Pastakoningin Sophia Loren

‘Vroeger was de bereiding van pasta zoiets als een geheime wetenschap. Men moest de maand kennen… de wind… men moest de wolken en de sterrenhemel in de gaten houden. Men moest zich inzetten met hart en ziel, het was een hartstocht, een kunst.’

De in 1849 aan de rotskust van Amalfi geboren Francesca Montosi staat bekend als een van de eerste en succesvolste pastamaaksters van Italië. Haar spaghetti, macaroni, penne, tagliatelle en ravioli maakten furore in de belangrijkste families van Napels. Reeds als zevenjarig meisje, nog aan de hand van haar grootvader, oefent ze het ritme van het gelijkmatig pletten van het deeg met blote voeten op de houten vloer.

Later, als ze in Torre Annunziata, aan de voet van de Vesuvius, een eigen pastafabriek draaiende houdt en half Napels bij haar pasta bestelt, adopteert ze een weesmeisje, Nunziata. Francesca leert Nunziata de kneepjes van het vak en al snel neemt Nunziata de liefde voor het goudkleurige deeg van haar over. Ondanks het feit dat Nunziata door de opkomst van mechanische pastamachines honderden mensen moet ontslaan, blijven de mensen haar zien als hun ‘pastakoningin’: er gaat niets boven Nunziata’s pasta!

Sophia Loren als pastakoninging
Maria Orsini Natale schreef De pastakoningin in 1995, waarna ze haar Italiaanse verhaal de niet bijster originele titel Francesca e Annunziata gaf. Onder deze naam is haar roman ook verfilmd, met in de rol van pastakoningin niemand minder dan Sophia Loren.

Het leven van de befaamde actrice is doorspekt met herinneringen aan gerechten en recepten. Zo werd ze in Italië naar eigen zeggen beroemd door haar rol als ‘slonzig, sexy en explosief Napolitaans pizzameisje’ in L’Oro di Napoli; haar filmdebuut. Later borduurt ze nog vaak voort op dit culinaire succes, bijvoorbeeld in Pane, Amore e …  (nu te zien op Netflix) waarin ze de weduwe van een vishandelaar speelt.

Sophia Loren stamt uit een Italiaanse familie waar – zoals in alle Italiaanse families – eten heilig is en de recepten van generatie op generatie worden doorgegeven. Zelfs de herinneringen uit haar kinderjaren, toen het gezin het helemaal niet breed had, zijn onlosmakelijk verbonden met gerechten. ‘Als er panzanella op tafel kwam (een salade van wit brood met tomaat, ui, olijfolie en basilicum, red.), wist ik dat we geen geld meer hadden. Maar veel zorgen maakte ik me daar niet om, ik was dol op panzanella.’

Sophia Loren groeide op in Pozzuoli, een klein stadje in de buurt van Napels. Haar moeder keerde terug naar haar geboortedorp toen de liefde van haar leven, Sophia’s vader Riccardo Scicolone, weigerde met haar te trouwen. Bij haar grootmoeder, nonna Luisa, vond Sophia een warm nest.

Toen Sophia negen jaar oud was, brak de Tweede Wereldoorlog uit. ‘We hoorden de bommen ontploffen in de fabrieken om de hoek, maar mijn grootmoeder bleef onverstoorbaar in de pannen roeren. Voor geen geld ter wereld wilde ik de delicatessen die ze tevoorschijn toverde missen. Ik noem het delicatessen, maar in werkelijkheid waren het geïmproviseerde maaltijden. Veel vlees was er bijvoorbeeld niet, maar met een handvol verse kruiden deed mijn oma wonderen.’

Na de oorlog opende Sophia’s familie een klein gasthuis met restaurant voor de Amerikaanse soldaten. Nonna Luisa verkocht er haar zelfgestookte kersenlikeur, mama Romilda speelde piano en zus Maria zong. Sophia was te verlegen om een rol op de voorgrond te vervullen en nam daarom de verantwoordelijkheid voor de bediening en de afwas op zich.

Sophia’s moeder vond dit zo zonde, dat ze haar dochter inschreef voor een schoonheidswedstrijd. In een roze jurk, gemaakt van oude gordijnen, ontdekte Sophia hoe haar verlegenheid op het podium als sneeuw voor de zon verdween. Ze besloot acteerlessen te nemen en vertrok naar Rome, op zoek naar werk.

Al snel kreeg ze enkele kleine filmrolletjes en uiteindelijk wist ze een plekje te veroveren in de fumetti, een populaire fotostrip in de krant. Meteen verwierf ze bekendheid en zwaaiden de deuren open voor een grootse filmcarrière. Al die tijd bleef eten belangrijk. ‘Journalisten vragen me continu welk dieet ik volg om mijn figuur te behouden. ‘Pasta’, antwoord ik dan altijd, en het amuseert me om dan hun verbaasde gezichten te zien. Het is slechts een kleine overdrijving. Ik adoreer pasta en eet het bijna elke dag. Ik zou het nooit kunnen missen.’

Koken met Sophia Loren
Sophia Loren bleef ook regelmatig zelf koken. Niets is voor haar ontspannender dan na een drukke dag een schort voor te binden en iets lekkers klaar te maken. De bagage die ze in haar kinderjaren heeft meegekregen, dient nog steeds als leidraad.

‘Hoe vaak heb ik in de keuken niet aan mijn grootmoeder teruggedacht?’, mijmert Sophia Loren in Mijn lekkerste recepten en mooiste herinneringen, haar meest recente kookboek. Al moet ze toegeven dat haar zusje Maria de passie nog meer heeft meegekregen. ‘De bravoure van mijn grootmoeder is naar ons beiden overgevloeid, maar naar Maria op een diepere manier. Als we samen zijn en koken, vragen we ons af of la nonna ons nog altijd leidt, glimlachend vanuit de hemel.’

In 1971 verscheen het eerste kookboek van Sophia Loren, In cucina con amore. Uit de Nederlandse vertaling Koken con amore deelden we recent dit recept.

John Dickie schrijft in Delizia!: ‘Iedereen is het erover eens dat ze fantastisch kan koken. Maar In cucina con amore is niet alleen het summum van haar vaardigheid in de keuken, het bevat ook de combinatie van alle tegengestelde elementen die haar zo geliefd maakte […]. Het wordt opgediend met grote porties glamour en sexappeal, vooral wat betreft de foto’s.’

In het voorwoord bekent Sophia Loren dat ze de meeste recepten heeft geperfectioneerd tijdens haar zwangerschap, toen ze urenlang achter het fornuis stond. ‘Het boek is me liever dan welke succesvolle film dan ook, omdat het me doet herinneren aan die zenuwslopende tijd die eindigde met de geboorte van Carlo junior, de vreugde van mijn bestaan… Door de armoede in mijn jeugd leerde ik hoe belangrijk het is om nieuwe manieren te ontdekken en te ontwikkelen om goedkope, eigenlijk vrij saaie basisproducten klaar te maken en smaak te geven. In dat opzicht heb ik iets kostbaars van mijn grootmoeder geërfd. Ik ken dankzij haar minstens een dozijn verschillende manieren om aubergines klaar te maken, een van de goedkoopste, meest verkochte groenten in Italië.’

In cucina con amore is helaas alleen nog antiquarisch verkrijgbaar, maar alle recepten werden geactualiseerd voor het recenter verschenen Mijn lekkerste recepten en mooiste herinneringen. Mozzarella e pomodori, minestrone, spaghetti con vongole, risotto Milanese, vitello alla pizzaiola, carpaccio, tiramisù en nog veel meer klassieke en overheerlijke Italiaanse gerechten worden door Sophia Loren besproken en klaargemaakt.

Tussen de recepten door vertelt Sophia Loren over haar bijzondere herinneringen aan haar Napolitaanse jeugdjaren en haar opzienbarende filmverleden. Het kookboek is geïllustreerd met een beetje een ratjetoe aan oude en nieuwe foto’s van gerechten en series demonstraties van Sophia Loren uit de jaren zeventig, getuige de styling, het kleurgebruik en de nog stralend jonge Sophia Loren. Maar aangezien de Italiaanse recepten al van generatie op generatie meegaan en nog steeds heerlijk smaken, is dat voor de liefhebber van de Italiaanse keuken vast geen enkel probleem!