Bezoek het Romeinse badhuis in het Thermenmuseum Heerlen

We stonden midden in de Thermen van Caracalla en de Thermen van Diocletianus, waar de Romeinen de tijd namen voor een bad. We bewonderden de resten van de badhuizen in Pompeï en dompelden ons onder in de Terme di Saturnia, in het zuiden van Toscane.

We waren echter al jaren niet meer in het Romeinse badhuis in Heerlen geweest, dat werd gebouwd tussen 65 en 73 na Christus en zich daarmee het oudste stenen gebouw van Nederland mag noemen. Het moet een indrukwekkend gebouw zijn geweest, met een façade die bijna vijftig meter lang was en wel acht tot tien meter hoog.

Maar liefst vierhonderd jaar lang kwamen Romeinen er badderen, tot ze uit deze streek verdwenen en het badhuis in verval raakte. Pas vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden de resten van het Romeinse badhuis ontdekt. Men startte tijdens de eerste jaren van de oorlog met de opgravingen, maar al snel waren er andere prioriteiten en werden de resten weer toegedekt.

In de jaren zeventig besloot men dit unieke stukje Romeinse historie open te stellen voor het grote publiek. Na zorgvuldige opgravingen en de bouw van een moderne constructie over het voormalige badhuis heen, opende het Thermenmuseum in 1977 de deuren.

Naast de restanten van het badhuis, waar je sinds kort ook tussendoor kunt wandelen, over een houten loopbrug, vind je in het museum ook schitterende archeologische vondsten uit de Limburgse bodem. Zo krijg je een prachtig beeld van het Romeinse verleden van Heerlen en omgeving.

Lees ook: Ontdek het Romeins Kwartier in Heerlen

Naar het badhuis
Voor je het Romeinse badhuis betreedt, bekijk je de kunstig gemaakte 3D-film Het badhuis ontwaakt, die je laat zien hoe het badhuis is ontstaan. Dankzij het samenspel van licht en geluid word je meegezogen in de geschiedenis en zou je bijna willen dat je, net als de Romeinen, meteen je tuniek en slippers kunt verwisselen voor een weldadig bad.

Helaas stroomt er nu geen water meer door de baden, maar dankzij een wandeling over het nieuwe looppad krijg je alsnog een perfect beeld van hoe een bezoek aan de thermen er in de Romeinse tijd uitzag. Zeker als je de audiotour neemt, waarin de Romeinse Amaka je alles vertelt over hoe een badhuisbezoek er precies uitzag.

Zo was een Romeins badhuis bijvoorbeeld niet zomaar een zwembad of een sauna, maar een complex met verschillende soorten baden, een sportschool en een gezondheidscentrum ineen. Een bezoek aan het badhuis was bovendien een sociaal gebeuren, waarvoor de Romeinen uitgebreid de tijd namen. Hier trof je andere mensen, sportte je, liet je je masseren, kon je terecht voor een schoonheidsbehandeling of een bezoek aan een arts.

Hoewel rijke Romeinen thuis een eigen badvertrek hadden, ging de gewone man dagelijks naar een badhuis. Tegen betaling van een bescheiden bedrag (volgens Amaca het equivalent van € 2,50) genoot je van de zuiverende werking van het water.

Mannen en vrouwen baadden overigens gescheiden. ’s Ochtends vroeg hadden de vrouwen het badhuis voor zich alleen, waarna de mannen de rest van de dag de tijd hadden voor een bad.

Wie nu het beeld voor zich ziet van een grote badkuip, zoals je die bijvoorbeeld ziet staan op het Piazza Farnese in Rome, heeft het mis. Een Romeins badhuis kende geen badkuipen maar wel verschillende baadruimtes, vertrekken met grote baden waarin de Romeinen zich konden onderdompelen.

Het gezondst was het afwisselen van warme en koude baden. De meeste Romeinse badhuizen beschikten dan ook over een aantal verschillende vertrekken: een caldarium (voor een warmwaterbad), een tepidarium (het lauwwarme vertrek waar je je kon laten insmeren met badolie), het sudatorium (de zweetruimte met warme lucht die zorgde voor het openen van de poriën, zodat men alle zweet en vuil van zich af kon schrapen) en het frigidarium (het koude vertrek, waar men een plonsbad nam in een van de koude dompelbaden).

Daarna was er tijd voor een snack (er zijn rondom het badhuis fragmenten van kleine aardewerken schaaltjes teruggevonden waarin deze lekkernijen werden geserveerd, maar ook van oesterschelpen), een praatje of een bezoek aan een arts, zodat je geheel verkwikt weer huiswaarts keerde.

Na je wandeling door de resten van het badhuis kun je de opgraving ook vanaf de hoger gelegen loopbrug bekijken, met een aantal video’s en projecties die je nóg meer vertellen over deze unieke plek uit het Romeinse verleden van Heerlen.

Romeinse schatten uit heel Zuid-Limburg
Na je bezoek aan het badhuis bewonder je de expositie Romeins Zuid-Limburg, met Romeinse schatten uit Heerlen en omgeving. Ook hier vertelt Amaka je meer over wat er allemaal te zien is.

Je stuit er op een muntschat die pas werd gevonden bij het bouwen van het museum. Hij lag zo goed verstopt, dat men de 869 munten tijdens de opgravingen niet had gevonden.

In de vitrines liggen ook mini-schildjes die dienden als amulet voor Romeinse ruiters, om het kwaad af te weren waar ze onderweg op konden stuiten. Ook mooi: de spekstenen gietmal voor amuletten, die iets ten noorden van het badhuis werd gevonden.

Naast amuletten droegen de Romeinen ook sleutelringen (zo had je de sleutel die toegang gaf tot kistjes vol kostbare materialen, die je thuis bewaarde, altijd dicht bij je). Nog mooier zijn de fibula’s, spelden, zoals de schitterende mantelspeld in de vorm van een schildpad, die is gevonden naast het badhuis, en de kleurrijke speld in de vorm van een duif, die werd gevonden op een voormalig Romeins grafveld.

Interessant is ook het loden plaatje dat als een soort etiket werd gebruikt voor kurk. Dankzij de tekst op dit plaatje weten we dat een Romein uit Zuid-Limburg kurk had besteld in Griekenland. Mogelijk verkocht deze Romein flesjes badolie in de thermen, die hij afsloot met een stukje kurk.

Van een Romeins frescokunstenaar is een marmeren wrijfschaal voor verf teruggevonden. Met een stampertje, eveneens van wit marmer, kon hij pigmenten omtoveren tot verf voor zijn muurschilderingen.

Tijd voor vertier was er ook, zo zie je aan de resten van een schellenraam, een Romeins muziekinstrument, en aan het speelbord van kalksteen, dat met lijnen is bekrast en waarschijnlijk werd omsloten door een houten tafel, zodat men comfortabel kon plaatsnemen aan een speeltafel in plaats van het bord op schoot te moeten houden.

Bijzonder waardevol is ook de replica van de stenen askist. Er werden er vier gevonden, met veel glaswerk en andere accessoires, maar de toenmalige vinders verkochten het grootste deel van de vondst aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

In deze collectie prijkt ook de ‘kruik van Lucius’, die in 1971 werd gevonden in de resten van een pottenbakkersoven aan de Putgraaf in Heerlen. Op de kruik staat de inscriptie Lucius Amaka fecit Ferenius ligonam (Lucius Ferenius heeft deze kruik gemaakt voor Amaka). In dit artikel lees je meer over deze kruik.

Verderop in het museum kunnen kinderen ook hun eigen Lucius-kruik maken, waarbij het alfabet dat ook in de kruik is gegraveerd als voorbeeld dient voor de tekst die ze op hun eigen kruik willen schrijven:

Een laatste schitterende vondst in de collectie is het zandstenenbeeld van de godin Minerva, dat werd gevonden in de vlak bij het Thermenmuseum gelegen Geleenstraat. Minerva draagt een schild onder haar rechterarm, maar draagt een hoofdtooi in plaats van een helm – een aanwijzing dat het ook een Germaanse godin zou zijn.

Deze Minerva/Matrone maakt eigenlijk deel uit van de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, maar is tijdelijk weer even te bewonderen in de stad waar het werd gevonden.

Open & bloot
In deze interactieve expositie leer je meer over het gebruik van het badhuis. Welke behandeling zou jij hebben gekozen? Wat zijn de moderne equivalenten van de producten die de Romeinen meenamen naar / gebruikten in het badhuis?

Je ziet hier ook de steen van Sattonius, die is vernoemd naar Marcus Sattonius, een legerofficier en later gemeenteraadslid in Xanten. Deze Sattonius financierde de opknapbeurt van het badhuis en wilde dat zijn bijdrage na de restauratie niet vergeten zou worden. Vandaar dat hij zijn gebaar liet vereeuwigen door het in een steen te beitelen, die hij vervolgens zelf bij het badhuis plaatste.

Ook op bezoek in het Romeinse badhuis?
Dat kan! Je vindt het Thermenmuseum aan de Coriovallumstraat 9 in Heerlen. Het museum is van dinsdag tot en met vrijdag geopend van 10.00 tot 17.00 uur; op zaterdag, zondag en feestdagen kun je er van 12.00 tot 17.00 uur terecht.

Tickets reserveer je voorafgaand aan je bezoek via deze link. Een ticket kost € 9,95 voor volwassenen. Kinderen en jongeren tot 18 jaar hebben gratis toegang. Meer informatie vind je op de website van het Thermenmuseum.

met dank aan het Thermenmuseum voor een aantal foto’s