Grissini – het zou oneerbiedig zijn ze zomaar te vertalen met soepstengels – worden nu door heel Italië gegeten. Regelmatig komen ze in een restaurant voorbij als appetizer, in een mandje met brood of soms zelfs in plaats van brood. Een trouwe volgster van Ciao tutti vroeg me waar deze grissini nu vandaan komen. Dat had ik me nog nooit afgevraagd, dus ik moest haar het antwoord enige tijd schuldig blijven. Toch bleef de vraag knagen; zeker als er weer een mandje met grissini op tafel kwam. Ik besloot dan ook om op onderzoek uit te gaan en vroeg in …

Voor de Italianen is kerstavond, oftewel la Vigilia (letterlijk: ‘de vooravond’) het hoogtepunt van Kerstmis. De hele familie komt bij elkaar en er wordt uitgebreid gedineerd. Hierbij gelden wel strenge regels, die ook nog eens per regio verschillen. Zo bestaat het diner op kerstavond altijd alleen maar uit visgerechten. Meestal is ook het aantal gangen vastgesteld: in de meeste regio’s horen er zeven verschillende gerechten met vis op tafel te verschijnen. In een aantal gebieden pakt men echter nog meer uit en staan de mamma’s dagenlang in de keuken om negen, elf of soms zelfs dertien verschillende gangen met vis …

Na het heilige wonder van gisteren (ja, het bloed vloeide, dus de Napolitanen konden hun geluk niet op) vandaag een culinair wonder, dat anders dan de Napolitanen je graag doen geloven niet in Napels is bedacht maar in Polen. Cake overgoten met sterke drank Het schijnt dat de hoogbejaarde koning Stanislas Leszczynski wanhopig was omdat hij niet sterk genoeg meer was om een stuk van zijn lievelingsgebak, de tulbandcake, af te snoepen. In plaats van zich hierbij neer te leggen, liet hij een van zijn onderdanen wat sterke drank over de cake heen gieten, zodat de cake zachter werd en …

Vandaag vieren de Italianen het feest van de Immacolata Concezione – de onbevlekte ontvangenis van Maria. De hele dag staat in het teken van Maria, waardoor het feest in de volksmond ook wel Festa della Madonna wordt genoemd. Het feest wordt gevierd sinds 1854, toen op 8 december de pauselijke bul Ineffabilis Deus werd afgekondigd door Paus Pius IX. Onder de katholieken zorgde dit voor een grote nieuwe golf van Mariaverering. Hoewel deze dag in veel landen nu niet of nauwelijks meer gevierd wordt, is 8 december in Italië nog steeds een belangrijke feestdag. Veel mensen zijn vrij en er …

Napels maakt zich langzaam op voor Kerstmis. De straten zijn verlicht, de etalages vrolijk versierd en de voorraden inpakpapier en mooie tasjes zijn niet aan te slepen. Bij Feltrinelli, de grootste boekhandel van de stad, is het dringen geblazen. Ook hier is de bestsellercultuur doorgedrongen: er liggen enorme stapels van de boeken die afgelopen jaar in de prijzen zijn gevallen en van de grote namen; niemand kan om Umberto Eco, Sandro Veronesi en Niccolò Ammaniti heen. Mijn oog valt op Acciaio, de winnaar van de Premio Campiello Opera Primi, een belangrijke literaire prijs voor een debuutroman. Het verhaal over de …

Helaas voor mijn broers krijgen ze als kerstcadeau geen stropdas met goud en zeekoraal, hoeveel geluk zo’n das ook mag brengen. Gelukkig zijn er in Napels ook genoeg andere mooie dassen te vinden, vaak nog met de hand gemaakt. Op het Piazza Vittoria bijvoorbeeld zit de wereldberoemde stropdassenmaker Maurizio Marinella, in een  piepklein winkeltje waar je gemakkelijk aan voorbij zou lopen. Hier verkopen ze stropdassen in alle soorten en kleuren, en voor wie dat nog niet genoeg is kunnen dassen zelfs op maat worden gemaakt. Toen ik voor mijn broers een das kwam uitzoeken, was de eigenaar helaas niet aanwezig, …

Degenen die mij ook via Twitter volgen hebben het vast al wel gelezen: ik werd vorige week, voor mijn vertrek naar Rome, bij de gate opgewacht door @KLMsurprise. Voor mijn vertrek had ik van een vriendin gehoord dat KLM een originele marketingactie had bedacht voor alle twitterende reizigers. Als je met KLM naar waar dan ook ter wereld vliegt, en je dit via Twitter kenbaar maakt, maak je kans op een originele verrassing. Dat liet ik me natuurlijk geen twee keer vertellen, en dus tikte ik dinsdagochtend, voor een lange dag vol vergaderingen, snel het volgende berichtje: @KLMsurprise Lees net …

Links vooraan in de Kerk van de Friezen bevindt zich een bijzondere ruimte: een kleine kapel met een kruisbeeld, een Mariabeeld en een 33 treden tellende trap, die vrij steil naar beneden loopt. Het is echter niet de bedoeling dat je de trap afloopt; het is namelijk een devotietrap, een zogenaamde Heilige Trap. Jarenlang was deze trap buiten gebruik en was de ruimte met het kruisbeeld een donkere opslagplaats. In het Heilige Jaar 2000 werd de trap op initiatief van de beheerders van de Kerk van de Friezen gerestaureerd, als  Nederlandse bijdrage aan het Jubileumjaar. De Scala Sancta, zoals buiten …

Twee weken geleden schreef ik over de Romeinen in de Lage Landen – vandaag draaien we de rollen om en staat een stukje Nederland in Rome centraal op Ciao tutti. Een stukje Nederland, denk je nu wellicht, in de titel staat toch duidelijk een verwijzing naar de Friezen? De Nederlandse kerk in Rome heeft inderdaad een naam die enige uitleg verdient. In Rome is het als in Nederland tijdens de Elfstedentocht: alle Nederlanders zijn Friezen. De oude naam voor de mensen die uit de Lage Landen naar Rome kwamen, is nooit aangepast. Het feit dat medelanders al eeuwenlang naar Rome …

Een voorproefje uit het kookboek Toscanini venticinque, met het recept voor de lekkerste panna cotta ooit. Ingrediënten (voor 6 vormpjes): 750 ml slagroom | 1 vanillestokje, opengesneden en de zaadjes eruit geschraapt | 80 gram suiker | 1 blaadje gelatine, geweekt in koud water | 1 eetlepel bruine rum | voor de karamelsaus 100 gram suiker, wat citroensap, 250 ml slagroom en zout ‘Onze dolci-maakster Madina Mamedova maakt de lekkerste panna cotta. Het enige probleem is dat ze dit volledig op gevoel doet dus als ze op vakantie is, is er geen nauwkeurig recept van de panna cotta. Wat tot …

Vandaag een lofzang op Rome, aan de hand van een prachtig boek dat we vorige week ontdekten: Laus Romae, oftewel Lofzang op Rome, is een bundel van zestien artikelen die betrekking hebben op belangrijke momenten uit de cultuurgeschiedenis van Rome, van 1200 voor Christus tot en met het gedicht van Lucebert over Rome uit 1957. Het boek is samengesteld naar aanleiding van het tienjarig jubileum van de nascholingscursus die door uitgeverij Eisma Edumedia werd georganiseerd voor docenten Klassieke Talen als voorbereiding op de Rome-reis. De redactie van het boek is verzorgd door Charles Hupperts en Elly Jans. In Laus Romae …

Tijdens een van onze wandelingen door Rome, stuitten we op het prachtige aanplakbiljet van de Sint Juliaan der Vlamingen, oftewel de San Giuliano dei Fiamminghi, de Koninklijke Belgische kerk in Rome. De kerk zou ten tijde van de Kruistochten zijn gesticht als pelgrimshospitaal voor de inwoners van het graafschap Vlaanderen. Veel weten we niet over deze eerste bestaansperiode, maar zeker is wel dat graaf Robrecht II van Vlaanderen het hospitaal in 1094 vaste inkomsten verschafte. De kerk kent dus een lange geschiedenis en herbergt prachtige kunstwerken van Vlaamse makelij. De Bentvueghels, een vereniging van kunstenaars uit Nederland en Vlaanderen, kwam …

Tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw had ieder dorpje op Sardinië een accabadora, een ‘laatste moeder’: een vrouw die zieken en ouderen hielp met sterven, net als een vroedvrouw helpt bij de geboorte. Bonaria Urrai is zo’n accabadora. Als zij en Maria over straat lopen, kijken de dorpsbewoners hen fluisterend na. De oude naaister Bonaria Urrai heeft Maria geadopteerd en in huis genomen. Ze voedt haar op, in de verwachting dat Maria later voor haar zal zorgen. Als vierde dochter van een straatarme weduwe was Maria eraan gewend op de laatste plaats te komen, altijd te veel …

Zoals jullie op Ciao tutti kunnen zien en lezen, telt Rome veel wonderlijke plekken, waar niets is zoals het op het eerste gezicht lijkt. Uiteraard zijn er nog veel meer van deze verhalen: achter elk gebouw, achter elke steen gaat wel een geheim schuil. Telkens wanneer je de stad bezoekt, ontvouwen zich een paar geheimen, ontdek je nieuwe verhalen, doorkijkjes, eigenaardigheden. Hoe vaker je in Rome komt, des te makkelijker weet je je blik los te maken van de gebaande paden, van de grote monumenten die tijdens een eerste bezoek je blik gevangen houden. Je leert de achterafstraatjes kennen, de …

Afgelopen dagen heb je hier op Ciao tutti regelmatig de namen van Francesco Borromini en Gian Lorenzo Bernini voorbij zien komen. Beide kunstenaars hebben een stempel op de Romeinse kunst en architectuur gedrukt, waarbij we hebben gezien dat ze de Eeuwige Stad niet alleen hebben voorzien van veel mooie bouwwerken maar ook van opvallende grapjes, trucjes en gezichtsbedrog. Beide heren konden echter niet samen door één deur. Ze keken met afgunst naar elkaars werk en gunden elkaar het licht in de ogen niet. Kreeg Borromini een opdracht toegewezen, dan deed Bernini zijn uiterste best om een ander groot project naar …

Rome telt onnoemelijk veel kerken, van de enorme Sint-Pieter, de Santa Maria Maggiore en de Sint Jan in Lateranen tot kleine kerkjes waar een willekeurige voorbijganger wellicht niet vaak oog voor heeft maar die door de Romeinen zelf druk bezocht worden. Een van de mooiste kleine kerkjes is de San Carlo alle Quattro Fontane, die door de Romeinen ook wel liefkozend San Carlino wordt genoemd. Dit verkleinwoord is voor dit kerkje meer dan terecht gekozen; het meesterwerkje van de hand van Francesco Borromini is namelijk precies zo groot als één pijler in de Sint-Pieter. Technisch zit het ontwerp nogal complex …

Dit zou een ellenlang stuk kunnen worden, met zo’n titel. Want wat is in Rome nu niet magisch? Op elke straathoek zie of hoor je wel iets wonderlijks, elk gebouw en elk plein heeft zijn eigen unieke geschiedenis, elke ochtend in de stad begint als een nieuw avontuur, elk steegje kan naar een verrassing leiden… Andrea Vreede, die al sinds 1993 in Rome woont, kent natuurlijk als geen ander de magische plekken van de stad, waar de herinnering aan Caesar en Caravaggio, aan Borromini en Giordano Bruno nog tastbaar is. In De magie van Rome neemt ze je mee op een …

Alleen al om de titel zou Het kleine geluk bijna verlost te zijn alle fans van De eenzaamheid van de priemgetallen moeten aanspreken. Hoewel de boekenrecensent van La Repubblica het een boek vindt dat ‘is doordrenkt van pijn en verdriet’, is het verhaal veel hoopvoller dan De eenzaamheid van de priemgetallen. Het kleine geluk bijna verlost te zijn is in eerste instantie het kleine geluk van Giulia, die nog maar een klein meisje is als haar moeder zelfmoord pleegt. ‘Giulia, ik moet nu weg, papa staat beneden, je weet dat hij boos wordt als mama hem laat wachten. Maar dat …

Heel af en toe vind ik het erg jammer dat ik Italiaans spreek en lees en de meeste van mijn Nederlandse vrienden niet. Vooral als ik net een heel goed Italiaans boek heb gelezen dat nog niet vertaald is, waardoor ik er nog met bijna niemand over kan praten en discussiëren. Het liefst zou ik dan zin voor zin voor ze vertalen, zeker als het verhaal zo mooi is als In de zee zijn krokodillen van Enayatollah Akbari. Deze Afghaanse jongen wordt op de verkeerde plek en op het verkeerde moment geboren. Ook al is hij een kind zo groot …

Volgens Paolo Giordano, de auteur van De eenzaamheid van de priemgetallen, is Breng alles terug naar huis de mooiste Italiaanse roman van de afgelopen jaren. Giordano: ‘Lagioia schreef een beangstigend fresco van een decennium dat ons allemaal heeft veranderd.’ Dat leek mij een goede reden om het boek van Nicola Lagioia aan te schaffen en te gaan lezen, en aangezien ik het helemaal met Giordano eens ben, ook voor jullie vandaag een stuk uit dit overrompelende verhaal: ‘Mijn vader had zich aan de armoede ontworsteld door uitsluitend op zijn eigen vergissingen te vertrouwen. Hij kon dus de eentonige laagvlakte van …

Vanaf vandaag is de film Eat, Pray Love, naar het boek van Elizabeth Gilbert dat in het Nederlands Eten, bidden, beminnen heet, dan ook eindelijk in de Nederlandse bioscopen te zien. Wie de film helemaal onbevangen tegemoet wil treden, moet eigenlijk niet verder lezen, maar aangezien velen het boek vast al kennen, kan ik wel een tipje van de sluier oplichten… Op haar dertigste heeft Elizabeth, in de film vertolkt door Julia Roberts, alles wat een ambitieuze, hoogopgeleide vrouw zich zou kunnen wensen: een echtgenoot, een huis en een succesvolle carrière. Maar in plaats van gelukkig te zijn wordt ze …

Ook Rosita Steenbeek liet zich betoveren door de sprookjesachtige sfeer van La Casina delle Civette, het Uilenhuisje, in de Villa Torlonia. In haar net verschenen boek, Kleuren van Rome, vertelt ze over deze bijzondere plek in Rome: ‘In de krant lees ik dat er een concert is in de Villa Torlonia, het grote ommuurde park aan de rand van de stad. Ik was er vaak langsgekomen maar nooit binnengegaan. Er lag een doem overheen omdat Mussolini daar had gewoond. Je hoorde er bijna nooit over, in tegenstelling tot de Villa Borghese of de Villa Doria Pamphili waar mensen gingen wandelen …

Saskia: ‘Al dwalend door Rome vind ik niets heerlijker dan mijn gedachten te laten meanderen en te dromen over een langdurig verblijf in deze stad. Ik laat mijn blik over de gevels dwalen. Welke huizen, appartementen en kamertjes zouden zich daarachter bevinden? Hoe groot zouden de keukens zijn, en wat zou er allemaal voor lekkers in worden klaargemaakt? Zeker op zo’n mooie nazomerdag als vandaag, als de zon de stad een bijzondere gloed geeft en de bomen een ongekende kleurenpracht laten zien, is het goed dromen in Rome. De grootste groepen toeristen zijn terug naar huis en weer aan het …

Saskia: ‘Al acht maanden lang begroet ik jullie elke ochtend met Ciao tutti. Nu ik een maand lang verslag heb gedaan van mijn belevenissen in Venetië, kan ik eigenlijk niet naar Rome vertrekken zonder de herkomst van het woordje ciao uit te leggen. Ciao is afgeleid van de Venetiaanse uitdrukking sciào vostro (schiavo vostro in het Italiaans), hetgeen letterlijk ‘ik ben uw slaaf’ betekent. De Venetianen die deze uitdrukking gebruikten waren uiteraard geen echte slaven van degenen die ze met deze groet gedag zeiden; het was meer een manier om uit te drukken dat je de ander graag mocht en …