Franciscus, Sacro Monte en het Ortameer – reizen om stil te staan

Met de reisgids Franciscus, Sacro Monte en het Ortameer neemt Felicia Dekkers je mee naar Orta San Giulio aan het Ortameer, oftewel het Lago d’Orta. De gids is natuurlijk bruikbaar voor wie naar het meer reist, maar ook geschreven met het oog op thuisblijvers – reizen vanuit je stoel!

Felicia nodigt je via de beschreven wandelingen in en rond het dorp Orta uit om mee op pad te gaan. Dankzij de vele afbeeldingen en korte overpeinzingen die passen bij het thema van elk hoofdstuk, waan je je even aan de oevers van het meer.

Het Ortameer- spiritualiteit, kunst en natuur
Felicia: ‘Het is een wonderlijke plek daar bij het Ortameer, circa dertig kilometer ten westen van het Lago Maggiore, in het noorden van Italië. Je vindt er spiritualiteit, kunst en natuur bij elkaar, vooral op de Sacro Monte, de heilige berg met twintig kapellen, gewijd aan Franciscus, die werden gebouwd tussen 1591-1795.

In de reisgids is er ook aandacht voor de bezienswaardigheden daaromheen, zoals Monte Mesma, Armeno, het kleine kerkje Santa Maria di Luzzara en natuurlijk het Isola San Giulio, het eiland midden in het meer, met zijn bijzondere legende.’

Wat is een Sacro Monte, een heilige berg?
Dus in Noord-Italië bevindt zich een heilige berg? Zeker, je vindt er zelfs meer heilige bergen. Deze Sacri Monti komen alleen in de regio’s Lombardije en Piemonte voor. In totaal zijn er twintig kapellencomplexen, gebouwd tegen de bergen of heuvels aan.

Negen ervan staan sinds 2003 op de Werelderfgoedlijst van Unesco, waaronder de Sacro Monte in Orta, de Sacro Monte in Varese en die in Varallo. Hun kunsthistorische belang wisselt van kapel tot kapel, maar ze hebben een eigenzinnige spirituele waarde.

Elke kapel van een Sacro Monte is een soort ‘Gesamtkunstwerk’ en toont een combinatie van architectuur, beelden en fresco’s, waarbij de afbeelding vanuit de wand soms direct overgaat in het driedimensionale beeld.

De beelden vormen een soort ‘tableau vivant’. Enkele grote kunstenaars uit die tijd hebben aan deze kapellenreeksen meegewerkt, maar ook veel lokale kunstenaars. De kapellen dienden tot onderricht aan ongeletterden, als een ‘levende plaatjesbijbel’.

Orta San Giulio: het plein en het eiland
Na een wandeling langs het meer en door allerlei smalle straten ontvouwt zich voor je ogen een plein aan het meer: het Piazza Mario Motta, met rondom mooie oude huizen met hier en daar een frescoschildering. Er zijn wat restaurants en een oud stadhuis, ook beschilderd met fresco’s.

Je oog gaat echter eigenlijk direct naar het meer, waar omfloerst door een lichte nevel een eiland ligt, Isola San Giulio. Het roept direct een verlangen op om erheen te gaan. Maar ga eerst even op een van de vele bankjes zitten om te kijken. Er staan mensen klaar aan de kade. Een schipper – ja, met kapiteinspet – loopt uitnodigend op hen af: hier zijn zaken te doen, zie je hem denken.

De heilige berg van Orta
Felicia: ‘Eigenlijk ben ik hiervoor naar het Ortameer gekomen: de heilige berg van Franciscus. Onder aan de heuvel, bij de parkeerplaats, zet ik de auto neer en neem lopend het pad naar boven. De weg gaat met enkele bochten stijgend omhoog, langs een weide waar nog meer parkeerplaatsen zijn.

Links van mij zie ik Italiaanse families hun zondagse picknick houden in het gras. Hier begint het. Het voelt als een pelgrimage. Ik moet even zoeken, want dit is eigenlijk een zijingang. Bij de kerk en het begin van de kapellenweg aangekomen zie ik beneden de wandelweg lopen die eindigt met de toegangspoort.’

‘Lopend in de richting van kapel I realiseer ik mij dat hier eeuwenlang mensen omhoog gelopen zijn. Wat zochten ze: een aflaat, afzondering, stilte, troost, de natuur, een voorbeeld? Hoewel, Franciscus is een voorbeeld dat moeilijk na te volgen is in zijn uitersten, een mens die zelf met bijna alles moest breken om zijn voorbeeld, Jezus van Nazareth, na te volgen.

Een jonge man uit Assisi die zich laag voor laag ontdeed van zijn luxe leven, zijn kleren, zijn familie en zijn gewoontes, tot hij uiteindelijk naakt voor de mensen stond, die hem allemaal kenden als Francesco, zoon van de aanzienlijke en rijke stoffenhandelaar Piedro di Bernadone en Mona Pica.’

Een wonderlijk gebouw
‘Ik liep er al langs op weg naar de Sacro Monte, maar het prachtige gebouw vraagt om een nadere beschouwing. Het heeft iets van een Arabisch sprookjespaleis, met zijn prachtige details in arabeske stijl en zijn minaretachtige toren. Je verwacht daar elk moment de muezzin die zingend oproept tot gebed.

Villa Crespi dateert van 1879 en is ontstaan uit de realisatie van een droom van de vermogende textielhandelaar Cristoforo Benigno Crespi. Crespi wilde zijn fascinatie voor Bagdad overbrengen naar het Ortameer.

Het was een liefdesgeschenk aan zijn vrouw, Pia Travelli Crespi. Oorspronkelijk heette de villa dan ook Villa Pia, hetgeen nog steeds te zien is op het hek dat rond het gebouw loopt.’ 

Natuur en verbeelding
‘Voor ik morgen weg ga wil ik nog eens delen van de kapellenweg van Franciscus bewandelen. Omdat ik via een andere ingang binnengekomen ben, moet ik me weer opnieuw oriënteren.

Het is vier uur in de namiddag. De zon is al aan het ondergaan, want het is oktober. Maar hoog op de Sacro Monte van het Ortameer loop ik nog in de zon. Het blad aan de eeuwenoude bomen gloeit van de herfstkleuren.’

Ontdek meer moois aan het Ortameer in

Franciscus, Sacro Monte en het Ortameer | Felicia Dekkers | ISBN 9789089721679 | € 14,90 | uitgeverij Berne Media | bestel Franciscus, Sacro Monte en het Ortameer via deze link bij bol.com