Stemmen in de schaduw – waarom Italianen buitenlandse films nasynchroniseren

Il mio nome è Bond, James Bond. Niet alleen de verschillende Bond-acteurs hebben ongetwijfeld lang geoefend om zich zo authentiek mogelijk voor te stellen. Datzelfde geldt ook voor de stemacteurs die de nasynchronisatie voor hun rekening namen.

Erika vertelt je in dit artikel meer over de bijzondere Italiaanse traditie om buitenlandse films niet met ondertiteling te laten zien, maar volledig na te synchroniseren, door Italiaanse stemacteurs die hun hele carrière lang in de keel van een ander kruipen.

Het ontstaan van nasynchronisatie-traditie in Italië

Erika: ‘Italië is niet alleen het land van een rijke filmhistorie, maar ook het land van de nasynchronisatie. Deze traditie voert terug tot de jaren dertig van de vorige eeuw.

Het nasynchroniseren ontstond niet alleen vanuit het praktisch oogpunt – omdat destijds een substantieel deel van de Italiaanse bevolking analfabeet was – maar er zat ook een politieke reden achter. De regering kon de inhoud van de films zo beter controleren en de invloed uit het buitenland terugdringen.

In eerste instantie was de vertoning van films in een andere taal dan het Italiaans zelfs verboden, zo had Mussolini verordend. Buitenlandse films werden vertoond met Italiaanse dialogen over het origineel heen of met zwarte achtergronden en bijschriften zoals in stomme films. Dit ietwat amateuristische begin is inmiddels uitgegroeid tot een omvangrijke nasynchronisatie-industrie.

Hoe gaat het nasynchroniseren in zijn werk?

Het nasynchroniseren is veel minder romantisch dan het werken op een filmset. Al het werkmateriaal van de stemacteur bevindt zich in een geluiddichte studio: het naar het Italiaans aangepaste script, een microfoon en een scherm waarop de scènes in de oorspronkelijke taal worden afgespeeld.

Die scènes worden vooraf opgeknipt in fragmenten, zogeheten anelli, oftewel ‘ringen’: korte stukjes film die voorafgegaan door een aftelscherm worden herhaald in een loopje. Zo kan de stemacteur zonder onderbrekingen zien wat er in de scène gebeurt.

Tot voor kort werden deze loopjes gemaakt van in stukjes gesneden film (zestien of vijfendertig millimeter). Hierbij werd het einde verbonden met het begin en kreeg het de vorm van een ring: een veelgebruikte term tijdens het dubben.

In deze video zie je hoe dat in z’n werk gaat:

De stemacteur speelt geen scènes, maar ringen die vooraf genummerd worden, zodat iedereen weet wanneer hij of zij ‘op’ moet. Het is het beste om korte ringen op te nemen: de stemacteurs onthouden zo makkelijker hun tekst en kunnen zich concentreren op details.

Stemacteur word je niet zomaar. Je moet kunnen acteren en je manier van spreken moet goed getraind zijn. Vervolgens is een opleiding tot professionele stemacteur noodzakelijk, om goed om te kunnen gaan met zaken als timing, scripts en het spelen met de microfoon – de belangrijkste tool van de stemacteur.

Voor een zoen kust de stemacteur gewoon zijn of haar eigen hand, om maar een – weinig romantisch – voorbeeld te noemen van spelen met geluid.

Wie is wie?

De grootste filmster ter wereld wordt nagesynchroniseerd door Francesco Pannofino. Dan hebben we het natuurlijk over George Clooney. Francesco vertolkte deze rol voor het eerst in de film One fine day met Michelle Pfeiffer, wier stem werd ingesproken door zijn collega én vrouw Emanuela Rossi.

Francesco Pannofino | foto: Andrea Delbo

Naast de stem van Clooney spreekt Francesco ook de stemmen in van onder anderen Tom Hanks en Denzel Washington.

Een andere bekende stemacteur is Luca Ward: Keanu Reeves, Hugh Grant en Antonio Banderas in één Italiaanse stem! Italië hangt aan de lippen van deze ‘gladiator’ – hij deed ook de stem van Russell Crowe in de gelijknamige film:

Dit is nog maar een kleine greep uit de personages aan wie hij zijn stem leende. Dat deze man beschikt over een enorme dosis inlevingsvermogen moge duidelijk zijn. Ook de rollen van Samuel L. Jackson behoren tot zijn repertoire.

Zie eerst deze Afro-Amerikaanse acteur even voor je in een Quentin Tarantino-film en denk vervolgens aan de Britse Hugh Grant in Bridget Jones’s Diary. Onmogelijk dat die rollen door een en dezelfde persoon worden vertolkt? Luca Ward doet het. En goed ook!

Luca Ward | foto: Gio Le

Een leuk weetje is dat zijn eerste vrouw in hetzelfde vak zit en de Italiaanse stem van Meg Ryan is. De zus van Luca zit ook in het nasynchroniseren en is misschien nog wel bekender dan hij, door haar stem voor Lisa van The Simpsons.

Echte sterren

Al krijgen de stemacteurs een schijntje betaald in vergelijking met de sterren op het doek, ze krijgen hun welverdiende credits op een andere manier. Voor de Italianen zijn het namelijk echte idolen en zo worden ze dan ook behandeld.

Zo werd Luca Ward gevraagd voor wat wij kennen als Dancing with the Stars (alleen had hij het daar te druk voor) en deed hij mee aan de Italiaanse versie van Expeditie Robinson.

Waar het bij ons vrijwel onmogelijk is om de Amerikaanse filmsterren op straat te spotten, is het in Italië wel degelijk mogelijk om met je grote idool op de foto te gaan. Want al is het niet de echte Clooney, zo voelt het voor de Italiaanse fans wel.

Ook Clooney zelf is onder de indruk van Francesco Pannofino. Hij belde de Italiaanse stemacteur persoonlijk op om hem dat te laten weten. Hij schittert als zichzelf in Being George Clooney, een documentaire over stemacteurs uit verschillende landen:

Stemacteurs in de prijzen

De wereld van de nasynchronisatie kent zijn eigen prijsuitreikingen, waar de beste voice overs worden beloond. Bijvoorbeeld met de Leggio d’Oro, oftewel ‘de gouden lessenaar’. Deze prijs wordt uitgereikt aan acteurs en actrices die zich hebben onderscheiden in gedubde film en televisie in Italië.

De eerste acteur die werd bekroond, was Alberto Sordi in 1995 voor de nasynchronisatie van Oliver Hardy in Stanlio & Ollio. Luca Ward won in 2009 de Leggio d’Oro voor mannelijke stem van het jaar en sleepte de critici-prijs in de wacht.

Tijdens het internationale festival Voci nell’Ombra (‘stemmen in de schaduw’) worden de Anelli d’Oro uitgereikt. Een jury reikt deze gouden ringen, verwijzend naar de gefragmenteerde opnames waar ik eerder over vertelde, jaarlijks uit aan de beste nasynchronisatie- en stemacteurs.

In 2021 vielen Alberto Vannini en Luca Tesei in de prijzen voor hun rollen als stemacteur in de Disney Pixar film Luca, een verhaal dat zich afspeelt in Ligurië. Een ode aan deze regio en tegelijk aan de Italiaanse cultuur en taal. Een feest der herkenning voor deze twee jonge stemacteurs!

Vraag overstijgt aanbod

Het bioscoopbezoek loopt elk jaar terug en op tijd klaar zitten voor je favoriete televisieprogramma is al helemaal verleden tijd. De meeste films en series worden tegenwoordig bekeken via streamingdiensten als Netflix of Disney+.

De aanbieders daarvan blijven toenemen en datzelfde geldt voor het aanbod. Er dreigt een tekort aan vertalers en er wordt verwacht dat binnen enkele jaren de vraag groter zal zijn dan het aanbod.

Al voor de komst van deze streamingdiensten werd er keihard gewerkt om afleveringen van bijvoorbeeld Game of Thrones een week na de Amerikaanse release nagesynchroniseerd en wel te kunnen vertonen in Italië. Die druk wordt alleen maar verder opgevoerd.

De vraag is hoe dit zal worden opgevangen. Ofwel door meer stemacteurs in dienst te nemen en zo snel mogelijk op te leiden, of door harder te werken. Met in beide gevallen het risico dat de kwaliteit achteruit gaat.

Hoe het eruit gaat zien voor de grote streamingbedrijven is nog onduidelijk. Wellicht gaan ze zelf investeren in het vertalen van hun content, zonder hulp van externe bedrijven. Of zetten ze in op de opmars van het automatisch vertalen via kunstmatige intelligentie.

Op de website van Netflix kun je de tarieven bekijken die worden gehanteerd voor onder andere nasynchronisatie en ondertiteling.

Voor- én nadelen nagesynchroniseerde films

Het is natuurlijk fijn dat films begrijpelijk worden gemaakt voor iedereen, maar toch zitten er niet alleen maar voordelen aan nasynchronisatie. Allereerst duurt het door het proces langer en dat probleem wordt, gezien de booming business zoals net beschreven, alleen maar groter wegens gebrek aan tijd en professionals.

Denk bijvoorbeeld aan Engelstalige films, waarin de Italiaanse taal en cultuur worden uitgelicht, zoals de film Luca die ik net al aanhaalde, waar in het origineel keihard gewerkt is om het contrast tussen de verschillende talen en manieren van spreken zo goed mogelijk in beeld te brengen.

Als zo’n film dan volledig in het Italiaans wordt nagesynchroniseerd, gaat dit deels verloren. Zo klinken de woorden ‘Leave the gun, take the cannoli’ in The Godfather, iets minder iconisch in de Italiaanse nasynchronisatie.

Juist de originele woorden geven de personages het Italiaanse tintje dat ze nodig hebben in hun rol van Italiaanse immigranten in Amerika.

Ook wordt niet alles altijd even netjes en volledig vertaald. Dat is vooral zo bij dubbele vertalingen, waarbij er eerst naar het Engels en dan naar het Italiaans vertaald wordt. Maar ook bij een enkele vertaling wordt er soms drastisch gesleuteld aan het origineel. Zo is La Tata, dat wij kennen als The Nanny, in Italië oorspronkelijk niet joods, maar Italiaans.

Verwijzingen naar haar achtergrond in de originele televisieserie, zoals keppeltjes en een moeder die haar maar wat graag aan de (joodse) man brengt, worden compleet achterwege gelaten. Gelukwensen als mazzeltov en andere uitspraken zijn volledig uit het script verdwenen.

In de huidige tijdsgeest past het wegmoffelen van iemands ware zelf eigenlijk niet meer. Dat wordt ook steeds duidelijker in de wereld van de nasynchronisatie. Zo kwam de film Promising Young Woman in Italië later uit, na ophef over de door een man ingesproken stem van transgenderactrice Laverne Cox. Hiervoor ging Universal Pictures publiekelijk door het stof.

Deze tendens is niet alleen in Italië gaande. Eerder werd naar aanleiding van Black Lives Matter-protesten in de Verenigde Staten door Fox al besloten om te stoppen met witte stemacteurs voor niet-blanke personages en met heteroacteurs voor homopersonages in de wereldwijd bekende serie The Simpsons.

Laten we afsluiten met een belangrijk voordeel voor ons, Italiëliefhebbers. Om de taal nog beter onder de knie te krijgen, kun je zelfs een serie als The Crown – Britser wordt ’t niet – met Italiaanse audio en ondertiteling kijken.

Zo heb je nooit meer het excuus dat je geen tijd hebt voor Italiaanse les. Al moet je een slag om de arm houden, zoals Luca in onderstaande video laat zien…’

https://www.youtube.com/watch?v=IXzuj8F4wwY