Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Bernini’s afwerende hand – Fontana dei Quattro Fiumi (Piazza Navona)

Afgelopen dagen heb je hier op Ciao tutti regelmatig de namen van Francesco Borromini en Gian Lorenzo Bernini voorbij zien komen. Beide kunstenaars hebben een stempel op de Romeinse kunst en architectuur gedrukt, waarbij we hebben gezien dat ze de Eeuwige Stad niet alleen hebben voorzien van veel mooie bouwwerken maar ook van opvallende grapjes, trucjes en gezichtsbedrog.

Beide heren konden echter niet samen door één deur. Ze keken met afgunst naar elkaars werk en gunden elkaar het licht in de ogen niet. Kreeg Borromini een opdracht toegewezen, dan deed Bernini zijn uiterste best om een ander groot project naar zich toe te trekken, waarbij het enige doel leek de ander te overtreffen. Rome heeft uiteraard geprofiteerd van deze strijd, die een ongekende ijver en drang naar schoonheid bij de kunstenaars losmaakte.

Over de strijd tussen Borromini en Bernini doen verschillende verhalen de ronde, waarbij die over het Piazza Navona wellicht het meest tot de verbeelding spreekt.

In SPQR – Anekdotische reisgids voor Rome lezen we over de ontstaansgeschiedenis van Bernini’s Fontana dei Quattro Fiumi (Vierstromenfontein) in het midden van het Piazza Navona:

‘In het midden van de piazza staat de prachtige Fontana dei Fiumi (de Vierstromenfontein) van Bernini uit 1651. Terwijl deze fontein werd gebouwd, meldde het sprekende beeld Pasquino:

Noi volemo altro che guglie e fontane;
pane volemo, pane, pane, pane!’

Wij willen wat anders dan obelisken en fonteinen;
brood willen we, brood, brood, brood!

De fontein werd namelijk onder meer bekostigd met het geld van een extra belasting op brood, zout en vlees.

In de wedstrijd voor de versiering van het plein was Bernini, door de na-ijver van zijn rivalen, aanvankelijk van deelneming uitgesloten. Innocentius X had alleen Borromini en Algardi om ontwerpen verzocht. Bernini was immers niet zo geliefd bij Innocentius X, omdat hij de beschermeling was geweest van zijn voorganger en vijand Urbanus VIII.

Het was Bernini’s vriend en beschermheer Ludovisi, voor wie de kunstenaar het Palazzo di Montecitorio op de gelijknamige piazza had gebouwd, die hem ertoe overhaalde toch een ontwerp in te dienen. Om de opdracht binnen te halen deed Bernini een zilveren schaalmodel van de fontein cadeau aan Donna Olimpia Pamphilji, de lievelingsschoonzus van de paus. Die was daar zo verrukt over dat zij haar invloed op haar zwager aanwendde om ervoor te zorgen dat de bouw aan Bernini werd toevertrouwd.

Zodoende snoepte Bernini de opdracht af van zijn voormalige leerling Borromini, aan wie het werk in eerste instantie was beloofd. Het zou met de rivaliteit tussen die twee nooit meer goed komen, maar Innocentius X kon nu eenmaal niet om Bernini’s talent heen en hij begon hem steeds meer te waarderen. Van deze paus zijn de woorden: ‘De enige manier om aan Bernini’s kunst voorbij te gaan is haar niet te zien.’

De beelden van de vier stromen, die door leerlingen van Bernini zijn gemaakt, personifiëren de vier toen bekende werelddelen. De Nijl (Afrika, door Giacomo Antonio Fancelli) draagt een doek over het hoofd, wat verwijst naar het feit dat de bronnen van de Nijl nog niet ontdekt waren, maar ook doet het verhaal de ronde dat dit beeld zijn gelaat bedekt om Borromini’s kerk, de Sant’Agnese, niet te hoeven zien. Naast de Nijl heeft de paus zijn wapen laten aanbrengen. Ook de Ganges (Azië, door Claude Poussin), met een lauwerkrans op het hoofd en met een grote stok tussen de knieën, wendt zich ongeïnteresseerd af van de kerk.

De Donau (Europa, door Antonio Raggi) torst het pauselijk wapen. Bernini zou dit beeld opzettelijk met de rug naar het in opdracht van Innocentius X op de Piazza Navona gebouwde Palazzo Pamphilji hebben neergezet. Het zou een verwijzing zijn naar de gierigheid van de paus. De Rio de la Plata (Amerika, door Francesco Baratta) is een aapachtig wezen, dat symbool staat voor de pas begonnen kerstening van Amerika, waar missionarissen het licht van Christus naar de ongekerstenden, de primitieven brachten.

De hand van dit beeld lijkt een afkeurend gebaar naar de kerk te maken, waarmee Bernini wederom zijn afkeuring voor de kerk van zijn rivaal Borromini zou hebben uitgedrukt. Het zijn mooie verhalen, maar ze kunnen helaas niet kloppen: de fontein werd onthuld in 1651, terwijl met de bouw van de kerk pas in 1652 werd begonnen…’

Al was het dan wellicht niet Bernini’s bedoeling met zijn fontein de kerk van Borromini voor gek te zetten, het verhaal over zijn hand die een afwerend gebaar jegens de kerk maakt, vindt nog steeds gretig aftrek onder de toeristen die het Piazza Navona bezoeken. Of het zijn voorzienende blik was of gewoon puur toeval, we zullen het nooit weten, maar zeker is dat de hand van Bernini voor eeuwig met de Romeinse geschiedenis verweven is.

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

2 reacties

  1. rachele del nevo

    ciao sono rachele ….drawingbike…ricordi al pantheon hai comprato dei disegni da me….
    un saluto…

  2. Ciao Rachele, grazie! La moka è già nella mia cucina ad Amsterdam 🙂 La prossima settimana scrivo l’articolo, ti mando il link!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *