Italië en de Tour – van Bottecchia tot Nibali

Op zaterdag 29 juni 2024 beleeft Florence de primeur van het eerste Grand Départ van de Tour de France in Italië. Hoewel de karavaan van ‘s werelds belangrijkste ronde al vele keren de Italiaanse grens heeft gepasseerd, mocht men in het land van Coppi en Bartali nog nooit een officiële start organiseren.

Evert de Rooij, ex-hoofdredacteur van Wieler Revue en Wieler Magazine én auteur van negen reisboeken over Italiaanse regio’s, bundelde in zijn laatste boek Italië en de Tour zijn beide passies: Italië en wielrennen. Hij deelt alvast een voorproefje.

Honderd jaar na de eerste Italiaanse Tourzege

Evert: ‘Tourdirecteur Christian Prudhomme vond het uiteindelijk ook een beetje een affront dat er nog nooit een Grand Départ aan Italië was gegund. Een veel minder hoog aangeschreven wielerland als Nederland mocht zo’n start bijvoorbeeld al zes keer organiseren!

Hoewel Florence in 2014 al hoge ogen gooide, zou het uiteindelijk nog tien jaar duren voor het zover was. Prudhomme greep de eerste Italiaanse Tourzege – Ottavio Bottecchia won in 1924, exact honderd jaar geleden – aan om voor een vertrek vanuit de Toscaanse hoofdstad te kiezen.

Wellicht ietwat geholpen door het feit dat Frankrijk deze zomer in de ban is van de Olympische Spelen, waardoor de finish van de ronde voor het eerst niet op de Champs-Elysées in Parijs is, maar op de Boulevard des Anglais in Nice.

De Tour in Italië en Italië in de Tour

Voor mij was dit de aanleiding om mijn kennis over het land en de wielersport nog eens op te diepen voor een boek over Italië en de Tour. Ik knipte het in twee delen: De Tour in Italië (over de passages van de Tour de France in Italië en het aandeel van de Italiaanse kampioenen daarin) en Italië in de Tour (een overzicht van de prestaties van de Italianen vanaf het begin van de Tour in 1903 tot nu, inclusief een lijst van alle Italiaanse ritwinnaars).

Dit alles zette ik ook in het perspectief van de sociale en politieke veranderingen die Italië met name in de vorige eeuw onderging.

In totaal wonnen zeven Italiaanse coureurs samen tien keer de Tour de France. Tijdens de eerste drie dagen op Italiaans grondgebied worden vijf van hen in het zonnetje gezet: Ottavio Bottecchia, Gino Bartali, Fausto Coppi, Gastone Nencini en Marco Pantani.

Ottavio Bottecchia – de eerste Italiaanse Tourwinnaar

Om te beginnen dus Ottavio Bottecchia, die in 1924 de eerste Italiaanse Tourwinnaar was en die zijn stunt herhaalde in 1925.

Hij werd geboren in een arm gezin met negen kinderen. Er werd dus al vroeg van hem verwacht dat hij zijn handen uit de mouwen zou steken. Dat deed hij als bouwvakker, waardoor zijn bijnaam in het peloton ‘de metselaar van Friuli’ was.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij scherpschutter in het Italiaanse leger. Pas na afloop van die oorlog ontdekte hij de racefiets.

Tijdens zijn voorbereiding op de Tour van 1927 werd hij met een schedelbasisfractuur langs de kant van de weg gevonden, zijn fiets onbeschadigd tegen een boom geparkeerd. Hij stierf enkele dagen later, op slechts tweeëndertigjarige leeftijd.

De priester die Bottecchia in zijn laatste uren had bijgestaan, vertelde in 1973 op zijn sterfbed dat Bottecchia vanwege zijn antifascistische sympathieën zou zijn gedood door een fascistische knokploeg.

Gino Bartali – de tweede Italiaanse Tourwinnaar

Ook de tweede Italiaanse Tourwinnaar, Gino Bartali, had het eind jaren dertig geregeld aan de stok met het regime van Benito Mussolini.

Over hem dook na zijn dood op 5 mei 2000 het verhaal op dat hij tijdens de oorlog bij zijn trainingstochten vanuit zijn woonplaats Florence vervalste persoonsbewijzen in het kader van zijn fiets had gesmokkeld naar een klooster in Assisi.

Het leverde de Tourwinnaar van 1938 en 1948 postuum in 2013 de door Yad Vashem verleende eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren op. Inmiddels wordt er aan de authenticiteit van dit heldenverhaal getwijfeld.

Fausto Coppi – de derde Italiaanse winnaar van de Tour de France

Nadat Bartali in 1948 zijn tweede Tourzege had behaald, moest hij het stokje overdragen aan zijn vijf jaar jongere aartsrivaal Fausto Coppi, die in 1949 en in 1952 de Tour de France won.

In het door de val van het fascisme en de opkomst van het communisme politiek sterk verdeelde Italië, stonden Bartali en Coppi model voor de twee antagonistische stromingen in het land. Bartali vertegenwoordigde het traditionele deel, Coppi het vooruitstrevende deel.

Een tweedeling die op 2 juni 1946 extra zichtbaar werd, toen na een referendum de monarchie werd afgeschaft. De collaboratie met Mussolini kostte het Huis van Savoye, dat sinds 1861 de koning had geleverd, de kop.

Bartali redt Italië van de ondergang

In dat gespannen politieke klimaat werd Gino Bartali in 1948 tijdens de rustdag door de premier van Italië, Alcide De Gasperi, gebeld. Of hij alsjeblieft Italië van de ondergang wilde redden door de Tour te winnen.

Daags tevoren was de leider van de communisten, Palmiro Togliatti, door een politieke tegenstander ernstig verwond bij een aanslag. Het land was in rep en roer, de revolutie stond voor de deur!

Bartali beloofde zijn vriend (ze waren beiden actief in de lekenorganisatie Azione Cattolica) zijn uiterste best te doen. Hij hield woord: in de Alpen vernietigde hij zijn rivalen en in Parijs werd hij voor de tweede keer gehuldigd als Tourwinnaar. Het land was gered!

Fausto Coppi was een jaar later aan de beurt en de kampioen uit Castellania, die tijdens de derde Tourrit naar Turijn geëerd wordt, recidiveerde in 1952.

Nencini, Gimondi, Pantani en Nibali

Acht jaar later won Gastone Nencini, afkomstig uit een dorp boven Florence, de Tour, waarna de uit Bergamo afkomstige Felice Gimondi in 1965 triomfeerde. Daarna begon de grote droogte, die pas in 1998 door Marco Pantani werd opgeheven.

Il Pirata wordt geëerd tijdens de eerste twee ritten van de Tour, die respectievelijk eindigen in Rimini (waar hij in 2004 op vierendertigjarige leeftijd eenzaam op een hotelkamer overleed) en vertrekken vanuit Cesenatico, waar hij in 1970 werd geboren.

Na Pantani wist in 2014 nog slechts één Italiaan de Tour te winnen, de Siciliaanse Vincenzo Nibali.’

Lees meer mooie wielerfeiten in:

Italië en de Tour – van Bottecchia tot Nibali | Evert de Rooij | ISBN 9789493300934 | € 20,- | Uitgeverij Edicola | bestel Italië en de Tour bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com

foto’s: Tour de France, Roberto Caucino, Radu Razvan, Marcel Slagman & Elio Villa