Vriendschap volgens Cicero

In nood leert men zijn vrienden kennen, luidt het spreekwoord. Marcus Tullius Cicero kon daarover meepraten: in de nadagen van de Romeinse republiek in de eerste eeuw voor Christus raakte hij in de problemen doordat hij met zowel Caesar als Pompeius bevriend was.

Beide heren, ooit goede vrienden, kwamen op voet van (burger)oorlog met elkaar te staan, en Cicero moest kiezen. Na lang aarzelen koos hij verkeerd: Pompeius trok aan het kortste eind en Caesar liet Cicero vervolgens een toontje lager zingen.

Cicero trok zich terug uit de actieve politiek en schreef een flink aantal filosofische werken. Een van de charmantste daarvan gaat over het onderwerp vriendschap en krijgt nu een nieuwe Nederlandse vertaling, verzorgd door de classicus en filosoof Rogier van der Wal. Cicero’s tekst verdient dat, want als stilist kent hij zijn gelijke niet, en wat hij over vriendschap te melden heeft is boeiend en actueel. Zelfs ontvrienden blijkt geen nieuw fenomeen!

Een prachtig fragment:

‘Wie vriendschap uit het leven weghaalt lijkt de zon uit de wereld weg te nemen. Van de onsterfelijke goden hebben we geen beter en geen aangenamer geschenk gekregen dan vriendschap. Want wat is die onbezorgdheid? Weliswaar is die op het eerste gezicht verleidelijk, maar in werkelijkheid is zij in vele gevallen verwerpelijk.

Het is tegennatuurlijk een eervolle zaak niet eens op je te nemen of, als je die eenmaal opgenomen hebt, neer te leggen en op die manier zorgen uit de weg te gaan. Maar als we zorgen ontvluchten, dan moeten we ook de deugd uit de weg gaan, die noodzakelijkerwijs met enige mate van zorg gepaard gaat omdat zij het tegenovergestelde afwijst en haat, zoals goedheid slechtheid, gematigdheid wellust en dapperheid lafheid.

Zo kun je zien dat rechtvaardige mensen het meest onder onrechtvaardige dingen lijden, dappere mensen onder lafheid en mensen met zelfdiscipline onder onbeheerst gedrag. Dus het is eigen aan iemand met de juiste instelling dat hij zich over goede dingen verheugt en van het tegenovergestelde verdriet heeft.

Als zodoende een wijs iemand verdriet kan overkomen (en dat zal hem zeker overkomen, als we hem niet alle menselijkheid willen ontzeggen), waarom zouden we dan vriendschap volledig uit het leven wegnemen, alleen maar om er geen last van te hebben? Want als je de emoties wegneemt, wat is er dan voor verschil, ik zeg niet tussen een kuddedier en een mens, maar tussen een mens en een boomstam of een rots of welke van dat soort dingen dan ook?

We moeten niet luisteren naar hen die van de deugd iets hards willen maken, bijna in staal gegoten. Zij is namelijk in veel gevallen, en vooral in het geval van vriendschap, juist fijngevoelig en toegeeflijk, zodat ze zich als het ware verspreidt wanneer het met een vriend goed gaat en zich concentreert bij tegenslag. Daarom is de bezorgdheid die we vaak voor een vriend voelen niet zo sterk dat die de vriendschap uit het leven wegneemt, net zomin als we deugdzame handelingen verwerpen omdat ze bepaalde zorgen en moeilijkheden met zich meebrengen.’

Het hele relaas over vriendschap van Cicero lees je in

Vriendschap | Cicero | vertaald door Rogier van der Wal | ISBN 9789025369354 | Uitgeverij Athenaeum | bestel Vriendschap via deze link bij bol.com (ook verkrijgbaar als e-book)