Delitiae Italiae – een historische reisgids waarmee je het zeventiende-eeuwse Italië verkent

Als je net als wij dol bent op Italië, reisgidsen, geschiedenis en bijzondere verhalen, zul je je met het nieuwe boek Delitiae Italiae uren kunnen vermaken. Je reist vier eeuwen terug in de tijd, met een van de eerste voorlopers van Ciao tutti in handen.

Alles wat je maar wil weten over een reis naar Italië heeft Georg Kranitz von Wertheim, de Duitse auteur van Delitiae Italiae in 1559 voor je opgetekend, drie jaar later gevolgd door de Nederlandse vertaler Caspar Ens.

Afgelopen tijd hebben José van der Helm, Roos Hamelink en Geertje Wilmsen zich de moeite getroost om de originele Nederlandse tekst te voorzien van uitleg en uitgebreid cultuurhistorisch commentaar. Ook schreven ze een inleiding die nader ingaat op de inhoud, de historische context en de functie van deze vroegmoderne reisgids:

‘Wie in de zeventiende eeuw naar Italië wilde reizen, kon zijn toevlucht nemen tot vele reisgidsen. Een ervan is Delitiae Italiae, een reisgids uit 1602, verschenen als een Nederlandse vertaling van een oorspronkelijk in het Duits geschreven tekst.

Uitgegeven in een handzaam pocketformaat geeft de gids een beschrijving van de Italiaanse steden en hun bezienswaardigheden, samen met informatie over de te volgen routes. Aan het einde is een taalhandleiding toegevoegd in de vorm van een serie Nederlands-Italiaanse dialogen. Ook bevindt zich hier een lijst van in Italië gangbare munten.

Voor de lezer nu is Delitiae Italiae een prachtige bron om Italië door de ogen van de zeventiende-eeuwse reiziger te bekijken. Of om mee te nemen als je zelf op reis gaat naar Italië. De gids bevat niet alleen een schat aan informatie over bezienswaardigheden, routes en slaapplekken van toen, maar geeft ook een kijkje in de gebruiken, godsdienst, folklore, taal en de politieke situatie rond 1600.’

Het is heerlijk om in deze historische sferen door Italië te trekken. Je went snel aan het oud-Nederlands, dat je als vanzelf terug in de tijd laat reizen. We delen een drietal pareltjes als voorproefje.

Siena – gheweldighe schoone stadt op een hoochte

‘Dit is een gheweldighe schoone stadt ende leyt op een hoochte, daer van men sien can in eenen schoonen groenen dal, rontsom met mueren seer wel versien. Van Gallis Senonibus is sy ghebout worden ende ghefondeert voor Christi gebeurte 382 jaer.

Als ghy in de stadt coemt, soo logiert in den Gulden Engel, daer sult ghy wel getracteert worden. So ghy peerden begeert, contse daer oock becomen en soo ghy daer peerden van ritorno vint, die becomt ghy om een cleyn gelt tot Romen toe. Daer sal oock den Duytschen nation-pedel u comen besoecken, ghelijck te Bolonia.

[…] Dan gaet na de hooftkerck, genaemt den Dom ofte il Duomo, twelck een heerlick schoon gebou is van claren witte ende swarten marmelsteen, van buyten ende van binnen. Den klockentoorn is ooc van gelijcken, also dat men desen Duomo gelijckt op een kostelick cleynoodt. Daerin staen alle de pausen natuerlick na het leven gheconterfeyt, oock isse met seer schoone outaren geciert.’

Meer over Siena door de ogen van een zeventiende-eeuwse reiziger lees je in Delitiae Italiae. Lees voor je bezoek aan Siena zeker ook ons artikel over de Duomo van Siena, inderdaad ‘een heerlick schoon gebou’. Via deze link vind je alle blogs over deze schitterende Toscaanse stad.

Montefiascone – den alderbesten muscatel die in gantsch Italien is

De zeventiende-eeuwse reiziger wist ook Montefiascone te vinden, met dank aan een zeer illustere voorganger, zoals je in deze blog kunt lezen. In Delitiae Italiae staat het prachtig opgetekend:

‘Montefiascon leyt op eenen berch, den welcken gheformiert is ghelijck een flesch, waer van de stadt desen naem hat. Daer wascht den alderbesten muscatel die in gantsch Italien is. Aldaer sich voor eenige jaeren een prelaet in doot gedroncken heeft, den welcken daer oock begraven leyt, ende op den steen staet uutghehouwen, als volcht: Propter est, est, Dominus meus mortuus est.

Dit epitaphium heeft hem synen dienaer gemaeckt. Want desen dienaer moeste synen heer altijt voor rijden, ende waer dat hy dan goeden muscatel aentreften, daer schreef hy op de deur Est, est. Ende waer dat hy dan dit teycken vant, daer sat hy altijdt af, ende ginck al sitten drincken, so lange, dat het hem int lest zijn leven costen.’

Rome – die wijtberoemde stadt, die men het hooft van de gantsche werelt noemt

Rome – ‘die wijtberoemde stadt, die men het hooft van de gantsche werelt noemt’ – wordt uitgebreid besproken, met uiteraard de zeven pelgrimskerken, maar ook met het Pantheon en Pasquino. Prachtig vonden wij vooral het stuk over de Zuil van Trajanus:

‘Als ghy dan op desen schoonen suyl des keysers Traiani begheert te wesen, soo moet ghy den steenmetselaer aenspreken, die daer tegen over wooont, desen heeft den sleutel daer af. Aen synen huys staet oock eenen Indiaenschen vijgheboom, maer ghy moet hem eerst drinckgelt gheven, eer dat hy open wil doen.

Men seyt dat den keyser Adriano dese calomme heeft laten bouwen, om dat hy daer aen wilde tot een memorye setten laten, alle de victoryen die hy zijn leven gehadt hadden inden crijch.

Dese calomme is van louteren witten marmelsteen, van buyten so ordentlick ende constich in malcanderen geset, dat men soude meynen dat het van eenen gantschen steen ghemaeckt waer. Ende alle de slachten ende victorien, die hy gehadt heeft, staen al na malcanderen fijn ordentlic uutgehouwen. In de colonna can men van binnen op gaen, want sy heeft 186 trappen, ende 40 vensterkens, daer den dach door schijnt, ende sy is 120 voeten hooch.

Ic wil u te voren waerschouwen, dat ghy u eerst wat rust, als ghy op de calon zijt, eer dat ghy daer af siet, ofte buyten om gaet, op dat ghy niet en swijmelt. Als ghy daer boven op zijt, so cont ghy het meeste deel van de stadt oversien.’

Nog veel meer prachtige reisnotities lees je in

Delitiae Italiae | José van der Helm, Roos Hamelink en Geertje Wilmsen | ISBN 9789087049225 | € 35,- | uitgeverij Verloren | bestel Delitiae Italiae bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com

afbeelding op de cover van het boek: Het Canal Grande met de Ponte Rialto en de Fondaco dei Tedeschi | (atelier van) Canaletto | 1707-1750| Rijksmuseum Amsterdam