Bernini’s meesterwerk in de San Giovanni dei Fiorentini in Rome

De imposante palazzi, de aanwezigheid van veel groen en een dozijn kerken maken de Via Giulia tot een van onze favoriete straten in Rome. Tijdens haar laatste bezoek aan Rome stuitte en Saskia aan het einde van de Via Giulia, op een pleintje dat bijna aan de Tiber grenst, op een wel heel bijzondere plek: de kerk van de Florentijnen in Rome.

De San Giovanni Battista dei Fiorentini is de kerk van de Florentijnse gemeenschap in Rome. Al eeuwenlang staat deze kerk hier, in de wijk waar van oudsher veel Florentijnen leefden. Zij woonden en werkten grotendeels aan de Via Giulia en de omliggende straten. Nu is dat niet meer het geval, maar de kerk van Florentijnen staat nog altijd fier overeind.

De Florentijnse lelie op de gevel
De Florentijnse kerk werd gewijd aan Johannes de Doper, de patroonheilige van Florence. Als je voor de kerk staat, word je overvallen door de imposante gevel uit 1736 van Alessandro Galilei (inderdaad afkomstig uit dezelfde Florentijnse familie als Galileo), waar de Florentijnse lelie op prijkt.

Het kerkgebouw achter de gevel is ruim tweehonderd jaar ouder. De San Giovanni Battista dei Fiorentini is het resultaat van een prijsvraag die de eerste De’ Medici-paus, Leo X, in 1518 uitschreef. Hij wilde zijn stadsgenoten een eigen kerk in Rome geven. De ‘Florentijnse kerk’ moest het paradepaardje van de Via Giulia worden.

Voorstellen van Michelangelo, Peruzzi en Rafaël
De San Giovanni dei Fiorentini, zoals de kerk vaak kortweg wordt genoemd, vind je amper terug in reisgidsen. Vreemd, want veel grote namen uit de renaissance en de barok zijn in deze kerk vertegenwoordigd of hebben iets met deze kerk te maken gehad. Op de prijsvraag die Leo X in het leven riep, kwamen ontzettend veel inzendingen. Onder anderen Michelangelo, Peruzzi en Rafaël dienden een ontwerp in.

Uiteindelijk koos Leo X de creatie van Jacopo Sansovino als winnend ontwerp. De architect maakte de voltooiing van zijn Florentijnse kerk zelf echter niet meer mee. De bouw werd afgerond door Antonio da Sangallo de Jongere en Giacomo della Porta. Carlo Maderno tekende voor de koepel, die je mooi kunt bewonderen vanaf de Ponte Vittorio Emanuele II.

De koorpartij is van Pietro da Cortona en het hoogaltaar van Francesco Borromini. Maderno en Borromini zijn echter niet alleen met hun ontwerpkunsten in de kerk aanwezig; ook hun fysieke resten rusten hier voor eeuwig. Links onder de koepel liggen de stoffelijke resten van beide architecten.

Het Museo dei Fiorentini
Niet alleen de kerk zelf, ook het Museo d’Arte Sacra (dat ook wel het Museo dei Fiorentini wordt genoemd) is een bezoek waard. In principe kun je van dinsdag tot en met zaterdag iedere ochtend een bezoekje brengen aan het museum van de San Giovanni dei Fiorentini. In de praktijk kan het soms gebeuren dat er geen vrijwilliger aanwezig is om je naar de collectie op de bovengelegen etage te begeleiden, maar dan loont het echt de moeite om je bezoek voor de volgende dag aan te kondigen.

Want het museum heeft een unieke collectie. Relieken, tapijten, sculpturen en schilderijen van bijna alleen maar Florentijnse kunstenaars staan opgesteld in het kleinschalige maar liefdevol ingerichte museum. Vaak ben je de enige bezoeker hier en krijg je een privérondleiding van een gepassioneerde vrijwilliger, die je bijvoorbeeld wijst op een jonge Johannes de Doper, waarschijnlijk van de hand van Michelangelo.

Bustes van vader en zoon Bernini
Het mooiste en indrukwekkendste object in het museum is niet van de hand van een Florentijnse kunstenaar. De beeldhouwer die het maakte heeft zelfs nooit in Florence gewoond. Daarentegen werd zijn vader, Pietro, geboren in Sesto Fiorentino, niet ver van Florence.

Wie de kunstenaar dan wel mag zijn? Niemand minder dan Gianlorenzo Bernini, wiens aanwezigheid overal in Rome te voelen is. Wat het extra bijzonder maakt, is dat naast de creatie van Gianlorenzo Bernini ook een door zijn vader gemaakte marmeren buste te zien is. Prachtig uitgelicht staan ze naast elkaar in zacht licht.

Vader en zoon maakten de bustes van Antonio Coppola (1614), een Florentijnse chirurg die grote donaties gaf aan het ‘Florentijnse ziekenhuis’, en van Antonio Cepparelli (1622), eveneens een vooraanstaande Florentijnen die bij had gedragen aan de oprichting van de Arciconfraternità en het nabijgelegen Ospedale dei Fiorentini.

Natuurlijk ga je vergelijken en uiteindelijk haal je de grote meester er toch wel uit. Maar eerlijk is eerlijk, zijn vader wist ook wat hij deed. De immense oren van Coppola, het handje dat uit zijn mantel steekt: het is macaber realisme ten top.

Maar Cepparelli, gemaakt door Gianlorenzo, lijkt bijna echt te leven en ieder moment te kunnen uitademen. De knoopjes van zijn mantel lijken net echt; het koele marmer lijkt bijna van echte stof. Cepparelli kijkt ons vermoeid aan en lijkt zich van ons af te wenden. Bijzonder mooi, deze ontmoeting met twee Florentijnse heren in hartje Rome.

Met je hond of kat naar de mis
De San Giovanni Battista dei Fiorentini is een van de weinige kerken in Rome waar je ook je huisdier mee naar binnen mag nemen. Het gebeurde in het verleden met enige regelmaat dat mensen hun hond en een enkele keer een kat mee nemen naar de dienst. Enkele tientallen jaren geleden werden er steevast met Pasen lammeren gewijd in de Florentijnse kerk, een gebruik dat nu helaas verloren is gegaan.

Nog een Florentijnse kerk in Rome
Al wandelend door de kerk en het museum vroegen we ons wel af: als deze Florentijnse kerk in opdracht van een Florentijnse paus werd gebouwd, waarom zijn Leo X (1513-1521) en de latere De’ Medici paus, Clemens VII (1523-1534), er dan niet begraven?

Het antwoord blijkt logisch. Toen de beide De’ Medici-pausen stierven, was de San Giovanni dei Fiorentini namelijk nog niet volledig voltooid. De Florentijnen kwamen in die tijd samen in een andere kerk in Rome, de Santa Maria sopra Minerva (net achter het Pantheon). Al jarenlang is dit Saskia’s favoriete Romeinse kerk, onder meer vanwege het prachtige plafond en de vele Toscaanse grootheden die er te vinden zijn.

Links van het hoofdaltaar, in de apsis, zie je het graf van Leo X. Hij was de zoon van de Florentijnse groothertog Lorenzo Il Magnifico (De’ Medici). Rechts werd Clemens VII bijgezet. Ook vind je hier Michelangelo’s Verrezen Christus, een beeld dat ooit in Florence moet hebben gestaan en naar alle waarschijnlijkheid door Raffaello da Montelupo is voltooid.

Een laatste ‘stukje’ Florence tref je aan links van het koor, in de passage naar de uitgang van de kerk aan de achterkant. Hier ligt Fra Angelico begraven, die in 1455 in het aangrenzende klooster stierf. In de kloostercellen van de San Marco in Florence vind je schitterende schilderijen en fresco’s van zijn hand.

Praktische informatie
De San Giovanni Battista dei Fiorentini ligt aan het Piazza dell’Oro. De kerk is elke dag geopend van 07.25 tot 12.00 uur en van 17.00 tot 19.00 uur. Het Museo d’Arte Sacra (Museo dei Fiorentini) is van dinsdag tot zaterdag van 10.00 tot 12.00 uur geopend. Zowel de entree tot de kerk als het museum is gratis, maar een offerte wordt op prijs gesteld.

De Santa Maria sopra Minerva vind je aan het Piazza della Minerva. De kerk is van maandag tot en met vrijdag geopend van 6.40 tot 19.00 uur. Op zaterdag is de kerk open van 6.40 tot 12.30 uur en van 15.30 tot 19.00 uur. Op zondag kun je er terecht van 8.00 tot 12.30 uur en van 15.30 tot 19.00 uur.