Museo della Forma Urbis & het Parco Archeologio del Celio – een nieuwe kijk op het oude Rome

Op een steenworp afstand van het Colosseum kun je sinds kort over een prachtige marmeren plattegrond van het oude Rome wandelen. In het nieuwe Museo della Forma Urbis stap je zo bijna letterlijk terug in de tijd.

Ook buiten het museum komt de geschiedenis tot leven. In het Parco Archeologio del Celio wandel je tussen marmeren brokstukken door die je – als ze zouden kunnen praten – zo’n tweeduizend jaar mee terug in de tijd nemen.

Ciao tutti’s Jesper neemt je mee naar dit unieke stukje stad dat sinds kort toegankelijk is voor publiek en dat je zeker op je lijstje moet zetten als je binnenkort naar Rome reist.

Parco Archeologio del Celio

Het Parco Archeologio del Celio ligt op het noordwestelijke deel van de heuvel, aan de kant van het Colosseum. Op deze plek zijn belangrijke archeologische resten gevonden, onder meer van de Tempel van Claudius.

Lange tijd lagen die verstopt. Op de Celio-heuvel legde men in de zestiende eeuw een wijngaard aan, terwijl de Franse bezetters er een hele hoop aarde lieten storten, van de opgravingen van het Colosseum en het Forum Romanum.

In 1835 toverde paus Gregorius XVI het gebied om tot een park, naar ontwerp van architect Gaspare Salvi. Hij liet ook het Casina del Salvi bouwen, waarvoor hij zich liet inspireren door het koffiehuis van Valadier op de Pincio.

In 1847 gaf paus Pius IX zowel het park als het Casina del Salvi de status van Romeins erfgoed. Een kleine veertig jaar later verrees het Antiquarium Comunale in het park, als gemeentelijk archeologisch magazijn, dat van 1929 tot 1939 dienst deed als museum. In 1929 opende ook het Palestra della Gioventù Italiana del Littorio.

Park vol archeologische schatten

In het nieuwe Parco Archeologio del Celio, dat gratis toegankelijk is, bewonder je veel Romeinse vondsten die zich in het Antiquarium Comunale bevonden. Je ziet restanten van graftombes en sarcofagen, maar ook ornamenten van gebouwen – van tempels tot privévilla’s – en standbeelden, vaak met opschriften of symbolen.

Denk er de prachtige context van de Celio bij – met pijnbomen die naar de strakblauwe hemel reiken en het Colosseum in de verte – en het oude Rome voelt even heel dichtbij.

Het enige minpuntje: er is geen enkele vorm van uitleg, dus je hebt geen idee waar je precies naar kijkt. Echt jammer, want enige context brengt de geschiedenis veel meer tot leven.

Museo della Forma Urbis

In het voormalige Palestra della Gioventù Italiana del Littorio bezoek je het Museo della Forma Urbis, met fragmenten van de beroemde Forma Urbis Romae, de gigantische marmeren plattegrond van het oude Rome die tussen 203 en 211 werd ‘opgetekend’, ten tijde van het bewind van keizer Septimius Severus.

Het is een van de zeldzaamste en belangrijkste getuigenissen van het oude Rome, die na ruim een eeuw weer te zien is. De kaart werd namelijk in de jaren twintig van de vorige eeuw voor het laatst tentoongesteld, in de tuin van het Palazzo dei Conservatori, dat behoort tot de Capitolijnse Musea.

De bijeengesprokkelde – en voor zover mogelijk bij elkaar gepuzzelde – stukken van de marmeren plattegrond zijn op de beroemde plattegrond van de hand van Giambattista Nolli uit 1748 gelegd, zodat je je goed kunt oriënteren en de stukken in je hoofd ook in de huidige stad kunt plaatsen.

Er is voor deze opstelling gekozen om de twee grootste momenten in de geschiedenis van de Romeinse cartografie te laten zien. Het antieke onderzoek waarop de Forma Urbis Romae is gebaseerd, is qua precisie en grondigheid namelijk het best te vergelijken met de grootschalige meting van de stad door Nolli. Nolli’s Rome staat dichter bij het antieke Rome dan de huidige stad.

Marmeren plattegrond van Rome

De oorspronkelijke marmeren plattegrond was van een onvoorstelbare omvang: hij was maar liefst dertien bij achttien meter groot! De Forma Urbis Romae nam een hele wand van de Tempio della Pace (ook wel het Foro della Pace genoemd) van keizer Vespasianus in beslag, die deels is opgegaan in de Santi Cosmi e Damiano.

Natuurlijk was deze kaart niet uit één stuk marmer gemaakt. In totaal bestond de kaart uit honderdvijftig stukken marmer. In de gevel van de Santi Cosmi e Damiano, aan de Via dei Fori Imperiali, zie je nog de gaten waarin deze marmeren platen verankerd waren.

Van de complete plattegrond is slechts tien tot vijftien procent bewaard gebleven, verbrokkeld in meer dan duizend stukken en stukjes.

Deze kostbare stukjes liggen nu onder een glazen plaat, waardoor je op een unieke manier over / door het oude Rome kunt wandelen.

Aan de wand hangt nog een aantal brokstukken van de plattegrond met daaronder een soort verklarende ‘legenda’: dat een stipje een zuil aangeeft, bijvoorbeeld, en hoe huizen, portici, aquaducten etc. zijn aangegeven.

Daarnaast liggen er een paar nog ongedefinieerde brokstukken opgesteld. Misschien kunnen de bezoekers zo helpen om de puzzel weer een stukje verder op te lossen…

De plattegrond van Giambattista Nolli

Eeuwen later tekende architect Giambattista Nolli een gedetailleerde kaart van de Eeuwige Stad. Anders dan veel andere steden was er voor Rome geen moderne stadsplattegrond en Giambattista wilde deze leemte graag invullen.

Hij startte met deze monsterklus in 1736, waarbij hij in de loop der tijd onder meer hulp kreeg van zijn zoon Carlo, maar ook van Giovanni Battista Piranesi en Giuseppe Vasi.

In eerste instantie financierde Giambattista het project zelf, maar later droeg paus Benedictus XIV financieel een steentje bij. Hij zorgde er ook voor dat de kaartenmakers toegang kregen tot privé-eigendommen, van palazzi tot tuinen en kloosters, om echt alle details van de stad Rome vast te kunnen leggen.

In 1748 zette Giambattista de laatste details van zijn Nuova Topografia di Roma op papier. Het resultaat besloeg twaalf vellen, met een totale afmeting van ruim anderhalve bij ruim twee meter.

De kaart verdeelde Rome in veertien wijken, zoals Benedictus XIV in 1744 had vastgesteld. Dat zorgde voor een enorme wildgroei aan plaquettes met de naam en het nummer van de wijk, waarvan een groot deel tot op de dag van vandaag nog te zien is.

Via deze link ontdek je een prachtige interactieve versie van Nolli’s kaart, om virtueel door het door hem opgetekende Rome te struinen.

Duizend keer mooier dan Google Maps

Hoewel Nolli’s werk voor het achttiende-eeuwse Rome van groot belang was – en ook voor Romeliefhebbers van later datum – doet zijn naam nog nauwelijks een belletje rinkelen. Hopelijk brengt dit nieuwe museum naast het oude Rome ook Nolli’s naam en monnikenwerk weer meer tot leven.

Want hoe handig Google Maps ook is om door de straten van Rome te wandelen, er gaat niets boven een wandeling door de oude stad van eeuwen terug, die je verbeelding aan het werk zet om de beelden van al die prachtige plekken in Rome op te roepen en aan elkaar te koppelen, om de leemtes en wijzigingen tussen al die eeuwen in te vullen.

Bezoek het Parco Archeologico del Celio

Het Parco Archeologico del Celio ligt aan de Viale del Parco del Celio 20, vlak bij het Colosseum. Je kunt er dagelijks een kijkje nemen, tussen 7.00 en 17.30 uur. In de zomer sluiten de deuren om 20.00 uur. De toegang is gratis.

Het Museo della Forma Urbis is geopend van dinsdag tot en met zondag, van 10.00 tot 16.00 uur (de kassa sluit een uur eerder). Een kaartje voor het museum kost € 9,-.

© foto’s: Jesper Storgaard Jensen & Willemijn Verhoef-van Dijk