Bezoek het Monastero dei Benedettini in Catania

Met een oppervlakte van ongeveer zevenduizend vierkante meter is het Monastero dei Benedettini in Catania het grootste Benedictijner klooster van Italië en een van de grootste kloosters van Europa.

Het wist de enorme uitbarsting van de Etna in het voorjaar van 1669 grotendeels te doorstaan en ook de hevige aardbeving van 1693 slaagde er niet in de kloosterlingen klein te krijgen.

Het is eigenlijk een wonder dat er nog zoveel moois te zien is. Niet alleen vanwege die twee catastrofale gebeurtenissen die Catania in de zeventiende eeuw troffen, maar ook omdat het complex nadat de monniken het klooster hebben verlaten dienstdoet als kazerne, ziekenhuis en school.

Er gaat veel verloren, maar gelukkig neemt de universiteit, die het gebouw sinds 1976 in bezit heeft en beheert, alle tijd voor een grootscheepse renovatie.

Nu wandelen er studenten in plaats van monniken door de twee barokke chiostri, maar gelukkig is een deel van het Monastero dei Benedettini ook toegankelijk voor bezoekers.

Saskia nam in oktober deel aan een rondleiding en neemt je mee naar deze fascinerende plek vol historie in Catania, die op de Werelderfgoedlijst van Unesco prijkt. Ze laat je onder meer de kloostertuinen, de oude kloosterkeuken, de bibliotheek en de twee Romeinse domus binnen de muren van het klooster zien.

Inspiratie onder barokke balkons

De voorgevel van het klooster is één groot feest van barok, met groteske hoofden en andere fantasievolle decoraties die studenten en schrijvers inspireren.

Het moet heerlijk zijn om de marmeren trappen te betreden voor een college, om te mijmeren in een van de chiostri (kloostertuinen) of om na afloop van een college nog even na te praten met uitzicht op de barokke balkons.

Monumentale trappartij

Eenmaal binnen word je meteen overdonderd door de scalone monumentale, de monumentale trappartij, met neoklassiek stucwerk van de hand van Girolamo Palazzotto, die zich hierbij liet inspireren door de trappen in koninklijke paleizen, zoals het Palazzo Reale in Caserta.

De basreliëfs zijn van de hand van Giuseppe en Gioacchino Gianforma, die zich hiervoor lieten inspireren door de levens van heiligen die verbonden waren met de Benedictijner orde en door gebeurtenissen en personen uit de stad Catania.

Je ziet onder meer de heilige Benedictus, de stichter van de orde, San Nicolò, Sant’Agata, San Placido en de doop van Christus. Bij de voorstelling van de marteling van de jonge Agatha, die wordt afgebeeld als haar borsten afgesneden worden, zie je aan haar voeten een hondje, als symbool voor extreme trouw aan God. De scènes worden omlijst door slingers, kransen, engelen, bloemen en geometrische motieven.

Schrijver Federico De Roberto getuigt van de pracht van deze buitengewoon indrukwekkende trap, in zijn beroemdste roman, I Vicerè:

‘Boven aan de koninklijke trap, geheel van marmer, keek de jongen naar de muren die versierd waren met grote halfreliëfschilderijen van wit stucwerk op een blauwachtige achtergrond: Sint Nicolaas van Bari, het martelaarschap van Sint Placido, de doop van de Verlosser, met zwermen engelen rondom, kronen, guirlandes en palmtakken op het gewelf. De trap kwam uit in de oostelijke gang, voor het grote raam dat uitkeek op het terras van de eerste kloostergang.’

Chiostro di Levante

Nog onder de indruk stappen we de eerste kloostergang binnen, het Chiostro di Levante, met tussen het groen een rijk gedecoreerd koffiehuis, dat helaas niet meer als zodanig gebruikt wordt. Een echte blikvanger in het warme herfstlicht!

Chiostro di Ponente

Na deze groene kloostertuin wacht nog een kloostergang, die ouder is dan het Chiostro di Levante. Vanwege de aanwezigheid van alle marmer wordt deze kloostertuin ook wel Chiostro dei Marmi genoemd.

In het midden prijkt een marmeren fontein, die in stukken werd teruggevonden. Gelukkig kwam ook het ontwerp na een lange zoektocht in Parijs boven water, zodat de fontein opnieuw kon schitteren, al is het dan – tijdens ons bezoek – zonder water.

Ondergrondse Romeinse resten

De gids leidt ons vanuit deze marmeren kloostertuin naar de universiteitsbibliotheek, die een plek heeft gekregen in de ondergrondse gangen van het klooster, die zelfs tijdens de aardbeving van 1693 niet beschadigd raakten.

De historie gaat echter nog veel verder terug. Waar studenten nu over de boeken gebogen zitten en de monniken ooit hun voedselvoorraden bewaarden, bouwden de Romeinen ooit twee luxe woonhuizen, waarvan je onder meer een deel van de mozaïekvloer en fragmenten van fresco’s nog kunt bewonderen.

Een muur van lava

Via een bijna onzichtbare deur loodst de gids ons naar buiten, waar een enorme muur van gestolde lava oprijst. Op 8 maart 1669 ontstonden twee diepe scheuren in de Etna, waaruit lava stroomde. Er stegen rookkolommen op en de vulkaan toonde al haar kracht.

De lavastroom bereikte eind april de stadsmuren van Catania, tot aan de muren van het klooster. Gelukkig blijf het monastero zelf gespaard, maar de aangrenzende kerk niet.

Deze ‘redding’ is extra indrukwekkend als je ziet hoe hoog die muur van lava is. De lava torent meters boven de kloosterlingen uit. Rondom het thuis van de Benedictijner monniken is een soort maanlandschap ontstaan.

Het noodlot slaat nogmaals toe

In 1687, pas achttien jaar na de uitbarsting, begon men met de wederopbouw van de kerk, maar in de nacht van 10 op 11 januari 1693 wordt Catania opnieuw door het noodlot getroffen.

Dit keer worden de inwoners opgeschrikt door een aardbeving, een van de verwoestendste natuurrampen die het oosten van Sicilië heeft gekend. Volgens deskundigen bereikte de aardbeving een kracht van 7,7 op de schaal van Richter. De hele Val di Noto wordt met de grond gelijk gemaakt en ook Catania ligt grotendeels in puin.

Van het klooster blijven slechts de kelder en een deel van de eerste verdieping intact. Veertien zuilen weten de aardschok te doorstaan; de andere storten in en breken als luciferhoutjes. Net geen tien jaar later, in 1702, start men met de renovatie van het klooster, die wordt aangegrepen om het te vergroten en decoreren.

Een van de belangrijkste architecten was Gian Battista Vaccarini, die verantwoordelijk was voor de realisatie van de keukens, de grote refter en de bibliotheek. Deze architect uit Palermo had in Rome gestudeerd en kwam daar in contact met collega’s als Fontana, Michetti en De Sanctis. Zijn inspiratiebronnen bleven Bernini en Borromini, die hij met passie had bestudeerd en waarop hij vaak teruggreep.

In Catania ontwierp hij onder meer de voorgevel van de Duomo, de Badia di Sant’Agata, het stadhuis, de Fontana dell’Elefante, de Santa Chiara, de San Giuliano, de binnenplaatsen van de universiteit en het Collegio Cutelli, vele palazzi en een groot deel van het Monastero dei Benedettini.

Giardino dei Novizi

Een zeer moderne wenteltrapconstructie brengt ons naar de Giardino dei Novizi, een prachtige daktuin vol palmbomen die zoals de naam al aangeeft was bedoeld voor de nodige ontspanning van de novices, waar ze na de lessen en gebeden even konden ontspannen.

De tuin werd gebouwd op de enorme hoeveelheid lava die als vruchtbare bodem diende voor verschillende bloemen en planten, ook in de botanische tuin die de prachtige naam Villa delle Meraviglie kreeg, maar in de loop der tijd helaas verloren is gegaan.

Vanaf hier zie je de koepel van de San Nicolò l’Arena, de vroegere kloosterkerk, waar we binnenkort een aparte blog aan zullen wijden.

Aan de tuin grenst een kloostergang van meer dan tweehonderd meter, met de cellen van de monniken.

Refettorio Grande

Via het antirefettorio (waar in 1887 een koepel met sterrenkijker op werd gebouwd, die in 1981 weer werd weggehaald) leidt de gids ons naar de grote eetzaal, waar de monniken onder een groots plafondfresco van de heilige Benedictus genoten van hun maaltijden.

Museo della Fabbrica

Vanuit de eetzaal stappen we de oude kloosterkeuken binnen, met in het midden een prachtig betegeld kookgedeelte. De majolicategels zijn afkomstig uit Vietri sul Mare, aan de Amalfikust, en vormen prachtige bloemmotieven.

Hier bereidden de koks de maaltijden voor de kloosterlingen. In de vloer van de keuken zie je vier openingen die in verbinding staan met de ruimtes eronder, de zogenaamde ventre, die als voorraadkamer diende.

Tegenwoordig gaan oude en nieuwe architectuur hier hand in hand. In deze vroegere voorraadkamer bevindt zich nu namelijk het kloosterarchief, met veel authentieke documenten en een kleine bibliotheek, naar ontwerp van de Genuese architect Giancarlo De Carlo.

De Carlo wordt in 1980 door de Universiteit van Catania gevraagd om aanbevelingen te doen voor de restauratie van het klooster en de aanpassing tot universiteitsgebouw. Na zijn bezoek adviseert de architect de universiteit om een nationale ideeënwedstrijd uit te schrijven, maar daaruit komt geen enkel project voort dat voldoet aan de eisen van de ruimte en de opdrachtgever.

Drie jaar later vraagt de universiteit De Carlo om zelf een voorstel te doen, dat leidde tot de toevoeging van een aantal moderne elementen die het klooster een nieuwe identiteit moesten geven, zoals de moderne wenteltrap, de studiezaal tussen de chiostri en de collegezalen in de voormalige stallen.

Kloosterbibliotheek

Als boekenliefhebber kun je ook een kijkje nemen in de vroegere kloosterbibliotheek, die tegenwoordig deel uitmaakt van de Facoltà di Lettere, Lingue e Filosofia. Op het plafond van de grote leeszaal, de Sala Vaccarini, schittert het fresco Trionfo delle scienze e delle arti.

Ook schitterend zijn de Stanze dell’Abate, de kamers van de abt, die in de jaren twintig van de negentiende eeuw werden voorzien van spectaculaire fresco’s.

Bezoek het Monastero dei Benedettini

Wil je dit alles met eigen ogen zien? Je vindt het Monastero dei Benedettini aan het Piazza Dante 32 in Catania. Op de website van het Monastero dei Benedettini vind je alle details qua openingstijden, toegangsprijzen en rondleidingen, die zowel in het Italiaans als Engels worden gehouden.

Extra tip: Legatoria Prampolini

Bij Legatoria Prampolini, een boekhandel annex koffiezaak aan de Via Vittorio Emanuele II 333, in de buurt van het Monastero dei Benedettini, geniet je van een lekkere cappuccino en een mooie selectie boeken, reisgidsen en souvenirs. Het is de oudste boekhandel van Sicilië, die al in 1894 de deuren opende.