Fianello, een middeleeuws dorp waar de tijd stil is blijven staan

Heleen woont in het zuiden van Umbrië, tegen de grens met Lazio aan. In deze blog neemt ze je mee de grens over, naar de regio Lazio, om op bezoek te gaan in Fianello.

Heleen: ‘Vanuit Calvi dell’Umbria is dit een mooie wandelroute. De wandeling duurt ongeveer vier uur (heen en terug), waarbij je hoofdzakelijk over de verharde weg loopt. Je kunt deze route dus ook prima fietsen.

Fianello ligt op de grens van Umbrië en Lazio. De formatie van het dorp dateert uit de middeleeuwen, zoals blijkt uit de talrijke documenten die zowel ter plaatse als in de beroemde abdij van Farfa te vinden zijn.

Het dorp, dat wordt afgesloten door twee poorten, ligt op een heuvel, op ongeveer honderd meter vanuit de vallei. Op het Piazza del Borgo, het kleine centrale plein, staat het Palazzo Savelli Orsini.

Het oorspronkelijke palazzo dateert uit de elfde en twaalfde eeuw. Rond 1500 is er een deel aangebouwd, waarbij een verbinding werd aangelegd tussen het oude en het nieuwe palazzo. De ingang bevindt zich onder deze verbinding. Het portaal uit de renaissance is gelukkig nog steeds in uitstekende staat te bewonderen.

Het palazzo zelf bevindt zich echter in een ernstige staat van verval. Alleen een groots renovatieproject kan het weer in zijn oude pracht en glorie herstellen. Het is te hopen dat dit gebeurt voor het volledig instort…

Aan het plein vind je ook de parochiekerk die is gewijd aan Johannes de Doper. In de kerk zijn mooie schilderijen te vinden en een beeld van Maria dat van bijzonder belang is, maar helaas zijn de deuren al jaren gesloten vanwege schade. De aardbeving van oktober 2016 heeft de situatie nog eens verergerd. De vraag is of er hier ooit nog een kerkdienst zal plaatsvinden.

Tegen de kerk aan staat een vijfhoekige kerktoren, een van de weinige vijfhoekige torens in de Sabijnse heuvels. Het is een opvallend gebouw dat je al van verre ziet uitsteken boven de daken van Fianello.

Ook de moeite van een kijkje waard is de monumentale oven, il Forno di Fianello, die een officiële erkenning heeft gekregen als artistiek en historisch erfgoed. De oven is een zeer interessant voorbeeld van een fundamenteel intacte oven.

De oven werd op 29 augustus 1998 weer voor het eerst aangestoken door twee inwoners van Fianello, tijdens La Festa del Pane, het feest van het brood. Er werd brood gebakken, maar ook pizza.

De volgende fase om de oven te behouden, omvat het herstel van de terracotta bekleding van de ovenvloer en de gedeeltelijke reconstructie van de bestaande plaat. Ten slotte moet ook het dak zo snel mogelijk worden geïsoleerd.

Op de ruïnes van een belangrijke Romeinse villa van de Flavia-familie werd de kerk Santa Maria gebouwd. Door de eeuwen heen heeft deze kerk vele renovaties ondergaan. Tot een paar jaar geleden was deze kerk echter weer volledig vervallen. Gelukkig is het dak onlangs herbouwd en het interieur gerestaureerd. Er staan nog meer interventies gepland om de restauratie te voltooien.

De Santa Maria heeft drie beuken. Die aan de rechterkant is verhoogd, de linkerbeuk is slechts een ruïne. Opvallend is de crypte die zich onder het altaar bevindt en die wordt ondersteund door zuilen die verschillen van de zuilen die elders in de kerk aanwezig zijn.

De twee zuilen bij de ingang zijn gemaakt met Romeinse stenen, zoals je kunt afleiden uit een opschrift dat gedeeltelijk zichtbaar is. De derde zuil toont een bas-reliëf van een duif die een tros druiven pikt.

Een ander belangrijk stuk is de marmeren plaat in het midden van de apsis. Aan de binnenzijde van de apsis en in de crypte zijn belangrijke fresco’s zichtbaar. Er is een fresco dat de kroning van Maria afbeeldt, een ander laat Christus met twee figuren met een kap zien, een verwijzing naar de leden van de Broederschap van de Goede Dood.

Helaas is de kerk altijd zo goed als leeg. Vanaf 1950 trokken de dorpelingen weg. Het al zo goed als verlaten dorp raakte vervolgens in 1961 definitief onbewoond, als gevolg van zogenaamde ‘groene plan’, dat onder meer de bouw van boerderijen met landbouwgrond aanmoedigde. Veel bewoners verlieten hun huizen en gingen buiten de stadsmuren wonen.

Gelukkig zijn er in de loop der tijd mensen geweest die besloten hebben om in het dorp te investeren. Onder hen zijn veel Duitsers, Belgen en Nederlanders. Ondanks het feit dat Fianello er op het eerste oog uitziet als een verlaten dorp, wordt er toch een aantal culturele activiteiten georganiseerd, zoals rondleidingen, culturele routes en historische re-enactments.

Een van de inwoners, een excentrieke kunstzinnige man, die onder aan in het dorp woont met zijn vele katten, verzorgt de rondleidingen en neemt je mee op pad. In een ondergrondse gang waar vroeger voedselvoorraden werden bewaard, laat hij je zien dat Fianello ooit aan zee heeft gelegen: in de wanden zijn vele schelpen zichtbaar. Tot voor enkele jaren terug was er ook een restaurantje waar je in de weekenden een tafeltje kon reserveren om te genieten van de lokale keuken, maar helaas is dat inmiddels gesloten.

In Fianello wonen nu nog dertien gezinnen, die samen voor 26 inwoners zorgen. De meeste mensen wonen buiten de oude kern. De rest van de huizen worden slechts tijdens het weekend of in de zomer bewoond.

Door de gemeente Montebuono is van alles gedaan om het verval van Fianello tegen te gaan. Door middel van subsidies, financieringen en leningen is er destijds een begin gemaakt met renovatie- en rehabilitatiewerkzaamheden. Zo is er een water- en rioleringsnetwerk aangelegd en zijn de onstabiele hellingen waar het dorp op ligt versterkt. Door verschillende oorzaken is de aanleg van het gasnetwerk helaas verhinderd.

De bestrating van het hele dorp is hersteld en de oude school en de parochiekerk zijn gerestaureerd. Ook heeft het consortium van Fianello een lening ontvangen om verschillende gebouwen te beschermen tegen aardbevingen. Het Palazzo Savelli Orsini is bijvoorbeeld gestut om verder instorten te voorkomen, maar meer dan dat is er niet gebeurd.

Eigenlijk is het wel een trieste aanblik. Fianello, dat eens zo’n mooie borgo was, is in verval geraakt. Zal de oude glorie ooit weer terugkomen? Wellicht moet ik de burgemeester van Montebuono eens tippen over het idee wat de burgemeester van Ollolai geïntroduceerd heeft, waarbij je een huis voor een euro kunt kopen. Wellicht is Fianello dan nog te redden.

Benieuwd naar het spookstadje Fianello? Ga dan logeren bij Heleen, bij B&B Vista sull’oliveto, en laat je betoveren door onderstaande plaatjes uit dit verstilde plaatsje!

met dank aan Francesca Ausenda voor een aantal foto’s