10x wijn proeven in Piemonte

Rik Rensen neemt ons in zijn verhalen vooral mee naar zijn geliefde Piemonte, waar hij een gerestaureerde boerderij bezit die je ook kunt huren en van waaruit hij verhalen schrijft over deze regio. Dit keer tipt hij 10 fijne wijn hotspots in Piemonte.

‘Mijn eerste ervaring met Italiaanse wijnen gaat ruim veertig jaar terug in de tijd. De zomer van 1974 was Interrailzomer. Je bent jong, je pakt je rugzak, je hangt er ook nog een veel te zware tent aan en je gaat met de trein op reis. Naar Zuid-Europa natuurlijk. Daar zijn zon, strand en mooie meiden in overvloed.

Veel leeftijdgenoten zullen zich nog wel de grensovergang tussen Zuid-Frankrijk en Italië, op het spoor bij Ventimiglia, herinneren. Hangend uit het raampje van een trein koop ik mijn eerste mandfles Chianti voor omgerekend twee gulden.

Het is zinderend heet. Snel, snel, snel betalen. De trein staat op het punt van vertrekken. De verkoper gebaart naar mijn portemonnee die aan een touwtje om mijn nek hangt. Ik trek er omgerekend tweeduizend lires uit. Hij grist ze uit mijn handen en snelt verder naar het volgende raam waar dorstige jongeren uit hangen. Opnieuw doet het verkopertje goede zaken. De trein zet zich weer in beweging. We glijden station Ventimiglia uit.

Enkele kilometers verder zegt een een ervaren medereiziger hoofdschuddend dat ik me voor vijftig cent heb laten afzetten. ‘Wat maakt het uit?’ denk ik tevreden. Ik geniet van het uitzicht op de Middellandse Zee en de ondergaande zon die in het water verdwijnt. Ik ben in Italië, de wijn smaakt bedwelmend lekker en ik neem me voor hier nooit meer weg te gaan.

Bijna vijftien jaar later maak ik als Italië-correspondent voor NRC Handelsblad mijn eerste uitgebreide verslag over het bekende Toscaanse wijnhuis Isole e Olena, dat in handen is van de van oorsprong Piemontese familie De Marchi. Het is 1985 en Italië zal vijf jaar lang mijn werkterrein zijn. ‘Waarover moet ik berichten?’ vraag ik mijn krant in Rotterdam. ‘Over alles wat jij en de lezers interessant vinden,’ is het antwoord. De laars ligt aan mijn voeten.

Mijn vader, thuis in Nederland, leest het artikel over de Toscaanse wijnboer en moet onbedaarlijk lachen. Hij weet als geen ander een goede wijn te waarderen en acht mijn kennis over wijn van niet veel hoger niveau dan mijn verhaal over die ene mandfles Chianti uit Ventimiglia. De waarheid moet verteld worden: daar heeft hij gelijk in. Daarom ben ik als een spons wanneer bedrijfsleider Paolo Massi van Isole e Olena vertelt over terroir, de invloed van het weer, het belang van ‘terugsnoeien’ en de kwaliteit van houten vaten die worden gebruikt om wijnen te laten rijpen. Ik hang samen met een paar Australische wijnmakers aan zijn lippen.

Bedrijfsleider Massi vertelt dat Italië ruim duizend inheemse druivensoorten telt. Ik sta perplex. Ruim duizend verschillende soorten! Het is onmogelijk die allemaal te onthouden, laat staan al die verschillende smaken te herkennen en blind te reproduceren.

Weer vijfentwintig jaar later ben ik neergestreken in een oud landhuis in het Piemontese Roccaverano, van waaruit ik de wijnstreek tussen Acqui Terme en het westelijk gelegen Cuneo verken. Ik val als een blok voor deze regio met zijn vlaktes, het glooiende heuvellandschap met uitzicht op de witte Alpentoppen. Daartussen middeleeuwse dorpjes en uitgestrekte wijnvelden. Piemonte is een goed bewaard geheim, fluister ik tegen mezelf.

Wat me direct opvalt, is de trots en de passie van wijnproducenten – groot en klein – op het Piemontese platteland. En de hartelijkheid; ik ken geen regio in Italië waar wijnproducenten, en zelfs ook producenten van de beroemde koningswijn de Barolo, zo open en gastvrij zijn als in Piemonte. Kom daar maar eens om in de Franse Bordeaux of de Bourgogne, waar de deuren van de betere wijnboeren gesloten blijven als je ze met een spontaan bezoek overvalt.

In de Piemontese Langhe leer ik druiven kennen als Cortese, Barbera, Nebbiolo, Arneis, Brachetto, Cortina, Dolcetto, Favorita en Timarosso. Zelfs de Chardonnay-druif die zulke bijzondere wijnen voortbrengt in de Franse Bourgogne wordt in Piemonte met veel succes verbouwd.

Een jonge generatie wijnboeren werkt hier met passie aan de productie van schitterende wijnen. Wrijving geeft glans: dat geldt zeker in de beroemde Barolo-streek waar jonge wijnboeren strijden met hun behoudende vaders en grootvaders, over de klassieke vinificatiemethoden die al decennia lang zijn voorgeschreven. Vroeger deed een Barolo er zeker tien jaar over voor hij op dronk was en dan nog kon de tannine tussen je kiezen knerpen. Een Barolo is bij deze jonge generatie al na vijf jaar op dronk.

10 Piemontese wijn hotspots
In de tien jaar dat ik nu door Piemonte reis, heb ik vele wijnboeren leren kennen en met sommige ben ik zelfs bevriend geraakt. Uit die lange lijst heb ik tien wijn hotspots samengesteld. Ik wil niet beweren dat hier per se de allerbeste wijnen worden gemaakt.

Als ik een top tien zou willen samenstellen van goede, dure wijnen dan koop ik een gids die mij vertelt waar de allerbeste wijnproducenten van naam en faam te vinden zijn. Geen kunst aan, en ook geen lol.

Het wordt pas echt spannend dat ene boertje te vinden dat in alle bescheidenheid een top wijn produceert. Een kleine producent dus waar de prijs-kwaliteitverhouding optimaal is. Een wijnhuis ook waar vakmanschap, passie en gastvrijheid hand in hand gaan. Dat gaat voor al deze tien plekken meer dan op.

Borgo Isolabella della Croce
Niet velen zullen het hem nadoen. Op zijn zeventigste jaar koopt Ludovico Isolabella della Croce een wijnlandgoed in de kleinste DOC (de kwaliteitsnorm voor Italiaanse wijnen) van Italië: het gehucht Loazzolo. Het is niet zomaar een wijnlandgoed. Het is deels verwaarloosd en grote delen van het terrein kunnen alleen met de hand worden bewerkt. Sommige wijnstokken blijken zelfs zeventig jaar oud te zijn. ‘Ietsje jonger dan ik,’ zegt Ludovico lachend. Vrijwel alle onderhoud gebeurt hier met de hand, onder leiding van wijnmaker Andrea Elegir.

Ludovico is een Milanese graaf en samen met zijn zonen runt hij een grote advocatenpraktijk in Milaan. In zijn schaarse vrije tijd is hij veelal te vinden op zijn wijngoed in Piemonte. ‘Ik wil iets zinvols terugdoen voor Moeder Aarde,’ antwoordt hij op mijn vraag waarom hij op deze hoge leeftijd nog aan dit avontuur begonnen is. Inmiddels maakt hij wijnen die op internationale festivals al vele prijzen hebben gewonnen.

Een aantal van zijn wijnen is vernoemd naar de vrouw en dochters van de graaf: de Serena – die ik zelf de lekkerste vind – de Augusta, de Maria Teresa en de Ginevra. Een van zijn beste wijnen, de Superlodo, heeft de graaf naar zichzelf vernoemd. Zijn topwijn – een Pinot Nero – heet Bricco del Falco. De kwaliteit spat er van af. Op het wijnlandgoed worden ook witte wijnen geproduceerd. Zijn Sauvignon is van het witte assortiment de allerbeste.

Op het domein, dat hoog in de heuvels boven Loazzolo ligt, is een proeflokaal aanwezig en er wordt Engels gesproken. De wijnproeverijen die ik er had waren altijd weer feestje!

Je vindt Borgo Isolabella della Croce aan de Regione Caffi 3 in Loazzolo (Acqui Terme), telefoonnummer 0039-014487166 of 0039-0144857303. Omrijwijnen: Serena (droge rode Barbera), Superlodo Monferrato Rosso (droge rode wijn), Trentasei (Brachetto d’Acqui, een zoete mousserende wijn).

Cavallero
Toen de oude Giacomo nog leefde, scheurde ik samen met hem in zijn oude Fiat500 met gaten in de bodem langs zijn wijngaarden. Zo trots was hij op zijn domein: alles moest ik zien, de druiven moest ik vasthouden en proeven en hij liet me precies zien hoe ver hij zijn planten terug snoeide voor een optimaal resultaat.

De oude Giacomo had last van zijn hart, maar daar wilde hij niets van weten. Hij bleef zijn dagelijkse ritje naar het nabij gelegen dorp Vesime maken, net als zijn dagelijkse wandeling door de wijngaarden. Tot hij op een dag rustig is ingeslapen en het wijngoed Cavallero naliet aan zijn zoon Lorenzo Domenico.

Het huis Cavallero maakt simpele tafelwijnen die er mogen zijn. Soms wint het een medaille, zoals met de Moscato d’Asti die een prijs won op een wijnconcours in New York. Zijn lekkerste witte wijnen vind ik de Ca’ Santa die wordt gemaakt van de Chardonnay-druif (€ 4,90 per fles, opgevoed op metalen vaten) en de Cortese (€ 3,10 per fles).

De Barbera’s van Cavallero vind ik niet bijzonder. Dat geldt weer wel voor een aantal andere zeer koopwaardige wijnen bij deze wijnboer: de Bracchetto d’Acqui en de Dolcetto (in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden een droge rode wijn) met een prima prijs-kwaliteitverhouding.

Je vindt Cavallero Vini aan de Regione Cavallero 3 in Vesime (Asti), telefoonnummer 0039-0144 89054. Omrijwijnen: Ca’ Santa, Cortese, Brachetto d’Acqui en Moscato d’Asti.

Cascina Bertolotto
Alleen al voor het uitzicht is een bezoek aan dit wijngoed de moeite waard. De druiven zijn op de omliggende heuvels aangeplant. Aan het einde van de negentiende eeuw werden hier de eerste druivenstokken in de grond gestoken. Een deel van de gebouwen is nu ingericht als agriturismo, met vanuit de prachtig ingerichte kamers op de eerste verdieping een panoramisch uitzicht over het hele dal.

Mijn absolute favoriet is de witte Monferrato Bianco Il Barigi (van 70 procent Favorita en Cortese), maar ook de dessertwijn die slechts sporadisch wordt gemaakt, de late oogst Suri di Bertolotto, is heerlijk. De beheerders, broer en zus Fabio en Manuela, organiseren graag een proeverij. Manuela spreekt redelijk Engels; Fabio spreekt alleen Engels als hij er zin in heeft…

Je vindt Cascina Bertolotto aan de Via Rocchetta in Spigno Monferrato, telefoonnummer 0039-0144 91551. Omrijwijn: Il Barigi.

Azienda Azelia
We aten in Ristorante I Caffi In Acqui Terme en kregen een fles Barolo Azelia uit 2007 aangeboden. We leven in het jaar 2013. Ik vraag of deze Barolo niet veel te jong ontkurkt wordt. Sarah, de eigenaresse en sommelier, zegt dat deze wijn gemaakt wordt door een producent die ‘weet hoe het moet’. Sarah: ‘Deze Barolo wordt op kleine vaten gerijpt en is daardoor veel eerder op dronk dan de Barolo’s vol tannine die door de oude generatie wijnbouwers nog wel wordt gemaakt.’

We volgen een dag later het spoor terug. Onderweg bellen we met Azienda Azelia. ‘Jazeker bent u welkom. O, bent u met zijn tweeën? Geen probleem, u bent nog steeds onze gast.’

Het wijngoed Azelia beslaat zestien hectare kostbaar land in het dorp Castiglione Falletto, op een steenworp afstand van Barolo. We worden hartelijk ontvangen door zoon Lorenzo die is vernoemd naar zijn grootvader. Vader Luigi werkt op het land.

Lorenzo leidt ons rond over het domein en laat ons alle wijnen proeven die het wijngoed produceert. Zijn gastvrijheid is overweldigend, zijn enthousiasme aanstekelijk, de wijnen verrukkelijk. Dit is een producent die weet hoe een Barolo in opperste balans gemaakt moet worden.

Van de Nebbiolo-druif maken vader Luigi en zoon Lorenzo met hun team vier verschillende Barolo’s. Voor het dagelijkse gebruik staat er ook nog een vakkundig gemaakte Nebbiolo Langhe in de schappen. Ook de Barbera-druif wordt verbouwd en levert een aantal mooie wijnen op, die wederom aantonen de Luigi Scavino zijn vak tot in de puntjes beheerst.

Je vindt Azienda Azelia aan de Via Alba Barolo 143 in Castiglione Falletto (Cuneo), telefoonnummer 0039-0173 62859. Omrijwijn: Barolo Azelia DOCG.

Cascina Sant’Eufemia
Als gastvrijheid een naam zou hebben, dan heette hij Paulo en Chiara. Dit jonge echtpaar beheert Cascina Sant’Eufemia in het gehucht Sinio. Op dit landgoed worden Dolcetto, Barbera, Nebbiolo en een aantal andere wijnen geproduceerd. Aan het wijnlandgoed is ook een mooie agriturismo verbonden en een deel van het landgoed is vrijgemaakt voor de teelt van hazelnoten.

Cascina Sant‘Eufemia is een relatief kleine producent die zijn wijnen vooral in Piemonte afzet. De productie is te klein om de blik naar het buitenland te wenden. Chiara: ‘We doen hier alles zelf: het planten van de wijnstokken, het snoeien en opbinden, het onderhouden van de gaarden en de pluk. Alleen bij het plukken worden we geholpen door een aantal extra krachten.’ Ook het persen van de druiven en de uiteindelijke botteling gebeurt in eigen beheer. Op afspraak organiseren Paulo en Chiara graag een wijnproeverij.

Je vindt Cascina Sant’Eufemia aan Localita Sant‘Eufemia 3 in Sinio (Cuneo), telefoonnummer 0039-0173263986. Omrijwijnen: Barbera 2011 en Nebbiolo 2009.

Cascina Pastore Colombo
In 2004 koopt de Piemontese cardioloog Antonio Colombo negen hectare aan wijngaard buiten het gehucht Bubbio. Hij slaat de handen ineen met vinoloog Riccardo Cotarella en twee jaar later opent hij zijn nieuwe cantina, waar de druiven worden verwerkt tot mooie wijnen.

We bezoeken het domein op een miezerige dag. De zoon van de cardioloog, Andrea Colombo, ontvangt ons met open armen. Het is lange tijd droog geweest en ‘dan is motregen goed voor de grond,’ zegt hij. ‘Veel beter dan slagregens want al dat water spoelt in een keer weg. Motregen dringt langzaam de grond in. Veel beter!’

De productie van wijnen is beperkt. Maar ook hier geldt dat minder meer is. Andrea vertelt dat Piemonte in het verleden heel veel wijnen maakte van een redelijke kwaliteit. Daarnaast had je natuurlijk de absolute top: de mannelijke Barolo en de vrouwelijke Barbaresco, die allebei van de Nebbiolo-druif worden gemaakt. Het grote verschil tussen twee: de grond waarin de druivenstokken worden geplant en de tijd dat de wijnen rijpen in houten vaten.

Op dit relatief jonge wijngoed worden Pinot Nero en Chardonnay geplant. Andrea: ‘Voor slechte wijnen is hier geen plaats meer. De jonge generatie wijnboeren in Piemonte wil kwaliteitswijnen produceren. Daarvoor moet je snoeien en nog eens snoeien. Hele trossen druiven worden hier weggegooid om uiteindelijk van de overgebleven druiven prachtige wijnen te kunnen maken.’

Je vindt Cascina Pastore Colombo aan de Regione Cafra 172/b in Bubbio (Acqui Terme), telefoonnummer 0039-0144 8522807. Omrijwijnen: Pinot Nero Apertura (bij voorkeur de jaren 2009 en 2011), Piemonte Chardonnay Silviandre, Moscato d’Asti Pastú en dessertwijn Moscato Passito Tardi.

Il Cascinone
Ligt de toekomst voor de succesvolle wijnmakerij in de wijze waarop wijngoed Il Cascinone zijn wijnen aanbiedt aan de klanten? Aantrekkelijk en slim is het concept in ieder geval wel. De formule? Open een goed restaurant op je wijnlandgoed, laat je gasten de wijnen proeven die rechtstreeks uit de cantina komen en biedt die wijnen vervolgens na de maaltijd rechtstreeks te koop aan.

De formule is uiterst succesvol. De klanten kopen er gretig hun wijnen of gaan een dag later naar de Cooperativa Araldica in het nabijgelegen dorp Castel Boglione, waar de wijnen van Cascinone en een paar andere wijnhuizen te koop worden aangeboden.

Il Cascinone ligt midden in het heuvellandschap, net buiten de thermenbadplaats Acqui Terme. We rijden langs de ontelbare rijen druivenranken die als soldaten in het gelid staan. Onder het beschermende grote wijnblad hangen de druiventrossen te rijpen, beschermd tegen de brandende zonnestralen.

Wie de lekkerste wijnen van het wijngoed wil proeven, kiest in het restaurant het menù gastronomia of het menù degustazione. Dat kost vijfentwintig euro per persoon. Voor vijf euro extra worden er per gang prachtige wijnen bijgeschonken, met in totaal vijf verschillende wijnen. Ja, je leest het goed: één glas wijn kost slechts één euro. En de ober is de beroerdste niet: als ik vraag om de Nebbiolo van Cascinone uit het mooie jaar 2009, dan ontkurkt hij de fles subiet.

Een dag later melden wij ons bij de Cooperativa Araldica. We proeven er het hele gamma aan wijnen; de verschillende Barbera’s, de Nebbiolo’s en zelf een enkele witte wijn. Ik kies voor de Barbera d’Annona als de wijn van deze dag. Bij Araldica proeven we ook een witte wijn die geweldig smaakte: de Roero Arneis Colle Rosa DOCG. Wanneer je de Cooperativa bezoekt, moet je die zeker niet laten staan…

Je vindt Il Cascinone aan de Regione Boschi 2 in Acqui Terme, telefoonnummer 0039-0144594602. De Cooperativa Araldica ligt aan de Via Roma 2 in Castel Boglione, telefoonnummer 0039-0141762630. Omrijwijnen: Rive – Barbera d’Asti Superiore, Crocera – Barbera d’Asti Superiore, Castellero Langhe Nebbiolo en D’Annona – Barbera d’Asti.

Renato Fenocchio
Hij noemt zichzelf contadino, boer, in Neive, deze Renato Fenocchio. We zouden zijn wijn pas veel later hebben ontdekt als we ons eerste glas niet gedronken hadden bij restaurant Parc aan de oude haven in Hilversum. Sommelier Bas schenkt ons een glas van zijn Barbera d’Alba en we zijn meteen verkocht. We ruiken en proeven rozen, leer en tabak. De wijn is met een finesse gemaakt zoals ik een Barbera zelden eerder gedronken heb.

Terug in Piemonte besluiten we meteen het spoor terug te volgen naar de cantina van Renato Fenocchio. We worden door de vrouw van Renato hartelijk begroet en met een royaal gebaar het proeflokaal worden binnengeloodst.

Renato werkt op het land. ‘Hij is autodidact,’ zegt zijn vrouw Milva. ‘De basisbeginselen van het wijnvak heeft hij geleerd van zijn ouders. De familie stamt oorspronkelijk uit het verderop gelegen Monforte d’Alba en is omstreeks 1800 naar Barbaresco verhuisd. Jarenlang heeft hij zijn ouders geholpen met het snoeien van de ranken, onkruid verwijderen en stokken vervangen. Uiteindelijk werkte hij in het laboratorium waar de wijnen wordt gemaakt. Het hogeschoolwerk is hij gaan doen bij een grote producent in het Barbaresco-gebied. Daar heeft hij de fijne kneepjes van het vak geleerd.’

Renato en Milva maken een aantal voortreffelijk wijnen waaronder een Dolcetto, Barbera’s, Nebbiolo’s en een Barbaresco. Maar in de optimale prijs-kwaliteitverhouding springt Fenocchio’s Elena er tijdens de proeverij in de ochtenduren er met kop en schouders bovenuit.

Je vindt Renato Fenocchio aan de Via La Marca 12 in Barbaresco(Cuneo), telefoonnummer 0039-0173638404. Omrijwijn: Elena Barbera d’Alba.

Azienda Sessanea
Ook hier wacht ons een zeer hartelijke ontvangst van de eigenaar en zijn vrouw, die er op een prachtige zondagmiddag een wijn- en spijsproeverij van maken. Azienda Sessanea ligt in het heuvelachtige gebied in de omgeving van het middeleeuwse plaatsje Monastero Bormida, aan de oevers van de gelijknamige rivier.

Het wijngoed is tot in de puntjes verzorgd. Dat geldt zowel voor de lange rijen druivenstokken die strak in het gelid zijn geformeerd als voor de grond ertussen, die vrijwel onkruidvrij is gemaakt.

De Barbera Superiore is een van de topwijnen die hier wordt gemaakt. Wij proefden een fles uit 2009 en vroegen ons af hoeveel deze voortreffelijke wijn hier bij de producent wel niet zou moeten kosten. Elf euro was het antwoord. Met recht een prima prijs-kwaliteitverhouding.

De Barbera-druiven waarvan deze wijn is gemaakt, worden niet eerder dan medio oktober geoogst. Het druivensap wordt vervolgens ten minste twintig maanden op eikenhouten vaten te rusten gelegd. Daarna rijpt de wijn nog zo’n zes maanden door op de fles, voordat hij op de markt wordt gebracht. Ook de grappa’s die in deze Azienda worden verkocht, zijn van uitmuntende prijs en kwaliteit.

Je vindt Azienda Sessanea aan de Regione Sessanea 16 in Monastero Bormida, telefoonnummer 0039-0144889007. Omrijwijn: Sessanea Barbera d’Asti Superiore.

Enoteca Regionale Acqui Terme
Wie geen tijd heeft om de vaak uitdagende tochten naar deze wijndomeinen te maken, kan terecht bij de Enoteca Regionale Acqui Terme. Hier stallen vele wijnboeren hun mooiste wijnen. Elke stad in Piemonte heeft wel zo’n enoteca waar je een keur aan wijnen vindt die de moeite van het proberen waar zijn. Het personeel is uiterst vriendelijk en laat je graag de wijnen proeven die ze de moeite van het proberen waard vinden.

Je vindt de Enoteca Regionale aan het Piazza Abramo Levi 12 in Acqui Terme, telefoonnummer 0039-0144321873. De enoteca is geopend tussen 9.00 en 13.00 uur en tussen 15.30 en 19.00 uur.’