Elsa Morante (1912-1985) is een monumentale naam in de naoorlogse Italiaanse literatuur. Ze is een voorbeeld voor hedendaagse auteurs als Elena Ferrante en Silvia Avallone – en terecht, want haar werk is inhoudelijk nog altijd even relevant en stilistisch nog even sprankelend als toen het voor het eerst gepubliceerd werd.
Ze schreef vier grootse romans, die uitgeverij Wereldbibliotheek komende jaren opnieuw zal uitgeven, in gloednieuwe vertalingen van de hand van Manon Smits. De eerste van het kwartet is Het eiland van Arturo, een van onze favoriete Italiaanse klassiekers, ook omdat het boek zich afspeelt op het eiland Procida.
Tijdens ons laatste bezoek aan het eiland streken we regelmatig neer bij Vineria letteraria L’Isola di Arturo, een literaire wijnbar die zijn naam dankt aan dit boek, waar Saskia in haar notitieboek noteerde: ‘Een van de mooiste zinnen uit dit boek geeft precies het gevoel weer dat Procida bij mij oproept: ‘Quando mi voltai, e vidi che Procida si faceva lontana, mi prese una nostalgia così amara che non potei sopportarla. Rivoltai la prua e tornammo indietro.’
Toen ik me omdraaide, en zag dat Procida steeds verder weg was, kreeg ik een bittere heimwee, die ik niet kon verdragen. Ik draaide de boot en we keerden terug…’
Het is een magisch verhaal, waarmee Elsa Morante in 1957 de eerste vrouwelijke winnaar van de Premio Strega was, de meest prestigieuze Italiaanse literatuurprijs.
Over Het eiland van Arturo
Arturo woont met zijn vader in een oude villa op Procida. Hij gaat niet naar school, maar brengt zijn dagen door in de wilde, weelderige natuur van het eiland. ’s Avonds leest hij boeken over grote ontdekkingsreizen en het mysterieuze oosten uit de bibliotheek van zijn vader. Die is zijn grote voorbeeld: groot, blond, onverschrokken – zoals de helden uit Arturo’s boeken, die geheel hun eigen weg gaan.
De grote afwezige in huis is de moeder van Arturo, die in het kraambed overleed en als een heilige wordt vereerd door haar zoon. Er is geen vrouw ter wereld goed genoeg om bij haar in de buurt te komen.
Zeker als zijn vader op een dag terugkeert van zijn reizen met een jonge vrouw, met wie hij net blijkt te zijn getrouwd… Ze is maar twee jaar ouder dan Arturo en staat voor alles wat hij verafschuwt: stads, verwend en streng gelovig. Toch oefent ze een steeds grotere aantrekkingskracht op hem uit. Langzaam maar zeker wordt de paradijselijke microkosmos waarin Arturo leeft onttoverd.
Een fragment uit Het eiland van Arturo
‘Vanaf het moment dat hij Procida verliet, werd mijn vader weer een mythe voor mij! De tijdsspanne die we samen hadden doorgebracht – bijna nog aanwezig, bijna nog mijn domein, felverlicht – bleef nog een kort ogenblik vaag voor me zweven, me bitter lokkend met zijn spookachtige charme, om daarna met duizelingwekkende snelheid te verdwijnen, als De Vliegende Hollander, wervelend om zijn as.
Slechts een soort fonkelende stoom en echo’s van flarden stemmen, vol mannelijke overmoed en spot, resteerden. Het leek nu alweer een gebeurtenis die buiten de tijd stond en buiten de geschiedenis van Procida: misschien niet verloren, maar niet-bestaand!
Elk teken van mijn vaders verblijf in ons huis – de holte van zijn hoofd in het kussen, een tandeloze kam, een leeg sigarettenpakje – was als een wonderbaarlijke verkondiging voor mij. Net als de prins die Assepoesters gouden muiltje vindt, mompelde ik telkens: het was dus wel echt!
Na mijn vaders vertrek drentelde Immacolatella steeds om me heen in het Casa dei Guaglioni, bezorgd om mijn lusteloosheid, me aansporend om te spelen en het verleden te vergeten. Alles haalde ze uit de kast, die druktemaker!
Ze sprong op en wierp zich op de grond als een danseres. En ze hing de hofnar uit; ik was dan de koning. En als ze zag dat ik geen aandacht voor haar had, kwam ze ongeduldig naar me toe en vroeg me met haar bruine ogen: waar denk je nu aan? Wat is er toch met je?
Net als vrouwen, die als een man ernstig is vaak het idee hebben dat hem iets mankeert; of ze worden jaloers omdat zijn serieuze gedachten hun voorkomen als verraad van hun eigen frivoliteit.
Ik duwde haar aan de kant, zoals je met een vrouw zou doen, en zei: ‘Laat me gewoon even met rust. Ik moet nadenken. Sommige dingen begrijp jij niet. Ga maar in je eentje spelen; we zien elkaar straks.’
Maar ze was koppig en liet zich niet overhalen; uiteindelijk kreeg ik door haar dolle spelletjes toch weer zin om mee te spelen en samen met haar te dollen. Ze zou alle recht hebben gehad om uit de hoogte te doen, maar ze was een vrolijke ziel, zonder ijdelheid.
Ze begroette me met een soort triomfantelijke eindspurt, in de veronderstelling dat ik mijn eerdere ernst slechts had voorgewend om indruk te maken, zoals bij de tarantella.
Sommigen zullen zeggen: wat een drukte om een hond! Maar ik had toen ik klein was geen ander gezelschap dan haar, en het valt niet te ontkennen dat ze heel bijzonder was. Om met mij te praten had ze een soort gebarentaal bedacht: met haar staart, met haar ogen, met haar poses en allerlei verschillende klanken wist ze me alles te vertellen wat ze dacht; en ik begreep haar.
Ook al was ze een vrouwtje, ze was dol op spanning en avontuur: ze ging met me zwemmen, en op de boot was ze mijn roerganger, blaffend als er obstakels in zicht waren. Ze volgde me altijd als ik over het eiland dwaalde, en elke dag als we samen over de paden en de velden liepen waar we al duizend keer waren geweest, werd ze weer geestdriftig alsof we twee pioniers in een onontdekt land waren.
Wanneer we de smalle zee-engte waren overgevaren en op het onbewoonde eilandje Vivara aankwamen, dat vlak bij Procida ligt, renden de wilde konijnen ervandoor, omdat ze me aanzagen voor een jager met zijn jachthond.
En dan rende zij er een tijdje achteraan, gewoon om lekker te rennen, en dan kwam ze bij me terug, blij dat ze een herdershond was.’
Lees verder in
Het eiland van Arturo | Elsa Morante | vertaald door Manon Smits | ISBN 9789028450882 | € 24,99 | uitgeverij Wereldbibliotheek | bestel Het eiland van Arturo bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com (ook verkrijgbaar als e-book)
Lees je liever in het Italiaans? Bestel dan via deze link het e-book L’isola di Arturo. In dit artikel lees je meer over het leven en werk van Elsa Morante.
L’isola di Arturo is een aanrader. Morante beschrijft prachtig de jeugd van Arturo in de mooie natuur en de moeilijke relatie die hij heeft met zijn mysterieuze vader.