Ciao tutti – ontdekkingsblog door Italië de beste tips voor Italië
Na hun hoofdrol in de prachtige televisieserie wordt de beruchte Borgiafamilie nu uitgebreid beschreven in de roman Schoonheid en schande van Sarah Dunant. We interviewden de schrijfster over haar nieuwe boek, waarbij Sarah Dunant zich keer op keer liet ontvallen dat ze de Borgia-vertrekken in het Vaticaans Apostolisch Paleis zo ontzettend mooi en bijzonder vond. ‘De Sixtijnse Kapel is er niets bij,’ zo vertrouwde ze Saskia toe.
Voordat we later deze maand Sarah Dunant verder aan het woord laten, vroegen we Aniek Rooderkerken – die als kunsthistorica gespecialiseerd is in de Italiaanse renaissance – ons mee te nemen naar de Borgia-vertrekken.
Aniek: ‘Een beetje paus liet zijn privévertrekken kostelijk decoreren; zijn slaapkamer, studiezaal en de audiëntieruimte waarin belangrijk bezoek werd ontvangen. Ook Borgia-paus Alexander VI (pontificaat 1492-1503) liet zijn Appartamento Borgia opsieren met fresco’s, door niemand minder dan de Umbrische schilder Pinturicchio. Maar in plaats van te kiezen voor religieuze afbeeldingen, een bekoorlijke Maria-met-kind of een patroonheilige, werden de wanden en plafonds van de ruimten gevuld met christelijke en met name Egyptische mythologische scènes. Verhalen over Isis en Osiris, afbeeldingen van een obelisk en een piramide, of de stier Apis. Maar waarom zou een uit Spanje afkomstige paus dit nu doen?
Beroemd en berucht
De Borgia paus kennen we eeuwen na zijn dood nog steeds als een ambitieuze en wereldlijke, maar bovenal corrupte en beruchte paus. Geboren nabij het Spaanse Valencia als Roderic Llançol i Borja wist hij een grootse carrière op te bouwen die omgeven werd door geruchten en beschuldigingen. Zijn pausschap zou hij hebben verkregen door de andere kandidaten om te kopen en hij leidde een openlijk losbandig leven; ondanks het celibaat was hij bij zijn aantreden als paus reeds vader van acht kinderen bij ten minste drie vrouwen!
Om de macht van zijn familie te vergroten, plaatste Borgia op het moment dat hij de pauselijke troon besteeg zijn kinderen op posities waar zij macht en rijkdom voor de familie konden vergaren. Zijn tienerzoon Cesare werd benoemd tot kardinaal en Juan, Jofré en Lucrezia werden naar hartenlust uitgehuwelijkt. Het pauselijke inkomen was hiernaast voornamelijk afkomstig uit de verkoop van aflaten, documenten waarmee men de tijd die men na de dood moest doorbrengen in het vagevuur kon verkorten, en van de verkoop van kerkelijke ambten en prominente posities.
De grootste zonde die de Borgia-paus echter werd aangerekend, was wel zijn Spaanse afkomst, die door tijdgenoten als een minder ontwikkelde cultuur dan de Italiaanse werd gezien. De Italianen waanden zich door hun afkomst van de Klassieke Romeinen, immers rijker en beschaafder dan andere culturen. Er was echter een perfecte manier waarop Alexander Borgia zijn afkomst kon legitimeren; in een poging aanspraak te kunnen maken op een waardige antieke afkomst, beriep hij zich op zijn afstamming van de Egyptische Isis en Osiris.
De Pauselijke secretaris, Giovanni Nanni, creëerde hiervoor zelfs een hele genealogie voor de paus. Hiermee kreeg Alexander Borgia in één klap voorouders uit een cultuur die nog ouder was dan die van de Italianen! En omdat de Egyptenaren in zijn tijd werden gezien als bezitters van diepe wijsheid over goddelijke zaken, benoemde Alexander zichzelf ook nog als de ware door God gekozen heerser van de kerk.
De Vaticaanse Borgia Appartementen
Wie een kijkje neemt in de Vaticaanse privévertrekken van de Paus, de pronkstukken van de familietrots die tegenwoordig onderdeel van de Vaticaanse Musea zijn, ziet overal verwijzingen naar de zogenaamde Egyptische afkomst van de Paus. Het plafond van de Sala dei Santi toont de mythe van Isis en Osiris, van wie de paus meende af te stammen, en de heldendaden van Hermes. Wie goed kijkt, ontdekt op de fresco’s ook een obelisk en een piramide. Op verschillende plaatsen zien we de stier Apis, door de oude Egyptenaren gezien als een incarnatie van Osiris, terugkeren in het familiewapen van de Paus. Om de bezoekers nogmaals te wijzen op de rol van de Borgia als heersers van Italië, door hun eeuwenoude Egyptische afkomst.
foto’s: Aniek Rooderkerken
In de Sala dei Santi, de ruimte van de Heiligen, zien we echter ook scènes uit het leven van verschillende christelijke martelaren, met als bekendste voorbeeld het Dispuut van de Heilige Catharina van Alexandrië. Op de fresco’s zien we haar aan de voet van de grote boog van Constantijn, voor de troon van Maxentius, in een theologisch geschil met vijftig filosofen uit Alexandrië. Deze waren door de keizer op een concilie bijeengeroepen om Catharina te overreden haar christelijke geloof af te wijzen. Catherina slaagde er echter in de filosofen van de juistheid van haar geloof te overtuigen en bekeerde hen tot het christendom. Daarop liet Maxentius allen terechtstellen. Catherina zou worden geradbraakt, maar het rad brak doormidden, waarop de heilige werd onthoofd. Op het fresco telt Catharina de punten van haar argumenten op de vingers van haar rechterhand terwijl ze de argumenten van de filosofen weerlegt en niemand minder dan Lucrezia, dochter van de paus, zou in het fresco als model voor de heilige hebben gediend.
Wellicht ter compensatie van de slechte daden waarvan de paus werd beschuldigd, omringde de Borgia-paus zich met heiligen, zodat hij zich kon identificeren met de christelijke deugden zoals de standvastigheid van Catharina’s geloof. Door zijn Egyptische herkomst steeds te laten terugkeren trachtte hij zijn voor de Italianen betwiste herkomst te verhullen. De nieuwe thuisstad van de paus Rome werd door het gebruik van de mythe van Catharina ook vergeleken met de Egyptische stad Alexandrië, immers geboortestad van de heilige Catharina. De heilige fungeert dus als verbinding tussen de heidense Egyptische wijsheid en de erkenning van het christendom. De verspreiding van het geloof wordt doorgezet in het pontificaat van Alexander VI, hiermee de enige rechtmatige vicaris van Christus. Zoals ook andere pausen voor hem hadden gedaan, gebruikte Alexander VI de kunsten om aanspraak te maken op de geestelijke en wereldlijke macht. En wellicht om zijn slechte reputatie wat te verbeteren.’
