De boekhandelaar van Florence – Ross King

In 2003 studeerde Saskia een zomer in Florence. Saskia: ‘Vanuit het raam van het klaslokaal kon je de koepel van de Duomo bijna aanraken. Het was elke ochtend weer een magisch moment, als ik van mijn appartement iets ten noorden van het centrum naar de taalschool wandelde en de koepel al van verre kon ontwaren.

In mijn tas zat, naast mijn schriften vol Italiaanse woorden, zinnen en grammaticaregels, steevast het boek De koepel van Brunelleschi van Ross King. Een prachtig boek, maar helemaal als je het met uitzicht op die koepel kan lezen.

Het laatste hoofdstuk las ik ín de campanile, de klokkentoren, van Giotto, die direct naast de Duomo staat en dus een uniek uitzicht op de koepel biedt. Langzaam klom ik naar boven, met op elke verdieping een pauze om een stukje te lezen (en op adem te komen…).’

Nu is er – eindelijk! – een nieuw boek van Ross King met Florence in de hoofdrol: De boekhandelaar van Florence. Saskia: ‘Hoewel ik het boek nu niet in Florence kan lezen, was ik er dankzij Kings prachtige beschrijvingen eigenlijk toch even. Ik wandelde door de Via dei Librai (die tegenwoordig deel uitmaakt van de Via del Proconsolo) naar de boekhandel tegenover de Badia, in de schaduw van het Bargello. Heerlijk voor alle liefhebbers van Florence, historische verhalen en boekhandels!’

Vespasiano da Bisticci

Ross King laat je kennismaken met Vespasiano da Bisticci. Halverwege de vijftiende eeuw werd gezegd dat alle wijsheid van de wereld in zijn boekwinkel in hartje Florence te vinden zou zijn.

Daar werden prachtige manuscripten voor de Europese elite geproduceerd en belangrijke werken uit de klassieke oudheid herontdekt en verspreid. De winkel trok de grootste denkers van de stad aan.

Dan arriveert er in 1476 een nieuwe techniek in Florence. Het nonnenklooster van San Jacopo di Ripoli, aan de andere kant van de stad, bemachtigt een drukpers van een failliete Duitse drukker. Binnen de kortste keren drukken de hardwerkende nonnen een serie boeken en pamfletten, waarmee een stroom aan politieke, filosofische en religieuze ideeën op gang wordt gebracht.

Ross King neemt je in ruim vijfhonderd pagina’s mee in het verhaal van een lokale strijd met verregaande consequenties. De stortvloed aan radicale denkstromen die werd ontketend door het gedrukte boek zou de loop van de geschiedenis veranderen. De drukpers vormde de voedingsbodem voor de renaissance en de reformatie en maakte het pad vrij voor de verlichting – en voor de moderne wereld zoals we die nu kennen.

Een fragment uit De boekhandelaar van Florence

Namens uitgeverij De Bezige Bij mogen we alvast een fragment delen: ‘Een van de grotere boekhandels bevond zich aan de noordzijde van de Boekhandelstraat, bij de kruising met de Via del Palagio, waar de ongenaakbare muur van het paleis van de hoogste magistraat van Florence oprees tegenover de elegante gevel van een abdij die de Badia werd genoemd.

Sinds 1430 huurde Michele Guarducci, de eigenaar, het pand van de abdij voor vijftien florijnen per jaar plus een pond kaarsenwas. Zijn winkel bestond uit twee ruimtes, met de ene ingang tegenover de kloosterpoort van de Badia en de andere, aan de zuidzijde, aan de Via del Palagio, waar de bezoekers bij vertrek opkeken tegen de imposante en vreeswekkende toren van het Palazzo del Podestà, het paleis van de hoogste magistraat, dat tegenwoordig het Museo Nazionale del Bargello huisvest.

Elke ochtend kwamen veel van de grootste geesten van Florence bijeen op de hoek naast dit palazzo, praktisch bij Guarducci voor de deur, om er over boeken en wijsgerige kwesties te discussiëren.

Florence stond in die tijd bekend om zijn schrijvers, vooral om zijn letterkundigen en filosofen (naar philosophus, ‘liefhebber van wijsheid’): mensen die wijsgerige geschriften uit heden en verleden verzamelden en bestudeerden, en dan vooral het werk van de oude Grieken en Romeinen.

Veel van deze teksten, die eeuwenlang verloren waren gewaand, waren kort tevoren herontdekt door Florentijnen als Poggio Bracciolini, die tot veler vreugde werk van Romeinse auteurs als Cicero en Lucretius aan de vergetelheid had ontrukt.

Poggio was een van de liefhebbers van wijsheid die samenkwamen op de straathoek naast Guarducci’s zaak. Hoewel hij en zijn vrienden uiteraard geregeld in de winkels van de librariërs kwamen neuzen, troffen ze begin jaren 1430 in Guarducci’s pand zelden of nooit bijzondere manuscripten aan.

Guarducci had weliswaar een getalenteerde illustrator in dienst, toch werd hij in zijn huurcontract gewoon een cartolaio e legatore (‘librariër en boekbinder’) genoemd. Hij was eigenlijk ook niet zozeer gespecialiseerd in obscure en aanlokkelijke Griekse en Latijnse werken als wel in het eenvoudiger ambacht van het inbinden van manuscripten.

Naast papier en perkament was zijn zaak dan ook vooral goed voorzien van boeksloten, sierknoppen, houten platten, hamers en spijkers, evenals stapels kalfshuiden en rollen fluweel. Hamertikken, zaagbewegingen – dat waren de geluiden die de bezoekers van zijn zaak begroetten.

Maar er was verandering op til. In 1433 nam Guarducci een nieuwe medewerker aan, een elfjarige jongen die Vespasiano da Bisticci heette. Zo begon Vespasiano’s lange en verbazende loopbaan als maker van boeken en handelaar in kennis. Het zou niet lang meer duren of de geleerde heren van Florence troffen elkaar binnen in de boekhandel, in plaats van buiten op de hoek.

Want in de wereld van de librariërs, van perkament en ganzenpennen, van over hun schrijftafel gebogen kopiisten, van elegante bibliotheken met lijvige, ontzagwekkende boekdelen die aan lessenaars vastgeketend zaten, zou Vespasiano uitgroeien tot wat een liefhebber van wijsheid betitelde als de ‘re de li librari del mondo’ – ‘koning van alle boekhandelaren’.

Er is geen geboorteakte bewaard gebleven, maar hoogstwaarschijnlijk werd Vespasiano geboren in 1422, luttele jaren nadat Filippo Brunelleschi de herculesarbeid was begonnen van de bouw van de koepel – de grootste ooit gebouwd – van de kathedraal van Santa Maria del Fiore.

Vespasiano’s achternaam verwees naar Santa Lucia a Bisticci, een gehucht ergens hoog op een rotsachtige heuvelrug zestien kilometer ten zuidoosten van Florence. Zijn vader Filippo da Bisticci, beter bekend als Pippo, was zoals zovelen in Florence actief in de wolbranche.

Pippo verdeelde zijn tijd over een huurhuis in de stad en een eigen woning op het platteland, een kleine tien kilometer naar het zuidoosten, in de buurt van het dorpje Antella, een boerderij op een heuvel waar tarwe, gerst, bonen, vijgen, wijn en olijven werden verbouwd.

In 1404 verloofde Pippo zich met een tienjarig meisje dat Mattea Balducci heette en hem uiteindelijk zes kinderen zou schenken, vier jongens en twee meisjes. Vespasiano was het vierde kind en zijn ongewone, keizerlijke voornaam (er liep in de jaren 1420 slechts één andere Vespasiano in Florence rond) lijkt erop te duiden dat zijn ouders al vanaf zijn vroegste jaren grootse dingen van hem verwachtten.’

Lees verder in

De boekhandelaar van Florence | Ross King | vertaald door Toon Dohmen | ISBN 9789023436690 | € 34,99 | De Bezige Bij | bestel De boekhandelaar van Florence bij je lokale boekhandel of via deze link bij bol.com (ook verkrijgbaar als e-book)