Iedereen kent in ieder geval één traditioneel Napolitaans liedje. Ja, ook jij! De meeste mensen weten alleen niet dat dit liedje zijn oorsprong vindt in de stad van de zon en de mandolino… We hebben het over ‘O sole mio.
Dit liedje, dat in 1899 voor het eerst werd gezongen, is ten gehore gebracht door onder anderen Andrea Bocelli, Enrico Caruso en Luciano Pavarotti. Het is echter een van oorsprong Napolitaans liefdesliedje. Het is geschreven in het Napolitaanse dialect (vandaar ook de ‘o, die in het Napolitaanse dialect staat voor het lidwoord il).
de partituur van ‘O sole mio uit 1898
foto: ARCHIsavio | Wikipedia
Om meer te weten te komen over dit liedje en andere traditionele Napolitaanse muziek, gingen Joël en Iris van Ontdek NapelsDeze link opent in een nieuw tabblad op bezoek bij Napulitanata.
Een kleine concertzaal in het hart van Napels
Napulitanata is een kleine concertzaal in Napels, tegenover het archeologisch museumDeze link opent in een nieuw tabblad, in de voormalige opslagruimte van de taxistandplaats. Het werd in 2017 opgericht door Mimmo Matania en Pasquale Cirillo, twee muzikanten die elkaar leerden kennen via een theatergezelschap dat shows gaf bij het vliegveld van Napels.
Tijdens een van hun optredens voor toeristen kwamen zij op het idee om Napulitanata te starten, een plek waar toeristen en Napolitanen kunnen genieten van traditionele Napolitaanse muziek. Wij spraken Mimmo in een lege concertzaal, omringd door oude instrumenten en bladmuziek aan de muur.
Mimmo: ‘Pasquale en ik zijn allebei muzikanten. Hij speelt piano en ik accordeon. Samen hebben we in 2013 de studie management van cultureel erfgoed afgerond. En een paar jaar later hebben we het Napolitaanse muzikale erfgoed hier in het hart van de stad een plek gegeven.
Met Napulitanata voldoen wij aan een heel simpele vraag: waar kan ik traditionele Napolitaanse muziek luisteren? Voordat Napulitanata er was, bestond er in de recente geschiedenis niets vergelijkbaars in Napels.’
Dat er voor Napulitanata niets vergelijkbaars te vinden was in Napels, is eigenlijk best merkwaardig. Daar komen we achter als we Mimmo vragen naar de geschiedenis van de Napolitaanse muziek. Hiervoor kunnen we heel ver terug de tijd in gaan, maar Mimmo neemt ons in zijn verhaal mee naar de negentiende en de twintigste eeuw.
Een korte geschiedenis van de klassieke Napolitaanse muziek
Mimmo: ‘In Napels is er altijd een sterke muzikale traditie geweest. Allereerst op het gebied van volksmuziek, dus de typische dansen en liedjes die mondeling werden overgedragen. Onder de elite was er echter ook een grote traditie van beschaafde muziek.
Dat zie je terug in het Teatro San Carlo, maar ook in het San Pietro a Majella conservatorium dat geboren is uit de vier(!) conservatoria die Napels ooit telde.
Napels was in het verleden ook dé bestemming voor veel belangrijke figuren uit de muziekgeschiedenis. Het was voor een jonge Mozart bijvoorbeeld de meest indrukwekkende stad, toen hij in 1770 met zijn vader door Italië reisde.
Met Napulitanata richten wij ons echter op de traditionele Napolitaanse muziek van de eeuw erna, met een klassiek repertoire van volksmuziek van eind negentiende en begin twintigste eeuw. Dit is echter maar een klein deel van het muzikale erfgoed van Napels.
Aan het einde van de negentiende eeuw ontstond er een nieuw fenomeen in Napels. In de huiskamers van de bourgeoisie kwamen mensen samen voor zogenaamde periodiche, huiskamerconcerten die op regelmatige basis georganiseerd werden in de betere kringen.
Muzikanten en zangers traden er op voor de gasten. Vaak was er als instrument een simpele gitaar, maar in de meest welvarende huishoudens was er soms zelfs een piano.
Dit fenomeen kwam ook voor in de lagere sociale klassen. Het decor voor muzikaal vermaak waren daar de zogenaamde casotti, de kleine benedenwoningen in de volkse buurten, waar mensen samen kwamen om muziek te maken en om te dansen. In de loop der tijd is dit fenomeen verdwenen, totdat Napulitanata het in 2017 nieuw leven in heeft geblazen.’
‘O sole mio
Een van de klassieke liedjes uit het repertoire van Napulitanata is ‘O sole mio. Een lied met een heel herkenbaar refrein, hetgeen kenmerkend is voor het Napolitaanse maar ook het Franse lied.
Volgens Mimmo staat deze muziek aan de wieg van het populaire lied dat we nu kennen, wat we definiëren als popmuziek. Maar hoe komt het dat ‘O sole mio zo de wereld over is gegaan?
Mimmo: ‘In de periode dat ‘O sole mio uitkwam, was de muziekwereld aan het veranderen. De eerste platen werden namelijk uitgebracht. Niet zoals wij platen kennen, maar de bladmuziek van liedjes. De muziek verspreidde zich door het aantal afdrukken van de bladmuziek dat verkocht werd.
Aan het begin van de twintigste eeuw steekt een ander nieuw fenomeen de kop op: de platenindustrie ontstaat. Dit faciliteerde de verspreiding van de muziek nog beter. Daar kwam bovendien de migratie bij. Veel Napolitanen vertrokken vanuit vanuit Zuid-Italië naar Amerika.
Een van die migranten was operazanger Enrico Caruso. Zijn uitvoering van ‘O sole mio heeft voor de wereldwijde expansie van dit lied gezorgd. Natuurlijk hebben ook de versies in andere talen bijgedragen aan de enorme bekendheid, zoals It’s now or never van Elvis Presley.
foto: Napulitanata
Luisteren naar Napulitanata
Wanneer we Mimmo aan het einde van het interview vragen wat zijn favoriete lied is uit het repertoire van Napulitanata, kiest hij niet voor ‘O sole mio maar voor Serenata Napoletana.
Als je hem en de andere muzikanten van Napulitanata dit liedje wil horen spelen (en we raden je dit echt aan, omdat wij er kippenvel van kregen), luister dan hieronder naar de aflevering van Ciao tutti’s podcast die we maakten over Napulitanata:
Wil je een concert bijwonen tijdens je bezoek aan Napels? Ga dan naar de website van NapulitanataDeze link opent in een nieuw tabblad voor boekingen en meer informatie.’