A tavola non si invecchia en andere Italiaanse spreekwoorden en gezegdes met een culinair tintje

Spreekwoorden over eten en drinken zijn vaak al eeuwen oud, maar nog steeds verrassend actueel. Ze gaan soms over het eten zelf, maar meestal vormen ze een metafoor voor het leven.

In dit artikel hebben we een aantal Italiaanse spreekwoorden en gezegdes voor je geselecteerd om van te smullen!

A tavola non si invecchia

A tavola non si invecchia is een oud Italiaans gezegde dat op diverse manieren geïnterpreteerd kan worden. Aan tafel word je niet oud, want het plezier van tafelen stemt blij en houdt je jong. Ook lijkt de tijd door te genieten aan tafel niet te verstrijken.

De Romeinse schrijver Cicero stak in zijn boek De kunst van het oud worden al de loftrompet over uitgebreid en gezellig tafelen met vrienden. Luigi Pulci, een vijftiende-eeuwse Italiaanse dichter met weinig eetlust, was het hier niet mee eens.

In zijn werk Morgante gaf hij een vileine draai aan het spreekwoord: aan tafel word je niet oud, want wie veel afruimt, leeft weinig. Ook spotte hij met de buik van zijn vriend, Lorenzo de’ Medici, met de bijnaam Il Magnifico. Pulci maakte geen geheim van zijn aversie tegen de gulzigaards die aanschoven aan Il Magnifico’s banketten.

In aan eten gerelateerde gezegdes weerklinkt een lange geschiedenis met periodes van overvloed en hongersnood, feestmalen en lege magen, carnavals- en vastentijden, weelderig wild en povere polenta.

Spreekwoorden over eten zijn als de smaakmakers van wijsheden uit vervlogen tijden. Motto’s, uitspraken en spreuken weerspiegelen zowel de stedelijke eetcultuur als de boerenkeuken. Woorden en ervaringen hebben zich door generaties heen vertaald in spreekwoorden die de Italianen nog altijd veel gebruiken.

Eet goed, al goed

Lang eten, kort leven; kort eten, lang leven is een leus waaraan diëtisten tegenwoordig minstens zo veel waarde hechten als aan hun diploma. Ze drukken patiënten op het hart rood vlees, brood en pasta links te laten liggen en altijd met een beetje honger van tafel te gaan.

Dit advies is in Toscane aan dovemansoren gericht. Liefhebbers van bistecca alla fiorentina, ribollita en cacciucco alla livornese geloven meer in quando la bocca prende e il culo rende, si va ‘n tasca alle medicine e a chi le vende.

Vrij vertaald komt dat neer op: als je een flink achterwerk krijgt van alles wat je in je mond stopt, los je het gewoon op met wat medicijnen.

In Umbrië zijn smulpapen ervan overtuigd dat je goed moet eten om in de hemel te komen, want chi ben mangia, ben beve – chi ben beve, ben dorme – chi ben dorme, ben vive – chi ben vive, ben muore – chi ben muore, va in cielo.

Wie goed eet, goed drinkt – wie goed drinkt, goed slaapt – wie goed slaapt, goed leeft – wie goed leeft, goed sterft en wie goed sterft, gaat naar de hemel.

Napolitaanse tafelfilosofie

De Napolitaanse culinaire filosofie luidt: Quattro li cose a ‘o munno ca fanno cunzula’: ‘a femmena, l’argiamma, lo suonno e lo magna. Er zijn vier dingen op de wereld die troost bieden: vrouwen, geld, slaap en eten.

Dit eten bestaat bijvoorbeeld uit pizza al portafoglio, maccheroni, pummarola en babà en staat vaak haaks op dieetvoorschriften. Hoe zit het dan met de gezondheid?

A meglia mericina: vino e campagna e purpette e cucina vat het antwoord op deze vraag eenduidig samen. Het beste medicijn is ambachtelijk gemaakte wijn en huisgemaakte gehaktballetjes. We kunnen wel stellen dat Italianen praten zoals ze eten…

Nog meer smakelijke spreekwoorden

De Romeinen wimpelen de gezondheidsadviezen van ambtenaren weg met Ova de giornata, pagnotto sfornata, vino rosso e maccaroni, nun so’ fatti pe’minchioni, want een dagelijks eitje, ovenvers brood, rode wijn en pasta zijn niet bedoeld voor idioten.

Op Sicilië is carni fa carni, pani fa panza, vinu fa danza’ het devies, wat wil zeggen dat vlees doet groeien, brood geeft een buik en wijn doet dansen.

Het credo in Veneto is pan padovan, vin visentin, tripe trevisane e donne veneziane en als we dat vertalen, komen we op brood uit Padova, wijn uit Vicenza, pens uit Treviso en vrouwen uit Venetië.

Dit gezegde prijst de beste producten en specialiteiten uit de regio Veneto en wordt gebruikt om superioriteit of bijzondere kwaliteiten aan te prijzen. In het Nederlands zeggen we het neusje van de zalm.

Nog meer culinaire uitdrukkingen in het Italiaans

We hebben nog een aantal Italiaanse spreekwoorden voor je op een rijtje gezet, mét de Nederlandstalige variant en/of betekenis erbij. Deel gerust meer voorbeelden in de reacties!

El rise el nass in l’acqua e el moeur in del vin
Rijst wordt geboren in water en sterft in wijn
Dit gezegde uit Lombardije zinspeelt op het feit dat rijst groeit in het water, maar om het op de beste wijze te bereiden moet het ‘sterven’ in wijn. Een goede risotto wordt namelijk met wijn klaargemaakt.

Pan bollente molto in mano e poco nel ventre
Veel warm brood in de hand en weinig in de buik
Warm versgebakken brood is moeilijk te weerstaan, maar in Toscane word je voor deze verleiding gewaarschuwd. Warm brood zou minder vullen dan afgekoeld brood, waarin het water al verdampt is.

Acqua in bocca
Water in de mond
Dit gezegde gebruikt een Italiaan om iemand te vragen een geheim te bewaren.

Al contadino non far sapere quanto è buono il cacio con le pere
Laat de boer niet weten hoe lekker kaas met peren is
Je hoeft niet geheimzinnig te doen tegen mensen die alles al weten.

Amicizia stretta dal vino non dura da sera a mattino
Hechte vriendschap over wijn duurt niet van de avond tot de ochtend
Dit Toscaanse spreekwoord maakt duidelijk dat een relatie opbouwen gemakkelijk is, maar een relatie koesteren en laten voortduren, vergt juist veel inspanning. 

Bisogna dire pane al pane e vino al vino
Je moet brood brood noemen en wijn wijn
Het beestje bij de naam noemen.

Cade a fagiolo
Hij valt op de boon
Dit zeggen Italianen als iemand als geroepen komt.

Cadere dalla padella alla brace
Van de pan in het vuur vallen
Van de regen in de drup geraken.

Chi arriva tardi mangia gli avanzi
Wie te laat komt, eet kliekjes
De hond in de pot vinden.

Chi ha il pane non ha i denti, chi ha i denti non ha il pane
Wie tanden heeft, heeft geen brood en wie brood heeft, heeft geen tanden
Het leven kan soms oneerlijk zijn. Degene met ambities heeft vaak de middelen niet om ze te realiseren, terwijl degene met de middelen geen of minder ambities heeft.

Chi sa il latino loda l’acqua ma beve il vino
Wie Latijn kent, prijst water, maar drinkt wijn
Dit gezegde uit Lombardije verwijst naar iemand die in theorie de deugden van matigheid of eenvoud (het water) prijst, maar in de praktijk liever geniet van het betere of plezierigere (de wijn). Het duidt op hypocrisie of inconsequent gedrag, waarbij de woorden dus niet overeenkomen met de daden. In het Nederlands kennen we Water prediken en wijn drinken.

È buono come il pane
Hij is zo goed als brood
De Italianen zeggen dit over iemand die zeer vriendelijk en behulpzaam is.

È come il cacio sui maccheroni
Het is als kaas op pasta
Deze Romeinse uitdrukking wordt gebruikt wanneer een combinatie van twee zaken perfect is.

Meglio pan cipolle a casa tua che galline e confetti in casa d’altri
Liever uienbrood thuis dan kip en suikerbonen bij anderen
Hoe arm je ook bent en hoe weinig je ook bezit, thuis ben je eigen baas.

I piatti migliori si mangiano a casa degli altri
De lekkerste gerechten eet je bij anderen thuis
De betekenis van deze uitspraak komt overeen met het Nederlandse ‘Het gras is altijd groener bij de buren’.

Gallina vecchia fa buon brodo
Van oude kapoen maak je goede bouillon
Vertrouw op wijze mensen met veel ervaring.

La minestra riscaldata non fu mai buona
Opgewarmde soep was nooit lekker
Het heeft geen zin om terug te verlangen naar een situatie die voorbij is, want het wordt nooit meer zoals het was.

Meglio un uovo oggi che una gallina domani
Beter vandaag een ei dan morgen een kip
Dit Italiaanse spreekwoord drukt uit dat je tevreden moet zijn met je bescheiden bestaan in plaats van te hunkeren naar meer.

Se non è zuppa, è pan bagnato
Als het geen soep is, is het nat brood
Italianen gebruiken deze uitdrukking om te zeggen dat zelfs als iets anders wordt voorgesteld, het in essentie hetzelfde is.

Tutto fa brodo
Met alles maak je bouillon
Deze uitdrukking vindt haar oorsprong in het feit dat als je voedsel kookt er altijd bouillon ontstaat. Italianen zeggen dit in situaties waarbij niet alles voorhanden is en je dus niet kieskeurig kunt zijn. Alles is belangrijk!

Con patate e cipolle dentro l’orto mai di fame nessuno è morto
Met aardappels en uien in de moestuin is nog nooit iemand verhongerd
Dit is een lofzang op de vindingrijkheid van de bescheiden traditionele Italiaanse keuken. Met een paar eenvoudige en voedzame ingrediënten kun je eindeloos veel recepten bedenken. Je kunt de honger stillen zonder op smaak te moeten inleveren.

Un uovo appena nato vale un ducato
Een vers gelegd ei is een dukaat waard
In Toscane wordt beweerd dat eieren alleen veel voedzame eigenschappen bevatten als ze lekker vers zijn. Ze zouden dan per stuk evenveel waard zijn als een dukaat.

Non si può avere la botte piena e la moglie ubriaca
Je kunt niet een vol wijnvat hebben en een dronken echtgenote
Deze uitspraak is te vergelijken met de Nederlandse uitdrukking Je kunt niet alles hebben.