Torre Alfina – middeleeuws kasteel in een van de mooiste dorpjes van Italië

Ten noorden van het Lago di Bolsena ligt Torre Alfina, een van de borghi più belli d’Italia, de mooiste dorpjes van Italië. Het dankt zijn naam aan de eeuwenoude kasteeltoren die sinds begin achtste eeuw boven de borgo uitsteekt.

Het kasteel was eeuwenlang in handen van verscheidene Italiaanse families, totdat een Belgische bankier het eind negentiende eeuw kocht en ingrijpend verbouwde.

Marc reserveerde een plek voor een rondleiding en neemt je mee naar het kasteel, dat in de loop der tijd onderdak bood aan adellijke families, een beroemde dichter en de voorzitter van een voetbalclub.

Drie torens met kenmerkende kantelen

Marc: ‘Op een zonnige dag ligt het kasteel er prachtig bij. Al van verre zie ik de drie middeleeuwse torens opduiken, met hun kenmerkende kantelen.

Het dorpje aan de voet van deze torens telt ruim tweehonderd inwoners, maar de schilderachtige straatjes en steegjes zijn uitgestorven. De enige mensen die ik tegen elf uur ’s ochtends tegenkom, zijn anderen die gebruik willen maken van de kans om het kasteel te bezoeken.

Ideale uitkijkpost op de grens van Lazio, Umbrië en Toscane

Als je door de poort loopt, begrijp je meteen waarom juist hier dertien eeuwen geleden een toren is neergezet. Het is een ideale uitkijkpost, in het grensgebied van Lazio, Umbrië en Toscane.

Torre Alfina ligt in het noorden van de regio Lazio, maar achter de Italiaanse tuin met strak-geknipte heggen kun je kilometers Umbrië in kijken. Niet ver achter het kasteel, naar het westen, ligt de grens met Toscane.

In documenten uit de achtste eeuw wordt melding gemaakt van een torre del cassero, een vestingtoren. Dit is de huidige centrale toren die zou zijn gebouwd door Desiderius, de laatste koning van de Longobarden.

Het middeleeuwse kasteel van de familie Monaldeschi

Een paar eeuwen later onderkende de rijke en machtige familie Monaldeschi uit Orvieto het strategische belang van deze plek. Rond het jaar 1200 kreeg de familie het gebied in bezit.

Ze bouwden die ene toren uit tot een middeleeuws kasteel, dat ook nog een bescheiden rol heeft gespeeld in de felle strijd tussen Welfen en Ghibellijnen over de vraag wie nu de baas was: de paus of de keizer.

Op de grote grasvlakte die wordt omarmd door de drie vleugels van het kasteel, is de geschiedenis van het gebouw zichtbaar. De middeleeuwen komen terug in de voorgevel van het kasteel en in de torens van donkere lokale basaltsteen.

Om de vesting nog beter verdedigbaar te maken, kwam er aan de noordkant een vleugel bij. De zalen in deze vleugel ademen nog een middeleeuwse sfeer. Twee putti dragen het wapen van de familie Monaldeschi: drie dubbelgekante gouden banen op een blauw vlak.

Van kazerne tot villa

De gevels van de drie vleugels hebben nu nog maar weinig weg van een kasteel. Na ruzie binnen de familie Monaldeschi kwam het geheel in handen van de Cervara-tak.

Het was legerofficier Francesco Sforza della Cervara die in de zestiende eeuw besloot tot een ingrijpende transformatie. Voorheen was het kasteel voornamelijk gebruikt als kazerne en voelden de adellijke familieleden er niets voor om te gaan wonen in wat in essentie een vesting was. Francesco Sforza maakte het echter tot zijn thuis.

Hij wilde dat deze plek het karakter zou krijgen van een renaissancevilla. Tegen het hoofdgebouw liet hij een open loggia aanleggen en de vensters in de zijvleugel werden aangepast in stijl van de renaissance.

Boven de ramen liet hij zijn naam aanbrengen en om het geheel een minder militair aanzien te geven, liet hij de torens verlagen tot het niveau van het dak en de kantelen weghalen.

Een Belgische bankier als nieuwe eigenaar

Sforza had geen mannelijke erfgenaam. Na zijn dood kwam het kasteel via het huwelijk van een nicht in handen van een markies uit Florence en zijn familie.

Die hebben er weinig mee gedaan en na twee eeuwen verwaarlozing besloten ze het rond 1880 te verkopen. Ze vonden iemand die het graag wilde hebben: Edouard (in Italië Edoardo genoemd) Cahen d’Anvers, een steenrijke Belgische bankier.

Zijn familie had een enorme liefde opgevat voor Italië. Edoardo’s vader, die tijdens de Nederlands-Belgische oorlog in 1830 fortuin had gemaakt, speelde een grote rol in de Risorgimento, de Italiaanse eenwording.

Dankzij een netwerk van andere bankiers in Europa verstrekte hij royaal leningen voor de oorlogen van koning Vittorio Emanuele II tegen Oostenrijk, dat grote delen van het noorden van Italië in handen had. Als beloning daarvoor werd hij in 1866 in de adelstand verheven. Voortaan mochten de Cahens en hun mannelijke eerstgeborenen zich graaf noemen.

Edoardo wilde aan deze titel ook graag een territorium verbinden. Het markizaat van Torre Alfina was daar bij uitstek geschikt voor.

De torens gaan weer de hoogte in

Het is door de ingrepen van Edoardo en zijn zoon Rodolfo dat het kasteel zijn huidige aanzien heeft. De middeleeuwse torens werden gerestaureerd en weer naar de oorspronkelijke hoogte gebracht.

Tegenover de vleugel die Francesco Sforza had laten maken, kwam een soortgelijke vleugel. Op de zo ontstane binnenplaats werd ruimte gemaakt door een bestaand gebouw af te breken en een doorkijkje te maken naar de nieuw aangelegde tuin. De open loggia werd dichtgemaakt, om die ruimte beter bewoonbaar te maken.

Loggia vol grote namen

De Cahens wilden graag laten zien dat ze Italiaans waren. Ze hadden namelijk weliswaar de Italiaanse nationaliteit aangenomen, maar werden nog steeds als buitenlanders gezien.

Voor de loggia lieten ze grote kopieën maken van beroemde schilderijen van Annibale Carracci, Giulio Romano en Andrea Mantegna, om aan te tonen dat ze volledig thuis waren in de Italiaanse kunst. Veel kostbare schilderijen zijn verkocht, maar er is ook veel dat nog precies zo is als in de tijd van de Cahens.

De keuken is hersteld in eind-negentiende-eeuwse staat, nadat Edoardo Cahen moderniseringen had doorgevoerd, zoals stromend water en een ingenieus systeem om het kille gebouw ’s winters te verwarmen.

Een monumentale trap voert naar de eerste verdieping, de piano nobile, waar een vergelijkbare loggia te zien is als op de begane grond.

Muzikaal conflict tussen Cahen en D’Annunzio

Interessant zijn de grote fresco’s van schilder Pietro Ridolfi die verwijzen naar een beroemd en hoogopgelopen conflict tussen Rodolfo Cahen en Gabriele D’Annunzio.

Cahen was ook componist en had muziek geschreven bij een toneelstuk van D’Annunzio: Il sogno di un tramonto d’autunno (de droom van een zonsondergang in de herfst).

Hij dacht daarvoor mondeling akkoord te hebben gekregen van D’Annunzio. Die ontkende dat en ging met een andere componist in zee. Pas na een fikse ruzie en flink wat geld kreeg Cahen een handtekening van D’Annunzio en kon het stuk worden opgevoerd.

De schilderijen verwijzen naar scènes uit het stuk, met erboven portretten van Rodolfo Cahen en Gabriele D’Annunzio (met opkrullende snor).

Op deze verdieping is ook de werkkamer gesitueerd van Rodolfo Cahen, die graag schilderde.

Tragische periode voor Torre Alfina

Edoardo Cahen overleed in 1894. Hij ligt begraven in het park achter het kasteel. Rodolfo heeft hier gewoond totdat Mussolini in 1938 zijn rassenwetten afkondigde.

Cahen, die nooit trouwde, verhuisde naar Zwitserland en ging later in Frankrijk wonen. Hij is nooit meer terug geweest in Torre Alfina.

Bij zijn dood in 1955 liet hij alles na aan zijn huismeester. Die besloot twee jaar later het kasteel mét al zijn kunstschatten te verkopen, aan een ondernemer uit Rome. Toen die in 1969 failliet ging, is de enorme schilderijencollectie, met allerlei topstukken, geveild en uiteengevallen.

In de jaren tachtig werd de flamboyante ondernemer Luciano Gaucci, eigenaar van de voetbalclub Perugia, de kasteelheer. Maar ook hij ging failliet.

Na een reeks juridische strubbelingen kwam het kasteel in 2021 in handen van een ondernemer uit Rome. Nu is het te huren voor evenementen en is het op gezette tijden te bezichtigen.

Praktische informatie Torre Alfina

Informatie over rondleidingen en openingstijden van het kasteel vind je op de website van Torre Alfina.

Bij het kasteel hoort ook een bos, met daarin het graf van Edoardo Cahen. Ook dat is alleen met een gids te bezichtigen. Het is de particuliere eigenaar van het kasteel en de gids van het bos helaas nog niet gelukt om de tijdstippen daarvoor aan die van de rondleiding door het kasteel te koppelen.

Er is geen aparte website voor een bezoek aan het bos, in principe op zaterdag en/of zondag. Informatie is alleen op te vragen via een e-mail aan filippobelisario@libero.it, riccardoschiavo@libero.it of claudiosperoni@libero.it of via de coöperatie L’Ape Regina (per telefoon of Whatsapp, via 0039-3888568841).