Bestel Saskia's roman Het perfecte recept

Caravaggio’s zeven werken van barmhartigheid voor de Pio Monte della Misericordia in Napels

In 1606 vluchtte Caravaggio vanuit Rome naar Napels, waar hij enige tijd verbleef voordat hij ook deze stad moest ontvluchten. Gelukkig was hij lang genoeg in Napels om voor de kerk Pio Monte della Misericordia een van zijn meesterwerken te schilderen, De zeven werken van Barmhartigheid.

Zijn opdrachtgevers, die deel uitmaakten van de grootste liefdadigheidsinstelling van Napels, stonden erop dat hij de belangrijkste werken van barmhartigheid, zoals ze in het evangelie van Matteüs vermeld stonden, op één altaarstuk zou weergeven: ‘Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik zat in de gevangenis en gij zijt tot Mij gekomen’ (Matteüs 25, 35-36).

Caravaggio-Misericordia-Napels

Hoe Caravaggio tot de compositie op het altaarstuk kwam, zullen we helaas nooit precies weten, maar zeker is dat hij de kunst niet bij een collega-schilder af heeft kunnen kijken. Nog niet eerder had een schilder namelijk met zoveel gevoel voor drama een religieus onderwerp geschilderd, nog nooit eerder stonden gewone mensen uit een doodgewone volkswijk model voor zo’n belangrijk werk dat als altaarstuk moest dienen. Sla deze unieke Caravaggio dan ook zeker niet over tijdens je bezoek aan Napels!

Meestal is het vrij rustig in de kerk van de Pio Monte della Misericordia (Via dei Tribunali 253), zodat je alle tijd hebt om de zeven werken van barmhartigheid een voor een te zoeken. Geheel rechts zie je een vrouw die een man de borst geeft. Deze twee figuren beelden direct twee werken van barmhartigheid uit: het voeden van de hongerigen en het bezoeken van de gevangenen.

Het tafereel dat Caravaggio hier heeft geschilderd zou gebaseerd zijn op de oude Romeinse legende van Cimon en zijn dochter, Pero geheten. Cimon zit in de gevangenis te wachten op zijn terechtstelling. Hij krijgt nauwelijks iets te eten en wordt elke dag een beetje zwakker. Het is maar de vraag of hij zijn terechtstelling nog zal meemaken. Pero heeft net een kindje gekregen en redt haar vader van de hongerdood door hem stiekem de borst te geven.

De naakte man op de voorgrond is een bedelaar die van de heilige Martinus een stuk van zijn mantel krijgt, waarmee Sint Maarten het derde werk van barmhartigheid nakomt: het kleden van de naakten. Daarnaast is de heilige Jakobus van Compostella in gesprek met een herbergier. Caravaggio verbeeldde hiermee het vierde werk van barmhartigheid: het bieden van onderdak aan vreemdelingen.

Achter hen zie je een gretig drinkende Simson: het laven van de dorstigen is het vijfde werk van barmhartigheid. Het bezoeken van de zieken, het zesde werk van barmhartigheid, wordt waarschijnlijk uitgebeeld door de jongen naast de bedelaar.

Links van Pero die haar vader de borst geeft, wordt in de figuur van de man met de toorts het zevende en laatste werk van barmhartigheid afgebeeld: het begraven van de doden. Van de dode zie je alleen zijn voeten. De oplettende lezer heeft vast al opgemerkt dat dit zevende werk van barmhartigheid niet door Matteüs werd genoemd.

Paus Innocentius III voegde dit zevende werk in het jaar 1207 toe aan de lijst van de werken van barmhartigheid van Matteüs. Het is ontleend aan het Bijbelboek Tobit, waarin de zorg voor de overledenen specifiek wordt benadrukt: ‘Ik gaf brood aan de hongerigen en kleren aan de naakten; als ik het lijk van een volksgenoot buiten de muren van Nineve zag liggen, dan begroef ik het’ (Tobit 1,17).

Zielen van Napels
Documentairemaker Vincent Monnikendam vond in Caravaggio’s De zeven werken van Barmhartigheid een prachtige aanleiding om het heden en verleden van Napels met elkaar te verbinden. In Rome schetst hij een bewogen portret van de bewoners van deze bijzondere stad. Napels blijkt een rariteitenkabinet dat menige toerist zal ontgaan, maar dat iedereen die Napels een warm hart toedraagt zal raken.

Monnikendam weet het troosteloze leven dat een groot deel van de Napolitanen leidt schitterend in beeld te brengen. De wanhoop van een oudere vrouw die zich door de nauwe straatjes van de stad sleept is tastbaar.

Een ballonnenverkoper sloft door dezelfde straten en kijkt daarbij met een wezenloze blik in de camera. Je zou hen mee willen nemen naar het indrukwekkende werk van Caravaggio, hen de levenskunst die van dit schilderij afspat willen laten indrinken. Maar bovenal zou je hen willen laten geloven dat de zeven werken van barmhartigheid ook vandaag de dag nog door een groot deel van de mensen wordt nageleefd…

Bestel Zielen van Napels via deze link bij bol.com

Ontdek de leukste routes in Italiaanse steden!

2 reacties

  1. marijcke haccou

    Vele keren in Napels geweest en pas vorige maand de Misericordia in detail bekeken. Prachtig. Leuk, om je artikel hierover wederom te lezen.

  2. Net gezien in Ripley. Nu wil ik daar heen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *