Canale Monterano – een mysterieus spookdorp als beroemde filmset

Ongeveer vijftig kilometer ten noorden van Rome, ten westen van het Lago di Bracciano, vind je een verlaten dorp: Canale Monterano, dat dienst deed als filmset voor onder meer Ben Hur en Il Marchese del Grillo.

Volgens de verhalen die de ronde doen, zou het er spoken. Jesper brengt een bezoek aan het dorp om te kijken of er inderdaad geesten rondwaren…

Spookdorp in het groen

Jesper: ‘De smalle weg die naar Canale Monterano leidt, is niet bepaald vlak te noemen. Al hobbelend moet ik beide handen aan het stuur houden om niet van de weg te geraken. Ik haal dan ook opgelucht adem als ik de parkeerplaats zie.

Gewapend met mijn fotocamera stap ik uit en volg ik een zanderig pad. Al gauw zie ik de resten van een vijftiende-eeuws aquaduct opdoemen, overwoekerd door groen – alsof de natuur de historie van deze plek probeert te bedekken.

Die historie gaat ver terug. Al ten tijde van de Etrusken lag hier een nederzetting, Manthuris genaamd, een afgeleide van het Latijnse Mantus, de god van het hiernamaals. Later werd dit Manturanum, dat nog weer later Monterano werd.

De naam Canale Monterano ontstond nog iets later, als verwijzing naar de smalle rivier de Lenta, die dit stukje Lazio in tweeën deelt. Het dorp ligt bijna vierhonderd meter boven zeeniveau, met waar je ook maar kijkt groen, in alle tinten die je je maar kunt voorstellen.

Het natuurgebied Riserva Naturale di Monterano, waar Canale Monterano deel van uitmaakt, beslaat meer dan duizend hectare en is daarmee een van de groenste plekken van de regio Lazio.

Een Romeinse enclave

Vanaf de vierde eeuw was Monterano en omgeving in handen van de Romeinen. Vanwege de strategische ligging vlak bij de Via Clodia, een van de ‘snelwegen’ van het Romeinse rijk die van Rome naar Saturnia liep, hadden de vijandelijke troepen uit het noorden van Europa hun oog laten vallen op Monterano. Er ontbrandde een felle strijd en veel inwoners verlieten Monterano om verderop een nieuwe nederzetting te stichten, met flinke verdedigingsmuren.

In de veertiende eeuw werd het oorspronkelijke Monterano ontdekt, mede dankzij de lokale bisschop, die geen gelegenheid ongebruikt liet om de aandacht van de paus naar Monterano te leiden. Het dorp kende een periode van grote bloei. In die tijd werd het reeds genoemde aquaduct bijvoorbeeld aangelegd, om Monterano van fris water te kunnen voorzien.

Pauselijke bescherming

Toen de uit Monterano afkomstige Emilio Bonaventura Altieri in 1670 (op tachtigjarige leeftijd!) tot paus werd gekozen, hoorde je de muren van Monterano bijna zwellen van trots. Een van de door hen beschermde inwoners was verkozen tot paus!

Clemens X, zoals Altieri’s pauselijke naam luidde, had geen mannelijke erfgenamen. Om ervoor te zorgen dat zijn erfenis toch binnen de muren van Monterano bleef, moest een van de leden van de adellijke familie Paluzzi Albertoni de naam Altieri gaan dragen.

Die eer viel ten deel aan Paluzzi Albertoni, die Gaspare Paluzzi Albertoni werd gedoopt en tegelijkertijd de titel van hertog kreeg. Onder zijn bewind werd Monterano nog weer wat mooier, wat belangrijker, wat grootser.

De hand van Bernini

Een van de dingen die hij op zijn conto schreef, was het contracteren van niemand minder dan Gianlorenzo Bernini – die we kennen van zijn fonteinen, beelden en ontwerpen in Rome. Bernini ontwierp de kerk en het klooster van San Bonaventura in Monterano, plus de façade van het Palazzo Ducale, met de schitterende leeuwenfontein.

Toen paus Clemens X in 1676 overleed, viel Monterano onder bewind van de pauselijke staat. De familie Altieri had steeds minder in de melk te brokkelen en langzaam maar zeker raakte het dorp in verval. Dat werd versneld door een omvangrijke malaria-uitbraak.

Een ruzie over het gebruik van de graanvelden met het nabijgelegen dorp Tolfa bleek de figuurlijke doodsteek voor Monterano. De Franse troepen gebruikten deze twist om Monterano aan te vallen en te plunderen. Wie kon, liet alles achter en vluchtte. Alleen twee geestelijken van het San Bonaventura-klooster bleven achter.

Een gat in het dak van de kerk

De San Bonaventura-kerk staat nog altijd overeind, al is het dak grotendeels verdwenen, net als bij de Abbazia di San Galgano in Toscane. De fontein voor de kerk wordt door sommigen overigens eveneens toegeschreven aan Bernini, maar we weten helaas niet zeker of hij ook daadwerkelijk voor het ontwerp tekende.

Niet ver van de kerk, aan het Piazza Lunga, vind je het vroegere Fortezza Monteranese, dat werd omgetoverd tot het Palazzo Ducale, met de Fontana del Leone, die wel echt is toe te schrijven aan Bernini.

Dit deel van het dorp is een klein juweeltje, al moet het nodig opgepoetst worden. Het is helaas zwaar verwaarloosd; de elementen hebben er vrij spel.’

Canale Monterano als unieke filmset

Hoewel Jesper geen spoken ziet, is het niet moeilijk om je voor te stellen dat Canale Monterano als spookdorp te boek staat. Mede dankzij deze bijnaam is het een geliefde set voor filmmakers. Onder meer de films Guardie e ladri (1951), Ben Hur (1959), Il Marchese del Grillo (1981), Puoi baciare lo sposo (2018) en de Netflix-serie Luna nera (2020) werden hier opgenomen.

Leuk om te weten: net als in Siena vindt er elk jaar in augustus een Palio plaats. Vertegenwoordigers van de zes verschillende wijken strijden om de Gonfalone, een prestigieus vaandel met het wapen van Monterano.