Sinds 2018 staat het relatief onbekende Ivrea samen met steden als Rome, Venetië, Florence en Napels op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Niet zozeer vanwege de historische monumenten in de binnenstad, maar vanwege de stempel die Olivetti – onder meer bekend van de typemachine Lettera 22Deze link opent in een nieuw tabblad – op deze stad ten noorden van TurijnDeze link opent in een nieuw tabblad heeft gedrukt.
De eerste Olivetti-fabriek
De eerste Olivetti-fabriek – opgetrokken uit warmrode bakstenen – verrees in 1908 in Ivrea. Directeur Camillo Olivetti had grootse plannen en trok duizenden werknemers aan; niet alleen vanuit Ivrea en omgeving, maar ook uit het zuiden van Italië.
Mensen kwamen in groten getale naar Ivrea. Niet zozeer omdat iedereen nu zo graag de typemachines van Olivetti wilde maken, maar vooral vanwege de randvoorwaarden die bij een baan bij Olivetti hoorden. Camillo Olivetto zorgde meer dan goed voor zijn mensen.
In 1924 telde Olivetti vierhonderd werknemers, die samen ongeveer vierduizend typemachines per jaar wisten te fabriceren. In 1926 was de productie verdubbeld (met vijfhonderd man personeel), terwijl er in 1929 al dertienduizend schrijfmachines werden gemaakt.
Borgo Olivetti
Ook Camillo Olivetti zat in die tijd niet stil. Hij gaf opdracht tot de bouw van Borgo Olivetti, het ‘Olivetti-dorp’, met nieuwe huizen voor zijn personeel. Dat stroomde nog altijd van heinde en verre toe. Olivetti telde in de late jaren vijftig maar liefst veertienduizend werknemers!
Camillo’s zoon Adriano ging nog een stap verder. Na zijn aantreden in de jaren dertig zette hij een aantal grote architecten uit die tijd aan het werk om een groots industrieel complex te bouwen, voor meer werk- én leefruimte voor de werknemers, met als spil de Via Jervis.
Naast het bakstenen fabrieksgebouw verrees er een glazen fabriekshal, met een geometrische façade die harmonieus in de omgeving opging. Zo was er geen scheiding tussen fabriek en stad, tussen werk en wonen.
Città dell’uomo
Olivetti bekommerde zich ook om dat laatste. Hij liet niet alleen fabrieksgebouwen realiseren, maar ook nieuwe woningen, met genoeg groenvoorzieningen, een bibliotheek en kinderopvang, zodat het de werknemers van Olivetti aan niets zou ontbreken.
Adriano droomde van een città dell’uomo, een menselijke stad, en van een omgeving waarin industriële modernisering hand in hand zou gaan met een leefbare omgeving, met veel groen en ruimte voor recreatie.
Ivrea moest de ‘ideale stad’ worden, waar wonen, werken en welzijn hand in hand gingen. Geen grijze industriestad, met fantasieloze blokken beton, maar een stad a misura d’uomo, met comfortabele woningen.
Architecten Luigi Figini, Egisippo Devoti, Ignazio Gardella, Luigi Piccinato en Eduardo Vittoria wisten deze droom grotendeels te realiseren, maar Olivetti droomde groter dan alleen de buitenkant. Hij betaalde zijn werknemers ook meer dan gemiddeld, zorgde voor goede arbeidsvoorwaarden en voor een uiteenlopend scala aan diensten in ‘zijn’ stad.
Casa Blu
Een van de kenmerkendste gebouwen van Ivrea is het door Eduoardo Vittoria ontworpen Casa Blu (‘blauwe huis’), het thuis voor het onderzoeks- en ontwerpteam.
Het werd in juli 1955 geopend en ook nu nog is duidelijk te zien waaraan het gebouw zijn naam dankt. Casa Blu werd een jaar of twintig geleden gerestaureerd onder leiding van niemand minder dan Ettore Sottsass.
Nog meer nieuwe creaties voor Olivetti
Na het plotselinge overlijden van Adriano Olivetti, op 27 februari 1960, werd er nog flink doorgebouwd. Nadat de eerste steen was gelegd voor het Palazzo Uffici, het hoofdkantoor, werkten het management, de administratie en de marketingafdeling voortaan onder één dak. En wát voor een dak: het monumentale trappenhuis werd bekroond door een dak van glas van het eiland Murano!
Olivetti-werknemers uit andere delen van de wereld, die tijdelijk in Ivrea verbleven, vonden tijdelijk onderdak in het gebouw Talponia, dat deels ín een heuvel ligt (vandaar de naam ‘mollenland’).
Het meest origineel qua bouwwerk is wellicht La Serra, een van de weinige gebouwen die Olivetti in het centrum van Ivrea liet bouwen. Het werd ontworpen naar voorbeeld van een typemachine, met grijze en gele kleuren, en omvatte een cinema, restaurant en hotel – waarbij de hotelkamers een plekje hebben gekregen in cabines die uit het gebouw steken alsof het kamersleutels zijn.
De laatste aanwinst was het Nuovo Palazzo Uffici, aan het einde van de jaren tachtig. Helaas kwam er met de introductie van de computer een einde aan de eerder onstuitbaar lijkende groei van Olivetti. Het industriële complex bleef gelukkig bewaard en is in 2001 omgetoverd tot een soort openluchtmuseum.
Het laat nog altijd perfect zien hoe industriële productie en succesvol ondernemerschap samen kunnen gaan met zorg voor de werknemers.
Via Ivrea città industrialeDeze link opent in een nieuw tabblad vind je informatie voor je bezoek aan dit stukje werelderfgoed in Ivrea. Vanwege de vele foto’s van alle afzonderlijke gebouwen is de website ook een lust voor het oog voor virtuele reizigers.
Meer weten over Olivetti? In het Laboratorio-Museo TecnologicamenteDeze link opent in een nieuw tabblad (Via Jervis 11) duik je in de geschiedenis van dit historische Italiaanse merk.
Het is ook heerlijk om (virtueel) te neuzen in het Archivio Storico OlivettiDeze link opent in een nieuw tabblad. Aan het Piazza San Marco in Venetië vind je de showroom van OlivettiDeze link opent in een nieuw tabblad, die is ontworpen door Carlo Scarpa.
met dank aan het Archivio Storico Olivetti &
Takashi Images voor een aantal foto’s
Een klooster vol fresco’s
De familie Olivetti woonde zelf in het San Bernardino-klooster, op een steenworp afstand van de fabrieken. Dit kloostercomplex is nog altijd in handen van de Olivetti’s.
Officieel maakt het klooster geen deel uit van het Unesco-erfgoed, maar het contrast met vooral het glazen fabrieksgebouw is schitterend. Ga zeker ook binnen een kijkje nemen, waar je zestiende-eeuwse fresco’s van Gian Martino Spanzotti kunt bewonderen.
Nog meer moois in Ivrea
Buiten de erfenis van Olivetti is er nog meer moois te bewonderen in Ivrea. In het historisch centrum, dat aan de andere kant van de rivier Dora Bàltea ligt, vind je onder meer de resten van een Romeins amfitheater, een prachtige kathedraal, een middeleeuws kasteel en de Torre di Santo Stefano, die ooit deel uitmaakte van een Benedictijner abdij.
Ivrea heeft ook een Ponte Vecchio. Deze ‘oude brug’ was oorspronkelijk van hout, maar sinds het begin van de achttiende eeuw is de brug van steen.
Carnaval in Ivrea
Sento l’odore di arance, l’adrenalina che saleeeee, l’è torna Carnevale! Zo klinkt het in aanloop naar carnaval in de straten van Ivrea. Carnaval gaat hier namelijk gepaard met een waar sinaasappelgevecht.
Elk jaar op carnavalszondag werpen de sinaasappelgooiers zich in negen verschillende teams in de strijd. Ze gooien hun sinaasappels in de richting van de ‘adel’ die op houten wagens door de stad trekt, door de steeds glibberiger wordende straten.
Benieuwd naar dit bijzondere carnaval? Op de website Storico Carnevale di IvreaDeze link opent in een nieuw tabblad vind je alle details.
foto’s: Stefano Guidi