Acquaviva Picena – een prachtig dorpje aan de voet van een machtig fort

Wanneer je vanaf de kust door de groene Piceno-vallei rijdt, zie je in de verte het Fortezza di Acquaviva. Het torent hoog boven het dorp Acquaviva Picena uit, imposant, robuust, machtig. Het is een van de meest spectaculaire, goed bewaard gebleven forten in de regio Le Marche.

Het fort ligt in het zuidelijke deel van de regio Le Marche, in de provincie Ascoli Piceno, een streek die is bezaaid met karakteristieke middeleeuwse dorpjes. Vanessa van Agriturismo Villa Bussola neemt je mee op ontdekkingstocht door Acquaviva Picena, een van de dorpen die je niet mag missen als je in het zuiden van Le Marche vakantie viert.

Vanessa: ‘Vanaf de verschillende uitkijkpunten in het dorp en vanaf de top van het fort heb je een adembenemend uitzicht over het Sibillini-gebergte, met de Monte Vettore, over de bergen van Abruzzo (de Gran Sasso en Majella) en de Adriatische Zee.

Aan je voeten ligt Acquaviva Picena, een prachtig middeleeuws dorpje op slechts enkele kilometers afstand van de Riviera delle Palme, meer dan driehonderdvijftig meter boven zeeniveau. Het is rijk aan cultuur en tradities, zoals vrijwel alle dorpjes in Le Marche.

Het is heerlijk om hier overdag rond te lopen. Al meteen vanaf het parkeerterrein aan de Viale Giacomo Leopardi bewonder je het uitzicht over de glooiende heuvels met wijnranken en olijfbomen. Bestel een kopje koffie in de bar schuin tegenover het kerkje Madonna della Pietà en observeer de ouderen die elkaar op straat ontmoeten voor een praatje.

Het achthoekige kerkje Madonna della Pietà, met een mooie koepel, is vernoemd naar een fresco uit de vijftiende eeuw dat binnen te zien is. Het kerkje wordt beheerd door de broederschap Santissimo Sacramento en is niet altijd open (de openingstijden en/of een telefoonnummer hangen aan de deur), maar tijdens de gezellige en levendige woensdagavondmarkt in de zomermaanden staat de deur meestal open voor alle nieuwsgierige bezoekers.

Achter dit kerkje ligt een van de beste restaurantjes uit de omgeving: Osteria del Borgo. Signora Gloria runt de osteria vol passie en vertroetelt al haar klanten zoals een echte Italiaanse mamma betaamt. Vers gemaakte ravioli, de lekkerste zelfgemaakte olive all’ascolana, heerlijke vleesgerechten en de beste selectie aan lokale salami’s, kazen en wijnen… Je rolt hier van tafel!

Wip op de hoofdweg even binnen bij Il Forno Massicci e Vulpiani, een bakkerij die al zeventig jaar bestaat. Geniet van de geur van vers gebakken brood, de zoete torte en de verrukkelijke pizzette. Je komt beslist niet met lege handen naar buiten!

Schuin aan de overkant, boven de Bar Centrale, tegen de oude indrukwekkende stadswal, loopt een straatje omhoog richting het oude middeleeuwse centrum.

Als je door dit soort smalle straatjes loopt, ruik je de frisgewassen was die vrolijk wappert in de wind en hoor je de geluiden van de radio’s, televisies en spelende kinderen. Vanuit de ramen kringelen etensgeuren naar buiten. Iedereen die je tegenkomt, begroet je met een glimlach en een vrolijk ‘Buongiorno!’ of ‘Salve!’. Het dagelijkse dorpsleven is hier nog heerlijk authentiek en rustig, zoals in de meeste Marchigiaanse dorpje het geval is.

Je komt vanzelf de mooie bezienswaardigheden tegen, waarover ik je graag meer vertel. Zo wandel ik graag door de Porta di Piazza (de oude stadspoort), die naar het Piazza San Nicolò voert. Je wordt hier omringt door oude gebouwen, hetgeen knus en beschermd aanvoelt.

Aan het plein ligt de belangrijkste kerk van het dorp, de zestiende-eeuwse San Nicolò. De klokkentoren van de kerk heeft een vierkante basis en is verrijkt met een terrasje met balustrade.

Binnen kun je verschillende kunstwerken bewonderen waaronder La bara del Christo morto. Deze ‘dodenkist van Christus’ is gemaakt van fijn houtsnijwerk uit de zeventiende eeuw, een zeer gerespecteerd symbool voor de gelovigen die de kist op de avond van Goede Vrijdag in een plechtige processie door de steegjes van Acquaviva Picena dragen.

Aan de andere kant van het pleintje staat de Torre Civica. Deze verdedigingstoren was tot de veertiende eeuw de belangrijkste van de verdedigingswerken van Acquaviva Picena.

Aan de voet van de toren ligt La Terrazza Panoramica, een panoramaterras vanwaar je het uitzicht richting het zuiden kunt bewonderen, over het schilderachtige Marchigiaanse landschap dat nooit verveelt. Op het plein staat ook Il Loggiato, een oude loggia, en het Palazzo Rossi-Panelli, van een rijke lokale familie.

Rechts van het palazzo prijkt de tweede toegangspoort, de Porta da Bora. Door de poort kijk je uit over het landschap ten noorden van Acquaviva Picena. Daaraan dankt de stadspoort ook haar naam: de bora is de (meestal erg koude) droge wind die vanuit het noorden/noordoosten over de Adriatische Zee waait, soms zelfs met windstoten tot wel honderdvijftig kilometer per uur.

De oude stadsmuur is hier goed te zien. En wist je dat de ronde verdedigingstoren van de Porta da Bora, die is gebouwd in 1486, nu een woonhuis is? Ik vraag me altijd af hoe het daar binnen uitziet…

Terug op het Piazza San Nicolò zie je dat er drie hoofdsteegjes uitkomen op het plein; aan de ene kant de Via del Cavaliere en de Via dell’Ornato en aan de andere kant de Via Marziale. Loop de smalle Via dell’Ornato in en volg dit straatje omhoog.

Verscholen tussen de huizen aan de rechterkant ligt de San Giuseppe. Je loopt zo voorbij aan de eenvoudige bakstenen gevel, maar het loont toch de moeite om deze kerk, waar de broederschap van Il Cristo Morto zetelt, te bekijken.

Als je doorloopt, wandel je recht op het Fortezza Minore af, ‘het kleinere fort’, dat ook wel bekend is als Fortezza Nuova (nieuwe fort), Fortezzino (‘fortje’) of Fortezza del Mare (‘fort van de zee). Dit fort vormt de afsluiting van de stadsmuren in het oosten.

De ronde vorm, massieve muren en steile hellingen zorgden voor een optimale bescherming tegen aanvallen van buitenaf. Vanaf de top van de toren konden de bewakers de kust in de gaten houden en tijdig waarschuwen bij dreigende situaties. De ingang, die nog steeds zichtbaar is, ligt aan de binnenkant van het ommuurde dorp. Nu is er een gemetselde trap, maar in het verleden was deze van hout, zodat de trap bij een aanval gemakkelijk te verwijderen was.

Verschillende restauraties zorgden voor een moderner uiterlijk dat niet langer overeenkomt met het bouwplan van het oorspronkelijke fort. Zo is de borstwering aangepast en hebben ramen de plaats ingenomen van de oorspronkelijke mazen en bommenwerpers. De rij kraagstenen rondom de hele omtrek van de toren is wel nog authentiek.

Ik vind het heerlijk om vanaf hier zigzaggend door de smalle straatjes weer terug naar het pleintje te lopen, dan voel ik me echt terug in de tijd gaan. Mijn fantasie slaat op hol en ik waan me even in de middeleeuwen.

Eenmaal terug op het Piazza San Nicolò neem je de Via Marziale. Je loopt langs het Palazzo Sciarra (nu in handen van een grote bank). Even verderop kijk je tegen de achterzijde van de San Rocco aan, de oudste kerk binnen de stadsmuren van Acquaviva Picena, waar het houten achttiende-eeuwse beeld van San Rocco te bewonderen is.

De kerk werd gebouwd in de twaalfde eeuw, in romaanse stijl gebouwd, maar heeft door de jaren heen veel ingrijpende renovaties ondergaan. De apsis is van buiten veelhoekig, maar van binnen halfrond.

De voorgevel heeft fraaie details van beschilderd keramiek, i bacini genaamd. Deze kleurrijke – voornamelijk religieuze – versieringen werden in de veertiende eeuw vooral in het midden en noorden van Italië aangebracht. De oudste decoraties werden geïmporteerd uit islamitische landen die aan de Middellandse Zee grenzen, want de majolica-techniek met geglazuurd aardewerk was in Italië in die tijd nog niet zo bekend.

Er wordt gezegd dat het oorlogstrofeeën waren die door de kruisvaarders zijn gebracht, offergaven, verzoenende symbolen, maar het is veel aannemelijker dat ze in plaats daarvan gekocht werden omdat ze nuttig, mooi en goedkoop waren en vooral omdat ze totaal nieuw waren voor de westerse wereld.

Het steegje tegenover de kerk loopt tussen het gemeentehuis, Casa Cinquecentesca (een huis uit de zestiende eeuw) en Palazzo Seicentesco (een palazzo uit de zeventiende eeuw) door en opent zich in een binnenplaatsje waar links een prachtige boog en een doorkijkje is (il Ponte di Via Marziale).

Als je rechtdoor loopt, door een heel smal steegje, is het niet moeilijk om je voor te stellen hoe het leven hier in de zestiende en zeventiende eeuw was. Vanuit de schaduw van de nauwe opening kom je uit op het grote open plein, het Piazza del Forte, met recht voor je het majestueuze Fortezza. Che impressione!

Persoonlijk vind ik het Piazza del Forte een magische uitstraling hebben, met de huisjes zo klein en zo mooi dicht op elkaar, met daartegenover het imposante fort. Hier moet vroeger van alles plaats hebben gevonden, waarschijnlijk werden er markten gehouden, maar ook bijeenkomsten om het volk op de hoogte te stellen van belangrijke gebeurtenissen. Ik fantaseer hier graag over en zou stiekem wel eens terug in de tijd willen reizen om dat te aanschouwen.

Op dit plein kun je rechts en links de toegangspoorten zien, respectievelijk de Porta del Piazzale della Rocca en de Porta della Rocca. Loop gerust de trap op voor een mooi uitzicht op de rondingen van La Fortezza.

Als je verder onder de poort doorloopt, tot achter het fort, stuit je op een speeltuintje en een parkje met picknicktafels. Ideaal om in de zomer even uit te rusten.

La Fortezza di Acquaviva – ook wel de Rocca di Acquaviva genoemd – is een meesterwerk van militaire architectuur uit de renaissance. Het was het bolwerk van de machtige hertogen van Acquaviva en heeft tot op de dag van vandaag (nu het in handen is van de gemeente) zijn majestueuze schoonheid weten te behouden.

Het fort werd waarschijnlijk eerder gebouwd om indruk te maken dan als echt noodzakelijke verdediging. De constructie is namelijk niet erg efficiënt voor de destijds gebruikte wapens.

Je kunt het fort in het weekend en op feestdagen bezoeken (van 9.30 tot 12.30 uur en van 15.00 tot 18.00 uur). In de zomermaanden en in de kerstperiode is het fort zelfs iedere dag open. Van juni tot half september kun je er bovendien ’s avonds een kijkje nemen (van 21.00 tot 23.00 uur). Een toegangskaartje kost vijf euro (kinderen tot zes jaar mogen gratis naar binnen, voor kinderen tot veertien jaar betaal je drie euro).

Via deze video krijg je een idee hoe het fort er vroeger uitzag. Ook deze video geeft een mooi beeld van het fort.

Begin augustus vormt het Fortezza het decor van het historische festijn Sponsalia, het traditionele historische middeleeuwse huwelijk tussen dame Forasteria d’Acquaviva en heer Rainaldo di Brunforte (dat plaatsvond in 1234). Het is een grote happening met middeleeuwse spelletjes, shows, dansen, vuurwerk en een feestelijk bruiloftsbanket, allemaal in historische kostuums.

Overigens worden er het hele jaar door evenementen georganiseerd, van paasprocessies en levende kerststalletjes tot zomerfeesten. Vaste prik in de zomer is de avondmarkt op woensdag. In de straatjes en op de pleinen in het centro storico vind je kraampjes met typisch lokale producten. Ook oude ambachten komen weer tot leven, zoals de bewerking van stro tot met de hand gevlochten manden.

Breng zeker ook een bezoek aan Il Museo della Pajarola, waar de kleding van de pajarolare (de vrouwen die de traditionele stromanden van Acquaviva Picena maakten) te bewonderen is, maar ook de manden zelf. Het museum toont allerhande voorwerpen die van stro werden gemaakt, zoals poppen en gebruiksvoorwerpen voor in de keuken. Het is een traditie waar de Acquavivani nog altijd erg trots op zijn.

Acquaviva Picena heeft ontzettend veel mooie hoekjes en pittoreske steegjes. Je kunt eindeloos rondstruinen en foto’s schieten, maar er is nog één bijzondere plek die ik graag wil delen: Il Trabucco, een overdekte passage die langs de vijftiende-eeuwse muren loopt. De naam trabucco is afgeleid van de typische middeleeuwse belegeringswapens die volgens de traditie op deze plek werden bewaard.

Het pad is toegankelijk via een trap die afdaalt vanaf de Via Marziale (vlak bij het grote bankgebouw) naar de eerste overdekte ruimte binnen de uitkijktoren. Naarmate je doorloopt, worden de ruimtes met kruisgewelven en bogen breder, tot je bij de uitgang arriveert, waar je uitkomt op een mooi terras met tuin.

Een laatste maar belangrijke plek is de beste pizzeria van het dorp (en zelfs in de omgeving): Pizzeria 1941. Het is een typisch Italiaans dorpsrestaurant, waar je niet alleen pizza kunt eten, maar ook heerlijke pasta’s, vleesgerechten en toetjes. Hier verzamelen de dorpsbewoners zich voor alle feestelijke gelegenheden. Je komt hier bijvoorbeeld regelmatig de lokale voetbalclub tegen, maar ook het kerkkoor, jongeren die hun verjaardag komen vieren, de lokale comités…

Leonardo, de eigenaar, zorgt samen met zijn zus, zijn vader en een heel team voor verse pizza’s, andere gerechten en bijpassende biertjes en wijnen. Sinds een paar jaar heeft hij zich gespecialiseerd in lokaal street food. Je kunt hem iedere zaterdagochtend voor zijn restaurant vinden met heerlijke porchetta (speenvarken). Ook staat hij op foodtruckfestivals met onder meer arrosticini, olive all’ascolana en formaggio fritto. Hij weet er altijd een feest van te maken!’

Je kunt een bezoek aan Acquaviva Picena combineren met een van de vele andere mooie dorpen in de omgeving zoals San Benedetto del Tronto en Monsampolo del Tronto. Ook een dagje Ascoli Piceno is een must als je in het zuiden van Le Marche vakantie viert. In deze blog tipt Vanessa ook allerlei activiteiten die je in deze omgeving kunt doen met kinderen.

met dank aan Habitualtourist, Fortezza di Acquaviva Picena
en de gemeente Acquaviva Picena voor een aantal foto’s