In deze blog staat een stukje Nederland in Rome centraal. Een stukje Nederland, denk je nu wellicht, in de titel staat toch duidelijk een verwijzing naar de Friezen?
Uit de Lage Landen naar Rome
De Friezenkerk, de Nederlandse kerk in Rome, heeft inderdaad een naam die enige uitleg verdient. In Rome is het als in Nederland tijdens de Elfstedentocht: alle Nederlanders zijn Friezen. De oude naam voor de mensen die uit de Lage Landen naar Rome kwamen, is nooit aangepast.
Het feit dat medelanders al eeuwenlang naar Rome afreisden, verbaasde ons eerlijk gezegd een beetje. Het blijkt dat de volkeren die ooit het huidige Nederlandse grondgebied bewoonden al vanaf de tijd dat onze verre voorouders ‘bekeerd’ werden naar Rome reisden. De Romeinen noemden deze bewoners van de noordelijke kuststreken allemaal Friezen, of ze nu uit Duinkerken kwamen of uit Denemarken.
Deze Friezen werden in de achtste eeuw bekeerd tot het christendom, vooral dankzij de zendingsdrang van Willibrord. Willibrord was altijd op reis; naast zijn tochten om de inwoners van de Lage Landen te bekeren reisde hij ook twee keer naar Rome. Zijn medewerkers en volgelingen traden al snel in zijn voetsporen, en vanaf die tijd trokken er geregeld Friezen naar Rome.
De Kerk van de Friezen in Rome
In het boek De Kerk van de Friezen in Rome doet Irene Stellingwerff verslag van het ontstaan van de kerk. ‘Eenmaal in Rome konden de pelgrims vanaf de negende eeuw terecht bij hun eigen ‘schola’, een afgebakend terrein in de buurt van de Sint-Pietersbasiliek, toen buiten de stad.
Er stonden wat huisjes en er waren een herberg, een put, een kerkhof en een kerk. Hier werd de eigen taal gesproken, er werd verzorging geboden en onderdak verleend. Vele Friezen brachten hier hun laatste levensjaren door en werden begraven in de kerk van de schola.
De schola van de Friezen was ongeveer vijfhonderd jaar lang in gebruik. Van de eerste kerk van de schola van de Friezen is niets bewaard gebleven. In 1141 werd op dezelfde plaats de Kerk van Michaël en Magnus gebouwd, in de romaanse stijl, waarvan nu de klokkentoren nog getuigt.
Nadat in de veertiende eeuw gedurende zeventig jaar de paus niet in Rome maar in Avignon gezeteld had, en er lange tijd bijna niemand nog naar Rome was gegaan, werden de scholae opgeheven. De Kerk van Michaël en Magnus werd veranderd en gerenoveerd, maar bleef in gebruik, in eerste instantie als een bijkerk van de Sint-Pieter.
Migrantenparochie voor Nederlandse gelovigen
Sinds begin zeventiende eeuw is er de Aartsbroederschap van het Allerheiligste Sacrament gevestigd. In de loop van de jaren tachtig van de twintigste eeuw leefde de Nederlandse belangstelling op voor deze historische plek.
De bisschop van Breda, Mgr. Muskens, indertijd rector van het Nederlands Pauselijk College, en kenner van de historie, vestigde er de aandacht op als een mogelijke eigen kerk voor Nederlanders – en Friezen – in Rome. Sinds 2004 is de kerk de migrantenparochie voor de Nederlandse gelovigen.’
Irene Stellingwerff leidt je stap voor stap door de Kerk van de Friezen, van de afbeelding van de heilige Michaël boven de ingang van het voorportaal tot de medaillons van Willibrord, Bonifatius en Suidbertus; van de doopvont van Servatius tot de steen van Abraham; van de Statenbijbel tot de muur van kloostermoppen.
De Heilige Trap van de Friezenkerk
Links vooraan in de Kerk van de Friezen bevindt zich een bijzondere ruimte: een kleine kapel met een kruisbeeld, een Mariabeeld en een drieëndertig treden tellende trap, die vrij steil naar beneden loopt. Het is echter niet de bedoeling dat je de trap afloopt; het is namelijk een devotietrap, een zogenaamde Heilige Trap.
Jarenlang was deze trap buiten gebruik en was de ruimte met het kruisbeeld een donkere opslagplaats. In het Heilige Jaar 2000 werd de trap op initiatief van de beheerders van de Kerk van de Friezen gerestaureerd, als Nederlandse bijdrage aan het Jubileumjaar.
De Scala Sancta, zoals buiten boven de gevel te lezen valt, was vierhonderd jaar eerder in gebruik genomen als de tweede Heilige Trap in Rome. De eerste, officiële Heilige Trap staat bij de Sint Jan in Lateranen. Al eeuwenlang beklimmen pelgrims van heinde en verre de treden van deze bekende Scala Santa, de meesten op hun knieën. De Heilige Trap van de Kerk der Friezen was in de loop der tijd in onbruik geraakt en zelfs bijna vergeten.
Scala Sancta
Een gedenksteen uit 1603 geeft aan dat de Heilige Trap door paus Clemens VIII is aangelegd, om het Lijden van de Heer te gedenken. Toen de trap net was aangelegd, leidde deze rechtstreeks naar het priesterkoor van de kerk en naar een speciaal Lijdensaltaar links.
Bij de restauratie van 1756 werd het priesterkoor echter verkleind en kwamen er aparte zijruimtes. Toen werd aan de bovenzijde van de trap in de nieuw ontstane ruimte een kruisbeeld geplaatst, in de zichtlijn van de trap.
Uit oude beschrijvingen is bekend dat op de wanden afbeeldingen te zien waren van de heilige Michaël en Magnus, maar ondanks nauwkeurige nasporingen zijn deze schilderingen tijdens de restauratie niet boven water gekomen.
De trap is in het verleden -zo blijkt uit historisch onderzoek- slechts sporadisch open geweest en heeft nooit de bekendheid gekregen van de andere Heilige Trap bij de Sint Jan in Lateranen. De trap van de Kerk der Friezen werd jaarlijks opengesteld tijdens het octaaf van het Michaëlfeest (op 29 september) en werd dan door veel pelgrims op de knieën beklommen. De laatste honderd jaar is dat gebruik echter in onmin geraakt.
Een kijkgat in de vorm van een kruis
Bij de restauratie werd het kruis dat boven aan de trap staat wel permanent zichtbaar gemaakt, door een kijkgat in de deur en door de aanleg van goede verlichting. Vanaf de Borgo Santo Spirito kun je nu dus altijd een blik op het kruis werpen.
Door het kijkgat in de vorm van een klein kruis wordt je blik via de treden automatisch naar het grote kruis getrokken. Als de deuren open zijn kun je de trap uiteraard beklimmen. Dat hoeft niet meer per se knielend; je mag de trap ook gewoon beklimmen.
Heilige Michaël en Heilige Magnus
Aan beide zijden van de trap werden bij de restauratie glasplaten geplaatst die de trap van de kapelruimte afschermen. Beeldend kunstenaar Krien Clevis heeft in het voorjaar van 2001 in beide glasplaten een etswerk aangebracht.
Ook zij had gelezen dat zich vroeger op de wanden van deze Heilige Trap fresco´s bevonden met episodes uit het leven van de twee patroonheiligen van de kerk, de Heilige Michaël en de Heilige Magnus en ze heeft geprobeerd deze fresco’s min of meer terug te halen.
Links zie je rond de centrale symbolen van Michaël (zwaard en weegschaal) zijn gevecht met de duivel en van zijn verschijningen op aarde. Rechts zie je de symbolen van Magnus, mijter en zwaard, met daaromheen enkele episoden uit het verhaal van Magnus, over hoe hij mensen tot het christendom bracht, doopte en omwille van het geloof gedood werd. Ook heeft Clevis afgebeeld hoe mensen uit Friesland zijn lichaam vonden en als reliek een arm mee naar Friesland namen.
Drie kruisjes in de stenen trap
Onderweg naar boven zijn er nog drie andere opmerkelijke dingen te zien. Op de achtste, de negentiende en de bovenste trede is telkens een kruisje in de steen uitgehakt, als herinnering aan de drie keren dat Jezus tijdens het afleggen van de kruisweg struikelde en viel. De treden van de trap bestaan uit marmeren platen, die ooit elders zijn gebruikt. Waar weten we niet precies, maar op een van de treden zie je nog een antiek reliëf.
Meer lezen over de Kerk van de Friezen in Rome? Irene Stellingwerff bundelde al haar kennis over de kerk en de geschiedenis van deze Nederlandse plek in Rome in het boekje De Kerk van de Friezen in Rome. Met veel fotomateriaal, zodat je bijna echt een rondleiding door deze bijzondere kerk krijgt!
Ga ik zeker ook bezoeken met mijn in Rome wonende “Nederlandse”
vriendin, net als het kerkhofje bij de St. Pieter.
Lucie
Mag ik vragen waar ‘de kerk der Friezen’ zich in Rome bevindt?
Met veel dank
Herman
Ciao Herman,
als je voor het Sint Pietersplein staat, dus nog net voor de colonnades van Bernini, dan zie je aan je linkerhand een trap die onder een booggewelf met lantaarn omhoog loopt – als je deze trap beklimt kom je vanzelf bij de Kerk der Friezen. Alvast goede reis!