De Grande Traversata delle Alpi – magnifieke bergwandeltocht dwars door Piemonte

Leon Receveur, eigenaar van reisboekhandel De Noorderzon, neemt je mee op een prachtige wandeltocht: de Grande Traversata delle Alpi (GTA), een grotendeels hoogalpiene langeafstandswandelroute in de regio Piemonte.

Over een lengte van ongeveer duizend kilometer (circa vijfenvijftig dagetappes) voert deze route door de Alpen in het noordwesten van Italië, van de Zwitserse grens tot aan de grens met Ligurië, de kustprovincie aan de Italiaanse Riviera.

Leon: ‘Na de start bij het grandioze Monte Rosa-massief doorkruist deze mythische langeafstandswandelroute (LAW) achtereenvolgens de Penninische Alpen, de Grajische Alpen, de Cottische Alpen en tot slot de Maritieme Alpen. Onderweg steek je een flink aantal dwarsdalen over.

De deeltrajecten verbinden meestal oude boerengemeenschappen in hooggelegen bergdalen, via historische pasroutes. Het gehele traject loopt voor het overgrote deel door weinig toeristische gebieden.

Liefhebbers van ruige, eenzame bergnatuur kunnen hier naar hartenlust rondstruinen, zonder last te ondervinden van massa’s medewandelaars. Dat de Alpen lang niet overal overlopen zijn, blijkt hier overduidelijk.

Een initiatief van bergwandelaars uit Turijn
Het initiatief tot het ontwikkelen van deze route kwam tot midden jaren zeventig van een groep bergwandelaars uit Turijn, die elkaar ontmoetten in een lokale reisboekhandel. Deze vrijwilligers vormden later de Associazione GTA.

De GTA loopt gedeeltelijk langs het Sentiero Italia CAI (een ultra-langeafstandswandelroute die je tot in de verste uithoeken van Italië brengt) en langs de Via Alpina (een netwerk van LAW’s door het gehele Alpengebied).

De GTA is gemarkeerd met rood-witte strepen, soms aangevuld met de letters SI of GTA in het zwart. In het kader van een door de EU gefinancierd initiatief zijn voor elk traject Via Alpina-borden opgezet. Het nauwgezet volgen van de route in een bebouwd gebied kan een probleem zijn, maar zo lang je op een gedetailleerde kaart kunt zien waar je het dorp of de stad weer verlaat, is het meestal vrij eenvoudig je eigen route daarheen te vinden. Lokale bewoners zijn vaak onbekend met de GTA.

Landschap en cultuur
De GTA doorkruist een berglandschap dat tot en met de negentiende eeuw relatief zeer gecultiveerd en dichtbevolkt was. In de twintigste eeuw is de traditionele berglandbouw langzamerhand ingestort. De gebieden in de GTA-dalen hebben tussen 1870 en 2000 een bevolkingsafname van tachtig procent gekend; de gemeenschappen in de hoger gelegen dalen hebben tussen negentig en vijfennegentig procent verloren.

Sommige verlaten gehuchten hadden een bevolking van ongeveer honderd inwoners; een hoogst enkele keer leven er nog een of twee oudere bewoners. Sommige afstammelingen van oorspronkelijke bewoners, erfgenamen van de gebouwen, zien dit nu als hun tweede huis waar ze ’s zomers tijdelijk verblijven, maar de meeste huizen zijn in verval geraakt.

Als je de GTA wandelt, loop je vaak over oude wegen die de gehuchten vroeger met elkaar verbonden; mulattieras (muilezelpaden) doorkruisten kastanjebossen die in de negentiende-eeuw door een plaag werden verwoest. Op grotere hoogtes zijn nog oude landbouwterrassen en grensmuren te zien.

De Alpendalen waren cultureel onafhankelijk en hadden contact met naburige gebieden in Frankrijk, Zwitserland en de Povlakte. De Valsesia is lange tijd bewoond geweest door de Walser (een Germaanse stam uit Zwitserland die in de loop der vele eeuwen tal van hooggelegen dalen in de Alpen koloniseerde).

In de Lanzo-dalen werd, net als in Valle d’Aosta, Arpitaans gesproken; in de lagere Valle di Susa was de voertaal Piemontees. Ten zuiden van de Valle di Susa overheerste het Occitaans. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog begon een belangrijk deel van de bevolking Italiaans te spreken.

In de tweede helft van de twintigste eeuw nam het aantal dialecten af, maar sommige Occitaanse sprekers blijven in afgelegen valleien wonen. De Waldenzische Evangelische Kerk heeft nog aanhang in de regio.

Het routeverloop
De route is in beide richtingen gemarkeerd. Ik houd hier de meest gekozen richting aan, van noord naar zuid. Dan start je in de Penninische Alpen, aan de grens met het Zwitserse Wallis, bij Molini di Calasca in de Valle Anzasca of Forno in Valstrona. Sommige wandelaars starten in Wallis.

Het pad volgt de noordkant van Valsesia naar Alagna, in de buurt van de Monte Rosa (4634 meter). Daar maakt de route een bocht naar het zuiden, om via Oropa Quincinetto te bereiken, in het dal waar de rivier Dora Baltea vanuit Valle d’Aosta uitkomt in de Povlakte. Hier zit je op 295 meter hoogte en daarmee op het laagste punt van de GTA.

De GTA gaat dan de Grajischse Alpen in en beweegt vervolgens in westelijke richting. Je passeert de majestueuze Gran Paradiso (4061 meter), om daarna verder naar het zuiden af te buigen. Na het doorkruisen van de drie valleien van Lanzo Torinese bereik je na zesentwintig dagtrajecten de Valle di Susa. Dit is bij benadering het middelpunt van de GTA, en de grens tussen het noordelijke en het zuidelijke deel.

Dan loop je een van de meest verlaten streken in het Alpengebied in. In de Cottische Alpen, tussen de Valle di Susa en Valle Varaita, bestonden tot voor enige tijd verschillende varianten van de GTA naast elkaar. Een oostelijke route, die begin juni al sneeuwvrij is, is helaas verwaarloosd; de belangrijkste, westelijke route, dicht bij de Franse grens, is goed onderhouden.

De GTA loopt ten zuiden van de Valle di Susa en doorkruist de Val Chisone, de Valle Germanasca en de Val Pellice. De passage langs de Monte Viso (3841 meter) maakt gebruik van twee rifugio’s van de Club Alpino Italiano (CAI).

Het pad doorkruist vervolgens diverse valleien zoals de Valle Varaita, de onder liefhebbers inmiddels zeer bekende Valle Maira, vervolgens de Valle Grana, de Valle Stura di Demonte, de Valle Gesso en tenslotte de Valle Vermenagna.

In de buurt van Monte Argentera, in de Maritieme Alpen, zijn nog verschillende CAI berghutten. Uiteindelijk komt de GTA de Ligurische Alpen binnen, om te eindigen bij Viozene in Ormea. Verlengingen van de route gaan verder naar de treinstations van Ormea of Gerassio, steken over naar de langeafstandswandelroute Alta Via dei Monti Liguri of leiden naar de Middellandse Zee (die vanuit Ormea in ongeveer drie loopdagen te bereiken is).

De GTA is eind juni meestal sneeuwvrij. Het pad is te bewandelen door iedereen met een goede conditie, maar je moet wel tredzeker zijn en vrij van hoogtevrees. In technische zin is het niet moeilijk; er zijn geen echte klimpassages.

Een dagelijks te overbruggen hoogteverschil tussen de zeshonderd en twaalfhonderd meter is heel normaal. Vooral in het noordelijke deel zijn sommige dagtrajecten erg lang. Houd er ook rekening mee dat de markering niet altijd duidelijk te ontwaren is.

Overnachten op de route
In het gedeelte tussen Forno en Viozene – dus verreweg het grootste deel van de route – hoef je niet te kamperen (mocht je dat niet willen), want daar is voldoende onderdak: er zijn rifugio’s (herkenbaar als posto tappa, met een rood-witte GTA-vlag) en andere soorten accommodaties beschikbaar, die meestal halfpension bieden.

Veel rifugio’s zijn eenvoudig (bijvoorbeeld een slaapzaal met stapelbedden in een oud schoolgebouw); andere bevinden zich in particuliere woningen. Het prijsniveau varieert, maar ligt gemiddeld iets onder dat wat je van de meer toeristische Alpenregio’s gewend bent. Campings liggen lang niet altijd op dagafstand van elkaar, maar je kunt altijd vragen of je bij een boer kunt kamperen. Adressen vind je in de wandelgidsen of online.

Wandelkaarten
In de loop der tijd zijn er verschillende wandelkaartenseries ontstaan die de tocht op kaart hebben ingetekend. Sommige bestaan inmiddels niet meer, maar daar zijn dan weer andere voor in de plaats gekomen. Gelukkig is de cartografische kwaliteit over het algemeen sterk toegenomen.

De kaarten die door het Istituto Centrale Geografico (IGC) in Turijn zijn gepubliceerd, zijn onbetrouwbaar; de vermeldingen voor de routes buiten de GTA kunnen verouderd zijn (de routes zijn overwoekerd of geblokkeerd door aardverschuivingen).

Twee series springen eruit: de kaarten van uitgever Escursionista en die van Fraternali. Escursionista heeft vooral kaarten van Valle d’Aosta, maar ze hebben ook een aantal kaarten die Piemontese delen bestrijken, ook daar waar de GTA loopt. Fraternali is een Piemontese uitgever met kaarten van het gehele GTA traject (schaal is 1:25.000), meestal gedrukt op scheur- en watervast materiaal.

Naast deze kaartseries zijn er dan tegenwoordig ook nog de mooie wandelatlassen van de (Italiaanse poot van) National Geographic. Je hebt slechts drie wandelatlassen nodig (noord, midden en zuid) voor de gehele route. De kaarten in deze wandelatlassen (gedrukt op het oersterke stone paper) hebben ook weer de ideale schaal 1:25.000. De heldere cartografie is zeer fijngetekend.

Wandelgidsen
Naast de wandelkaarten is een goede wandelgids met routebeschrijvingen, praktische info omtrent vervoer, verblijf, GPX-bestanden, aangevuld met leuke wetenswaardigheden, zeer aan te raden. Die vind je in de Rother-reeks. Voor de GTA zijn de bekende handzame wandelgidsjes er in een Duitstalige en een Engelstalige versie. De Duitstalige wordt echter veel frequenter herzien.

Tot slot is er – ook van uitgever Rother – een mooi fotoboek over de GTA, heerlijk om ter voorbereiding doorheen te bladeren, maar ook om later te hebben, als souvenir.

Neem gerust eens een kijkje in het Italiaanse assortiment van De Noorderzon voor alle mogelijke kaarten en gidsen van Italië. Mijn collega’s en ik helpen je graag op weg, ook voor minder lange wandelingen dan deze Grande Traversata delle Alpi.’