegschaal beschikten.

Oude foto’s en licenties

De wand met oude zwart-witfoto’s van tabakswinkels in heel Italië zorgt voor steeds nieuwe ontdekkingen. Het is heerlijk om zo terug in de tijd te reizen. Ook bewonder je hier een aantal licenties, die de eigenaar toestemming geven een tabakswinkel te openen (en die je nog altijd nodig hebt voor het runnen van een tabaccheria). De eerste zijn zelfs nog volledig met de hand geschreven.

‘Deze documenten zijn fundamenteel om de wereld van de Italiaanse tabakswinkels te begrijpen,’ vertelt Graziana Migliaccio, de andere gids van het museum. ‘Zo’n licentie is echt de hoeksteen van elke tabakswinkel; zonder kun je geen tabak verkopen. Pas na het ontvangen van zo’n licentie kun je het beroemde uithangbord aanvragen, met daarop naast de T je licentienummer.’

Qui si vende il Chinino dello Stato

Net als veel andere dingen is de tabakszaak van vroeger niet meer te vergelijken met die van nu. Zo kon je er vroeger ook terecht voor een aantal medische zaken, zoals kinine, een middel tegen malaria.

In veel tabakswinkels hing dan ook een bord: ‘Qui si vende il Chinino dello Stato’ (hier verkoopt men kinine geproduceerd door de staat’). De meeste malariamedicijnen vonden via de tabakswinkels hun weg naar het volk, met name omdat de winkels zo’n enorm fijnmazig netwerk bestreken en erg laagdrempelig waren.

Italiaanse sigaretten en sigaren

Men mocht in eerste instantie overigens alleen Italiaanse sigaretten verkopen, grotendeels zonder filter, zoals Granfiltro, Eva, Tre Stelle, Stop, Alfa, Nazionali Esportazione, Canastro en Due Palme.

Edelweiss-sigaretten bevatten minder nicotine en waren vooral populair onder vrouwen, die in die tijd vooral thuis rookten; zelden in het openbaar, aldus Graziana.

Ook bewonder je er sigaren, aanstekers, lucifersdoosjes (met hele kunstige exemplaren) en verschillende pijpen – maar ook parfum, potloden, ansichtkaarten en schoolbenodigdheden – een dwarsdoorsnede van de collectie van de gemiddelde tabakswinkel.

De eerste staking van tabakswinkels

Daarmee vormden de tabakswinkels een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven van de Italianen. In 1971 gingen duizenden eigenaren van tabaccheria’s voor het eerst in staking, voor betere werkomstandigheden. Ze eisten lagere accijns, hogere bonussen en een efficiëntere aanpak van sigarettensmokkel.

In de laatste ruimte van het museum ontdek je meer over dit hoofdstuk uit de geschiedenis, met een aantal vakbondsactiviteiten – prachtig gedocumenteerd met zwart-witfoto’s.

Werp hier ook een blik op een van de oudste boeken over tabak, Benedetto Stella’s Il Tabacco, uit 1669, dat in vierhonderdtwintig pagina’s de wereld van tabak omschrijft. Een fascinerende wereld die dit nieuwe museum in Rome – in elk geval voor het Italiaanse schiereiland – prachtig illustreert!’

Bezoek het Museo della Tabaccheria

Je vindt het Museo della Tabaccheria aan de Via degli Orti di Trastevere 72 in Rome. Het museum is geopend van maandag tot en met vrijdag, van 9.00 tot 13.00 uur en van 14.00 tot 17.00 uur. Als je een bezoek wil brengen aan het museum, kun je dit het beste op voorhand laten weten via museo@tabaccai.it.