Vroegboekkorting bij hu openair villages & campings

Een verborgen verrassing in Città di Castello: Tipografia Grifani Donati

Renée de Haan en Matthijs Pronker maakten samen een nieuwe reisgids over Umbrië. Renée tekende de verhalen op, Matthijs fotografeerde de bijzondere steden en dorpen, het natuurschoon en heel veel ander moois dat Umbrië tot zo’n heerlijke vakantiebestemming maakt.

Als voorproefje van deze nieuwe gids delen ze een verhaal over een bijzondere drukkerij in Città di Castello, een plaatsje in het noorden van Umbrië.

Renée: ‘Città di Castello staat al eeuwenlang bekend als centrum van kunst. In het verlengde daarvan staat hier de drukkunst centraal, met machines uit vervlogen jaren en prenten op geschept papier. Alessandro, van het lokale toeristenbureau, tipte ons dat we beslist een reportage moesten maken van Tipografia Grifani Donati, een historische drukkerij die voor publiek toegankelijk is en nog altijd volop in bedrijf.

Liefde voor papier

Midden in de hoofdstraat hangt op een van de palazzi een aanduiding op koperplaat: La Tipografia. Hier moeten we zijn. Boven aan een steile trap wacht ons een gedenkwaardig welkom door drukkunstenaar Giovanni Ottaviani en schilder-beeldhouwer Giampaolo Tomassetti.

De twee hebben zeer uiteenlopende verledens, zo blijkt al snel. Ze ontmoetten elkaar enkele jaren geleden op een kruispunt in hun beider bestaan. Dat leidde tot een kruisbestuiving die nog dagelijks garant staat voor nieuwe drukvondsten en wisselende tentoonstellingen.

Wie de stap waagt om hier binnen te treden, krijgt de hele geschiedenis van Tipografia Grifani Donati te zien. Sinds de oprichting in 1799 werkt de drukkerij nauw samen met kunstenaars die de drukker stimuleren om telkens lithografieën uit te brengen of andere machines aan te schaffen. De allereerste drukpersen staan nog in het bij de drukkerij horende Museo della Stampa en vol liefde demonstreert Giovanni hoe alles nog werkt.

Grootmoeders wijze raad

Achter elke muur schuilt hier een verhaal. We laten Giampaolo verder werken aan een tekening en geven het woord aan Giovanni. Hij behoort tot de zevende generatie van drukkers en is geboren in het appartement naast de drukkerij.

‘In 1970 kocht ondernemer Francesco Duranti dat appartement en maakte er een palazzo in Liberty-stijl van. De hele familie moest verhuizen; alleen opa mocht het kleine kamertje dat aan de drukkerij grensde behouden.

Mijn jeugd speelde zich hier af, met de school slechts dertig meter verderop. Ik rende als jochie direct na school de trap op naar oma. Zij heeft me gevormd en geleerd dat we allemaal een geweten hebben, maar dat niet iedereen het gebruikt. Ook leerde ze me dat ik eerst moest leren gehoorzamen voordat ik een eigen levensweg zou kiezen.

Eerst zat ik in militaire dienst bij Sansepolcro. Toen ik terugkwam, hier in de drukkerij, waren er veel discussies. Over het behoud van de traditie en de kracht van moderne technieken. Ik ben opgestapt en mijn eigen bedrijf begonnen, op een industrieterrein.

We waren de eerste in Umbrië die kalenders met een ringband uitbrachten. Tonnen papier gingen er per jaar doorheen. Ik werkte en werkte en op een dag wist ik: dit gaat niet goed. Ik was opgebrand. Alles draaide om productie; de liefde voor het vak raakte zoek.

Ik dacht aan mijn oma die me meegaf: ‘Je moet meester van jezelf zijn en altijd de dromen van je vader meenemen.’ Hij overleed toen ik negentien was. En ineens was het duidelijk: Ik moest terug naar de drukkerij hier, lithografieën maken. Liefst op basis van chalcografie, dus graveren met een scherpe pen in koper of zink, of in ons geval speciaal hout. De techniek komt uit China en wij zijn nog een van de weinige drukkerijen in Europa die dit beoefenen.’

Magische ontmoeting

Geholpen door zijn moeder, een oom, zijn echtgenote en vrienden, wist Giovanni een kapitaal vrij te krijgen om het museum in te richten en de drukkerij met kunst te verbinden.

Giovanni: ‘Ik mocht weer terug naar huis! Hier ben ik weer meester van mezelf en ga ik door zonder veel na te denken. Met alle objecten heb ik een band en als je dan iemand leert kennen die heel bijzonder tekent, dan kun je beginnen. De ontmoeting met Giampaolo was magisch.’

Terwijl Giampaolo met een muziekje op de achtergrond een litho bijkleurt, gaat de rondleiding van start. Giovanni’s zoon, die Engels spreekt, springt bij als er buitenlanders te gast zijn (bezoek kan alleen op afspraak van dinsdag tot en met vrijdag op gezette tijden, om in drukkerijtermen te blijven).

Monnikenwerk

In het museum wordt het verschil uitgelegd tussen het drukken van lithografieën en de typografie die dichter bij onze drukkunst staat. Voor de uitvinding van machines was het kopiëren van geschriften letterlijk monnikenwerk, met vaak zeer kunstige letters.

Vlak voor de oprichting van de drukkerij in 1799 had Alois Senefelder een nieuwe techniek ontwikkeld, waarmee in plaats van in koper in steen gegraveerd kon worden, wat veel voordeliger bleek.

Lithografie bleek voor de schilderkunst de uitkomst om meer mensen van één afbeelding te kunnen laten genieten. Boeken illustreren hoe de machines werden bediend: de man legde de prenten op volgorde in de machine en de vrouw deed het herhalende werk.

Ook nu nog komt er ondanks alle machines en drukpersen nog veel handwerk kijken bij het drukwerk. De basis wordt gevormd door producten die heel precies op elkaar zijn afgestemd: steen uit Sollenhofen, gom uit Senegal om vervuiling te filteren, speciale talkpoeder en aqua forte, een speciaal soort water dat al eeuwen gebruikt wordt bij het graveren van wapens. Het werkt prettiger dan een zuur.

We leren dat net als bij het bakken van pannenkoeken de eerste litho meestal niet de beste is, omdat alle ingrediënten nog op elkaar afgestemd moeten raken. Na een behoorlijk lesje scheikunde en met een paar prachtige versgedrukte prentjes in onze hand nemen we afscheid van Giovanni en wandelen we met Giampaolo naar zijn atelier, waar grote doeken wachten op de laatste hand.

Artistieke energie

Giampaolo nodigt ons ook uit om mee te lopen naar zijn woning in een oud palazzo. De gang en hal staan vol met beelden. Aan de muren hangen schilderingen van zijn hand, onder meer van zijn nieuwe geliefde die, zo stelt hij krachtig, ‘niet teveel moet verwachten van de relatie, want artiesten zijn niet geschikt voor dagelijks delen met anderen’.

Zijn levensverhaal begint in Terni, een industriestad waar hij persoonlijk alleen mensen heen stuurt om er te eten en te slapen. Giampaolo: ‘Ik ben al gauw weggetrokken uit Terni en heb een tijd in Florence, Milaan en Rome gewoond.

Dertig jaar geleden ben ik in Città di Castello neergestreken. Ik heb een diepe band met deze stad opgebouwd. Ik ontmoette Gianni Ottaviani, een groot schilder, en dankzij hem is het echte werk begonnen. Ik had een vrouw en kind, maar wilde mijn levensstijl veranderen, weer individu zijn. De artiest houdt meer van de kunst dan van wat of wie dan ook. Je ademt dat uit.

Ook de drukkerij speelt een cruciale rol. We zitten hier in Città di Castello in het centrum van de renaissance, waar in een straal van dertig kilometer veel grote artiesten zijn geboren. Die artistieke energie voel je en het voedde de ondernemers hier met de tabaksplantages als bron van inkomsten en met de drukkunst als belangrijke schakel.’

De vanzelfsprekende vriendschap in Città di Castello ontroert hem nog altijd. ‘Als je hier het plein opstapt voor een aperitivo, voel je je direct omarmd. Wil je een tentoonstelling organiseren, dan kondig je dat aan en gaat beginnen. Het is niet het paradijs, maar iedereen wil hier altijd aan de slag. Elk jaar hebben we hier een muziekfestival waar kunstenaars een grote rol in spelen. We zijn met vijf kopstukken van wie Gianni de onbetwiste meester is.’

Giampaolo vraagt of we vanavond samen gaan eten in zijn vaste restaurantje, op slechts een paar passen van zijn huis – zoals alles hier in elkaar overvloeit. Città di Castello. Ooit was het kasteel het uitgangspunt; tegenwoordig bruist juist alles eromheen…’

Nog veel meer verhalen uit en tips voor Umbrië vind je in

Umbrië en Lago di Trasimeno | Renée de Haan & Matthijs Pronker | ISBN 9789492920959 | € 22,50 | Edicola Publishing | bestel Umbrië en Lago di Trasimeno via deze link bij bol.com

Download de gratis Ciao tutti app voor nog meer tips

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *