Via Appia – Met Horatius langs de koningin der wegen

Sinds 191 voor Christus kunnen reizigers zonder onderbrekingen van Rome naar Brindisi reizen, over de Via Appia, de koningin der wegen. Eerst deden alleen soldaten dat, later volgden leden van officiële delegaties en heel veel handelaren, toeristen en pelgrims. Reisverslagen zijn er bijna niet. Er is één uitzondering: een satire van de dichter Horatius.

In 37 voor Christus reisde Horatius voor een diplomatieke missie over de Via Appia. In zijn nieuwe boek volgt Fik Meijer zijn spoor en verhaalt hij over wagens en herbergen, kaarten en mijlstenen, maar ook over andere beroemde schrijvers en schilders die over de Via Appia hebben gelopen.

Hij beschrijft de weg en de stadjes in de nabije omgeving, maar vertelt ook over gedenkwaardige gebeurtenissen op of bij de Via Appia, zoals de moord op de radicale volkstribuun Clodius, het levenseinde van Cicero en de slachting van de mannen van de slavenleider Spartacus, en over de inspanningen van verschillende keizers om de weg in goede staat te houden.

Een fragment uit Via Appia

Een unieke reisroute, waarvan we nog niet al te veel verklappen. Daarvoor kruip je het beste met het boek op de bank of – nog beter – lees je het op een Romeins terrasje. Wel delen we alvast een fragment uit de inleiding van Fik Meijer:

‘De afgelopen decennia heb ik heel wat oude Romeinse wegen gezien, niet alleen in Italië, ook in andere landen die ooit deel uitmaakten van het grote Imperium Romanum. Maar geen weg heeft zoveel indruk op me gemaakt als de Via Appia. Deze weg, die ooit in Rome begon en in Brindisi eindigde, ligt er al ruim 2300 jaar.

Konden de stenen maar spreken! Ze zouden een mooi beeld schetsen van de geschiedenis van het verkeer door de eeuwen heen. Helaas. We moeten het doen met de huidige aanblik van de Via Appia, die zich soms in haar oude glorie vertoont, maar vaker duidelijk sporen van verwaarlozing draagt en op vele stukken zelfs totaal onherkenbaar is geworden.

Even buiten Rome word je omgeven door talloze oude monumenten en waan je je voor even in de oudheid. Je verwacht bijna dat er een oeroude kar of wagen op je af komt. Maar laat je niet misleiden: de Via Appia is meer dan het goed geconserveerde traject van de eerste tot de negende mijlsteen. De weg liep in een bijna rechte lijn naar Capua en werd later via Benevento doorgetrokken naar Brindisi. Van die lange weg van 385 Romeinse mijl (569 kilometer), is een groot deel verdwenen. Stenen zijn uit de grond getrokken om elders te worden hergebruikt, op andere plaatsen is de weg door bouwsels uit later tijden onzichtbaar geworden of geheel verdwenen.

Deze lange verkeersader intrigeert mij al jaren. Het is altijd een wens van mij geweest om de hele Via Appia af te reizen. Ik hoopte dat te kunnen doen in het spoor van de dichters en schrijvers uit de achttiende en negentiende eeuw die een Grand Tour in Italië maakten. De meesten van hen hebben zich echter beperkt tot de nabije omgeving van Rome, weinigen reisden door naar Capua en slechts enkelen leek het de moeite waard om in Brindisi te geraken. Het deed niets af aan hun bewondering. Hoe kort hun ontmoeting met de Via Appia ook was, de weg was voor hen het symbool van het grote Rome.

Oude bronnen over de Via Appia zijn er niet veel. De meeste reizigers hadden wel wat anders aan hun hoofd dan goed leesbare reisverslagen te verzorgen voor het nageslacht. Aanvankelijk waren het vooral soldaten die over de weg trokken. Later volgden leden van officiële delegaties, handelaren, toeristen en pelgrims. Slechts weinigen hebben iets van hun ervaringen op en langs de weg op schrift gesteld.

Een volledig verslag geeft in feite alleen de dichter Horatius. Hij maakte in het jaar 37 voor Christus een reis van Rome naar Brindisi en heeft zijn belevenissen opgetekend in een lange satire. Het is geen gewoon reisverhaal geworden. Horatius vertelt nauwelijks iets over de plaatsen die hij aandoet, maar des te meer over wat een reiziger die gewend is aan een luxeleven in Rome onderweg zoal meemaakt. Zijn persoonlijke ontboezemingen zijn vooral interessant omdat ze een inkijkje bieden in het leven van de reizigers en in dat van de bewoners langs de route.

Twee jaar geleden stond ik met het bewuste gedicht van Horatius in de hand bij de voormalige Porta Capena in Rome, het beginpunt van de Via Appia. Wat zou ik aantreffen? Ik realiseerde me maar al te goed dat de weg en directe omgeving in meer dan tweeduizend jaar drastisch zijn veranderd. Nog maar weinig herinnert aan de tijden van weleer.

Ik heb zo goed en zo kwaad als dat ging de route van Horatius gevolgd, af en toe lopend over stukken oude weg die bewaard zijn gebleven, veel vaker rijdend in een auto over de moderne Via Appia, zoekend naar authentieke delen van de oude weg, ver van de bewoonde wereld. Als ik ze vond was ik telkens weer vol bewondering voor wat de Romeinen hadden gerealiseerd. Iets van mijn bewondering en verwondering hoop ik in dit boek op mijn lezers over te brengen, zonder hen te vermoeien met mijn persoonlijke wederwaardigheden. Die zijn achtergebleven op de Via Appia.’

Lees over de kilometerslange koningin der wegen in

Via Appia – Met Horatius langs de koningen der wegen | Fik Meijer | ISBN 9789025308285 | € 24,99 | uitgeverij Athenaeum | bestel Via Appia via deze link bij bol.com | ook verkrijgbaar als e-book